S obzirom na činjenicu da je mentalno zdravlje znatno širi pojam od same želje za životom, a da je samoubistvo pojava na koju uvijek utiče više faktora, bilo bi suviše smjelo zaključiti da manji broj samoubistava ujedno znači i poboljšanje mentalnog zdravlja populacije.
“Vijestima” su to saopštile psihijatrica Aleksandra Ražnatović i specijalizantkinja medicinske psihologije Milena Raspopović, komentarišući statističke podatke Uprave policije (UP).
Iz te institucije, listu su odgovorili da su tokom prošle godine registrovana 83 slučaja samoubistava, što predstavlja značajan pad u odnosu na prethodne godine.
“Tokom 2024. godine registrovana su 83 slučaja samoubistava, što predstavlja značajan pad u odnosu na prethodne godine. Naime, tokom 2023. godine zabilježeno je 108 samoubistava, dok je 2022. godine evidentirano 121 samoubistvo. Tokom 2021. registrovano je 120, a tokom 2020. godine 109 samoubistava”, navodi se u odgovorima.
Naveli su da se uzroci, odnosno pokretači za taj oblik djelovanja koji poprima dalekosežne društvene posljedice, utvrđuju u odnosu više aspekata kao što su porodične prilike, socio-ekonomski problemi, teška oboljenja, problemi emotivne prirode i tome slično.
“Ono što bi moglo biti jedan od glavnih faktora smanjenja stope samoubistava jeste otvorenost za razgovor o problemima mentalnog zdravlja, koja je posljednjih godina svakako u porastu. To bi značilo da je danas znatno veća vjerovatnoća da će se osoba obratiti za pomoć (bilo stručnjaku, bilo bliskom okruženju) već nakon javljanja suicidalnih misli, a prije nego se odluči na čin samoubistva, nego što je to bio slučaj u prošlosti”, saopštile su Ražnatović i Raspopović.
Objašnjavaju da samoubistvo nikada nije rezultat jednog činioca ili događaja i da je obično prouzrokovano složenom međuzavisnošću mnogobrojnih faktora.
“Činioci koji utiču na pojavu suicidalnih misli i ponašanja svakako mogu biti različiti problemi iz oblasti mentalnog zdravlja, kao što je doživljaj besperspektivnosti, beznadežnosti i bespomoćnosti, nepodnošljivi psihički bol, posebno ukoliko su udruženi sa lošijom kontrolom impulsa i nižom otpornošću na stres. Faktori koji dodatno doprinose riziku od suicidalnih misli i ponašanja jesu nedostatak socijalne podrške, loši porodični odnosi, nasilje u porodici, nedavni stresni životni događaji, traume iz djetinjstva, nezaposlenost ili pad životnog standarda, slabije vještine rješavanja problema i drugi”.
Odgovarajući na pitanje o tome koliko faktori poput ekonomske suituacije, porodičnih odnosa i društvenih mreža utiču na odluku o samoubistvu, sagovornice “Vijesti” ponavljaju da niži socioekonomski status i loši porodični odnosi, mogu biti značajni faktori suicidalnog rizika, na način što dovode do nesigurnije životne pozicije pojedinca i doživljaj nemanja oslonca i podrške, što donekle može pospješiti suicidalne misli i djelovanje.
“Sa druge strane, viši socioekonomski status i podržavajuće porodično okruženje mogu predstavljati značajan emocionalni, socijalni i praktični resurs za prevazilaženje suicidalnih tendencija. Kada su u pitanju društvene mreže, takođe postoje negativni efekti u vidu preplavljenosti informacijama, postavljanja nerealističnih životnih standarda, izolacija i distanciranje od života van virtuelnog svijeta, a pozitivna strana društvenih mreža jeste što se brzo i lako mogu širiti različite korisne informacije, pa tako i one koje se odnose na blagovremeno i adekvatno djelovanje u prevenciji suicida”.
Aktivno djelovanje zdravstvenih ustanova, škola i medija, prema njihovim riječima, od neprocjenjivog je značaja u prevenciji samoubistva: “Jer ako od ranog uzrasta populaciju edukujete da određene teme ne budu tabu, tj. da problem ne znači slabost i da je prihvatljivo, korisno i poželjno potražiti pomoć kada imate problem, kao i da postoje institucije koje služe da tu pomoć pruže, to će umnogome smanjiti vjerovatnoću da osoba ostane izolovana i zarobljena u svojoj patnji”.
“Mediji imaju značajnu ulogu u izvještavanju o mentalnom zdravlju, jer je prisustvo stigme, nerazumijevanja, stereotipa i neznanja jedan od osnovnih izazova u prevenciji suicida, u čemu mediji mogu da postanu saveznici, pa senzacionalizam u izvještavanju, korišćenje neadekvatnog rječnika, i pojednostavljivanje uzroka ili poteškoća sa kojima se osoba suočavala doprinose širenju stigme i sprečavaju ljude da se, u slučaju potrebe, obrate nekome za pomoć. Sa druge strane, mediji mogu da budu dragocjen izvor informacija o vidovima dostupne pomoći”.
Psihijatrica i psihološkinja tvrde da bi bilo poželjno uvođenje SOS linije specijalizovane za prevenciju suicida, i drugih interresornih programa i strategija prevencije, ali da i sada ima dovoljno servisa za mentalno zdravlje...
“U okviru domova zdravlja, u većini crnogorskih gradova postoje centri za mentalno zdravlje, pored toga, postoje odjeljenja psihijatrije u tri opšte bolnice i jednom kliničkom centru, kao i jedna specijalna bolnica za psihijatrijske bolesti. Problematikom prevencije suicida bavi se i NVO sektor, čiji je doprinos svakako značajan. Trenutno je građanima dostupna i besplatna SOS linija za psihološko savjetovanje na kojoj radi veliki broj iskusnih stručnjaka. Svakako bi bilo poželjno uvođenje SOS linije specijalizovane za prevenciju suicida, kao i drugih interresornih programa i strategija prevencije suicida”.
STIGMA JE I DALJE TU
Ražnatović i Raspopović konstatuju da je stigma u vezi sa traženjem stručne pomoći i dalje prisutna, uprkos činjenici da je u posljednje dvije decenije značajno umanjena...
“Dešava se da osoba mjesecima ili čak godinama živi u patnji, a da ne potraži pomoć, sve usljed osjećanja stida prouzrokovanog stigmom koja okružuje probleme mentalnog zdravlja. U cilju prevencije samoubistva, potrebno je uložiti veće napore u suzbijanje upornih stigmatizujućih stavova prema mentalnim poremećajima i samom samoubistvu. Uloga stigme kao faktora rizika za samoubistvo trebalo bi dodatno da motiviše i podstakne usklađenije napore u borbi protiv javne stigme i podršci onima koji pate od percipirane ili internalizovane stigme. Kako stigma može dovesti do ozbiljnih posljedica, populaciji koja je izložena stigmi treba pružiti specijalizovanu pomoć i psihološke intervencije”.
One tvrde i da sezonske varijacije broja samoubistava predstavljaju važan put u proučavanju mogućih determinanti samoubistva i posljedično prevenciji samoubistva.
Većina studija, kako kažu, potvrđuje povećan broj suicida u proljeće, a uočava se nešto manje povećanje broja samoubistava tokom jeseni.
“Ne postoji uobičajeni sezonski obrazac za metode samoubistva. Rezultati upućuju na uticaj kliničkih, bioklimatskih, sociodemografskih, kao i bioloških faktora na sezonske varijacije broja samoubistava”.
83 samoubistva registrovana su tokom 2024. godine, što predstavlja značajan pad u odnosu na prethodne godine. Tokom 2023. godine zabilježeno je 108 samoubistava, 2022. godine evidentirano je 121 samoubistvo, tokom 2021. njih 120, a tokom 2020. godine 109 samoubistava”, odgovorili su “Vijestima” iz Uprave policije
Ne osuđivati, slušati i otpratiti do stručnjaka
Preporuke za osobe koje se bore sa suicidalnim mislima je da prije svega kažu nekome kome vjeruju šta im se događa, a potom da pronađu stručnu osobu i otvoreno s njom porazgovaraju o svojim osjećajima, navode sagovornice lista.
Objašnjavaju da je poželjno da sklone od sebe bilo kakvo sredstvo kojim bi mogli počiniti samoubistvo, prvenstveno oštre i druge opasne predmete ili oružje, a ako piju neke lijekove, da ih daju osobi kojoj vjeruju i koja će ih potom dozirati.
“U takvim fazama nije preporučljivo bavljenje aktivnostima u kojima se osoba osjeća neuspješno ili koje su za nju zahtjevne, već je poželjno postaviti male ciljeve koje osoba vjerojatno može postići, smanjivanje izolacije, čak i ako osoba ne osjeća želju za društvom, kao i odvajanje određenog perioda tokom svakog dana kada će se osoba baviti aktivnostima u kojima je nekada uživala, kao i perioda koje će provesti napolju. Potrebno je imati na umu da koliko god se loše osjećali u određenom trenutku, to stanje ne mora biti trajno, već je moguće potražiti pomoć i podršku da se premosti to stanje krize. Kada su u pitanju osobe koje žele da pomognu osobi koja ima suicidalne misli, bitno je ne osuđivati, slušati bez davanja direktnih savjeta, postavljati pitanja i ne nuditi odgovore, ne obećavati da će se to držati u tajnosti (na šta osoba može reagovati ljutnjom ili se povući), pitati osobu šta joj je ranije pomagalo kako bi joj omogućili da sama pokuša da smisli rješenje. Važno je pomoći osobi u pronalaženju stručne pomoći i ponuditi da se osoba otprati do stručnjaka”, navele su Ražnatović i Raspopović.
Rizične grupe i upozoravajući signali
Rezultati istraživanja ukazuju na visoku stopu suicida među osobama koje se liječe od različitih psihijatrijskih bolesti, kao što su depresija, bipolarni afektivni poremećaj, granični poremećaj ličnosti, poremećaji ishrane, zavisnost od psihoaktivnih supstanci, šizofrenija, naglašavaju Ražnatović i Raspopović.
“Kako direktno, usljed samih simptoma bolesti, tako i posredno, usljed nižeg vrednovanja sebe zbog bolesti i njenih ograničavajućih dejstava na funkcionisanje pojedinca”.
Ipak, objašnjavaju da se adolescenti izdvajaju kao posebno rizična uzrasna kategorija, zbog povećane impulsivnosti i lakoće upuštanja u suicidalne vidove ponašanja, kao i zbog paradoksalnog nedostatka predstave o konačnosti tog čina. “Pored toga, b lježi se značajan broj suicida u LGBT populaciji, pri čemu se kao dominantan faktor ističe odbacivanje od strane okoline, tj. nedostatak socijalne podrške”, navode. Pojašnjavaju da neki od upozoravajućih signala mogu biti gubitak interesovanja za uobičajene aktivnosti, povlačenje do samoizolacije, preokupiranost smrću i umiranjem...
“Znaci duboke depresije ili neke druge psihološke patnje, promjene ponašanja, poklanjanje dragih stvari, dogovaranje nedovršenih poslova, teškoće sa snom i spavanjem, ulaženje u pretjerane rizike, povećana upotreba droga i alkohola ili neko drugo autodestruktivno ponašanje”, kazale su one.
Bonus video:
