Neprocjenjivo kulturno blago, rimski lokalitet u starom maslinjaku u petrovačkom naselju Mirište, danas je tužna priča koja svjedoči o nebrizi prema spomenicima kulture.
„Ili da ga skroz zatovore ili neka ga urede kako mu priliči, da se bar ne sramotimo“, počinjue priču mještanin Krsto-Kiko Gregović čija se kuća nalazi neposredno uz mozaik, koji je pronađen na ovom lokalitetu. A gomile otpada, napušteno arheološko nalazište, koje je već dvije godine, od kada su ga stručnjaci Centra za arhološka istraživanja, koji je u međuvremenu rasformiran, napustili, prepušteno je vremenu i nemaru.
Mozaik pronađen prije 110 godina na imanju mještanina Marka Gregovića, koji je prije pola vijeka konzerviran i zaštićen posebno napravljenom kućicom, sada je više nego sramotan prizor. Vreće cementa, kolica, kablovi, građevinski otpad, dio su inventara unutar kućice, dok je okolno nalazište rimskih vila pretvoreno u veliku deponiju. Građevinska ekspanzija je učinila svoje, pa su zgrade nikle, tik uz arheološko nalazište, a mnogobrojni turisti nagađaju gdje bi mogao biti mozaik, jer ne postoji putokaz do njega, a prilaz je potpuno neuređen, obrastao.
„Juče je baš bila jedna Ruskinja, pita me za mozaik, ja jednostavno ne znam šta da kažem. To izgleda, evo vidite kako. Sramota me je i da kažem da je tu. To je na imanju mojih rođaka. Nema ko tim ljudima da pokaže. Poslije nekoliko minuta, kako sam joj rekao gdje se nalazi, čuo sam vrisak. Izgleda da je naletjela na zmiju, pa je vrisnula. Katastrofa, jednostavno ni sam ne znam šta da im kažem. Ovi što su tu kopali, otišli su i ostavili sve za sobom, fekalije su se tu izlivale, kod ove masline“, priča Krsto Gregović.
O tome kako je izgledao mozaik i nalazište nakon što ga je ekipa Centra napustila, svjedoče fotografije, koje su dostavljene tadašnjem Zavodu za zaštitu spomenika. Upravo te fotografije dostavila je budvanska Javna ustanova „Muzeji, galerije i biblioteka“, upozoravajući da je lokalitet u alarmatnom stanju, te da je ruiniran. Iako se nalazi na budvanskoj teritoriji lokalitet je pod zaštitom države, ali o njemu niko zaista ne brine.
Najgore je to što je Opština prije šest godina na ime istraživanja dala nevjerovatnih 70 hiljada eura, sa više nego primaljivim honorarima ljudima iz Centra koji su vodili cijeli projekat.
Međutim, priča iz Budve ne slaže se sa viđenjem ljudi koji su vodili istraživanje, jer, prema riječima rukovodioca terenskih radova, arheologa Mladena Zagarčanina Centar nije taj koji je trebalo da održava lokalitet, već kulturne institucije.
“Još je davne 1902. godine otkriven petrovački mozaik. Veoma brzo počeo je da interesuje naučnu javnost pa i postao predmet zanimanja znamenitih naučnika koji su tada dolazili u Crnu Goru. Prvi koji je objavio postojanje mozaika bio je hrvatski istoričar i starinar Franjo Bulić. Nakon toga, Austrijanci su počeli da se interesuju za njega pa su zvali J. Prezela i počeli da istražuju lokalitet. Međutim, istraživanje je postalo devastiranje i veoma brzo Austrijanci su povadili skoro sve mozaike i počeli da ih prebacuju u Split, u istorijsko-arheološki muzej koji je tada postojao. Pokradene su i druge stvari. Početkom 60-ih ostatak mozaika u Petrovcu je konzerviran, a preko konzerviranog i restauriranog mozaika napravljen je paviljon koji ga je čuvao od vremenskih nepogoda i devastacije. Centar za arheološka istraživanja iz Podgorice 2006. započeto je sistematska istraživanja. Rukovodilac projekta je bila Lenka Bulatović, dok sam ja rukovodio terenskim radovima”, naveo je Zagarčanin.
Zagarčanin tvrdi da su arheolozi u ovakvom stanju ostavili lokalitet u maslinjaku u Mirištu
On je objasnio da je pretpostavljeno postojanje velike rimske vile rustike, a vrlo brzo pretpostavke arheologa su se obistinile.
“Za šest godina otkopano je više od 1000 metara kvadratnih rimske vile koja se datuje od I do VI vijeka. Pronađen je veliki kompleks sa nekoliko odaja. U početku bio je to kompleks sa ritualnim kupatilom, da bi u 4. vijeku postao veliki rustični posjed sa radionicom za pravljenje maslinovog ulja. Pronađen je još jedan objekat, sa zapadne strane. Imao je pravougaoni oblik i ovdje je napravljen kao skladište za proizvode koji su uzgajani na farmi. Početkom 6. vijeka ovaj objekat je spaljen i porušen, najvjerovatnije u najezdi Avara. Osim istraživanja izvršeni su i radovi na restauraciji i prezentaciji. Na taj način Petrovac je dobio spomenički i ambijentalno uređen lokalitet koji je samo čekao da neko iz Kulturnog centra u Petrovcu preuzme odgovornost za čuvanje ovog spomenika. Međutim, to se nije desilo. Centar za arheološka istraživanja je u saradnji sa slovenačkim firmama napravio plan arheološkog parka. Projekat je završen, čekao je realizaciju, ali su nepovoljne finansijske okolnosti u Opštini Budva uticale da se moderna prezentacija sprovede do kraja“, istakao je Zagarčanin.
Arheolozi ne mogu da šišaju travu
Mladen Zagarčanin je naveo da je riječ o naznačajnijem rimskom lokalitetu na primorju poslije Risna i jedinom spomeniku koji je ostao u očuvanom prelijepom prirodnom okruženju, u maslinjaku starom više od 500 godina.
“Pošto su spomeniku potrebne hitne intervencije: zaštita preostalih mozaika, obezbjeđivanje prostora od odrona koji može da ugrozi privatne kuće, stalno sređivanje i uništavanje rastinja, onda je angažovanost opštinskih institucija neophodna. Sama činjenica da je spomenik zapušten, a da turizam u Petrovcu nema nijedan sličan sadržaj koji nudi nešto drugo osim kafića, brze hrane i noćenja, onda je neophodno osmisliti kako da se predstavi javnosti. Arheolozi su uradili svoj posao. Otkriveno je skoro sve, konzervirano 95 odsto zidova, ali arheolozi ne mogu da šišaju travu i kose. Ne mogu da obezbjeđuju lokalitet od devastatora. To mora da uradi neko iz Centra za kulturu, Komuna mora da se pobrine za fizičku zaštitu. Moraju se nađu modusi da se dovedu turisti. Ali, izgleda da nikoga nije briga iako je, dok su trajali radovi, svakog dana dolazilo po 50 stranih turista da gledaju i da se interesuju za najstariju prošlost ovog kraja”, zaključio je Zagarčanin.
Galerija
Bonus video:
