Napraviti listu na kojoj će se naći pet najznačajnijih savremenih arhitektonskih ostvarenja na teritoriji naše zemlje - nije bio lak posao.
Oprosti mi Milane Zlokoviću - gdje god da si. Neka mi oproste i Zoja Dumengjić, Zvonimir Vrkljan, Stanko Fabris, Marko Mušič, Leon Kabiljo, ARCVS studio i mnogi drugi - kao i čitava plejada istaknutih crnogorskih arhitekata - što starijih, što mlađih - čija ostvarenja se, ipak, nisu našla na ovoj listi.
Hotel Ko-op u Ulcinju
Ako krenemo od pretpostavke da su ključne odrednice savremene arhitekture racionalizam i funkcionalizam, te strukturalna estetika strogo zasnovana na karakteristikama novih konstruktivno-tehnoloških sistema građenja, uz nezaobilazni momenat socijalne osviješćenosti - onda XX vijek u domenima arhitekture na tlu Crne Gore počinje 1939. u Ulcinju.
Naime, 9. jula te godine je na poluostrvu Suka otvoren hotel Ko-op (Hotel Saveza zadruga državnih službenika).
Autori projekta su zagrebački arhitekti Hinko Bauer i Marijan Haberle, koji spadaju u red najprominentnijih predstavnika tzv. druge generacije hrvatskih modernista.
Bazičnu modernost koncepta ovog objekta sagledavamo kroz pozicioniranost volumena u prostoru. Riječ je o dva jasno diferencirana, junkstapozicionirana bloka u pitoresknom ambijentu borove šume, gotovo na samoj hridi iznad mora.
Na hotelu je nekoliko puta intervenisano po okončanju Drugog svjetskog rata, da bi nakon oštećenja u zemljotresu koji je pogodio Crnogorsko primorje 1979. godine bio temeljito rekonstruisan. Srušen je 2007. godine.
Hotel Crna Gora
Godinu dana prije nego što je otvoren hotel Ko-op u Ulcinju, dakle 1938. godine, Vujadin Popović je na Tehničkom fakultetu Univerziteta u Beogradu stekao diplomu inženjera arhitekture.
A onda je, 1952. godine, nastavio tačno tamo gdje su stali Bauer i Haberle - izgradnjom hotela Crna Gora u Podgorici.
Fizički karakter današnje Podgorice definisan je u godinama neposredno po okončanju Drugog svjetskog rata. Fizička cjelina koja najrječitije govori u prilog ovoj tezi je niz racionalističkih objekata reprezentativnih republičkih (danas državnih) organa i institucija, koji su podignuti početkom i sredinom pedesetih godina prošlog vijeka uz sjevernu stranu Lenjinovog bulevara - današnjeg Bulevara svetog Petra Cetinjskog - duž čitave južne ivice Nove varoši.
Dva najznačajnija arhitektonska ostvarenja koja pripadaju pomenutom nizu potpisao je Vujadin Popović. Pored hotela imamo i Glavnu poštu.
U bivšoj bašti hotela Crna Gora, postavljen je krajem prošle godine kamen-temeljac budućeg, luksuznog hotela Hilton Podgorica Montenegro. Time je iz kolektivne memorije grada izbrisan svojevrsni svetionik - bez kojega podgorički duh svakako ne bi bio to što danas jeste.
Veslački klub Galeb i hotel Podgorica
Ova dva objekta idu u kompletu - prvenstveno iz razloga što su to jedina dva arhitektonska ostvarenja suštinski vezana za kontekst Morače.
Oba ostvarenja su apsolutno zaokružene, paradigmatske reakcije na zahtjevne ambijentalne potencijale rijeke i zone neposredno uz rijeku - što ih svrstava u red vrhunskih spomenika graditeljske kulture na ovim prostorima.
Kajakaški klub Galeb se nalazi na lijevoj obali Morače, iznad plaže Labud. Realizovan je 1960. godine, u internacionalnom stilskom ključu, po projektu arhitekte Vukote - Tupe Vukotića. Trenutno je u žalosnom stanju.
Hotel Podgorica se nalazi na desnoj obali Morače, preko puta Sastavaka i ruševina turske tvrđave Depedogen.
Realizovan je 1967. godine, uz očigledan otklon od modernizma ka nečemu što će tek petnaestak godina kasnije biti nazvano kritički regionalizam - a što se ogleda u mekoj sinergiji između novoizgrađenog objekta i okruženja, shvaćenog u najširem smislu. Projekat je potpisala Svetlana - Kana Radević.
I nad hotelom Podgorica su se nadvili crni oblaci. Planirana je izgradnja visokih objekata neposredno u njegovom zaleđu.
Hotelski kompleks Avala - Mogren
Prvobitni hotel Avala u Budvi, iz 1939. godine, bio je produkt žovijalnog preduzetničkog duha, koji je vođen prvenstveno imperativom profita, reagovao na pojačan priliv turista u pospani primorski gradić, tokom tridesetih godina prošlog vijeka.
A onda je, nakon zemljotresa 1979. godine, na scenu stupio Vladislav Plamenac, koji je staru Avalu sveo na pravu mjeru. Otklonio je očigledan prostorni dizbalans generisan nepremjerenim volumenom prvobitne Avale u odnosu na Stari grad - a zatim je jasno naglasio javni, tj. socijalni potencijal dva suštinski važna funkcionalno-formalna elementa postojećeg objekta: centralne sale hotela i pripadajuće joj terase.
Suštinski kvalitet bravurozne Plamenčeve arhitektonske kompozicije ogledao se u portalu - centralna sala starog hotela je pretvorena u svojevrstan portal - koji je funkcionisao kao idealna etimološka spona između staroga i novoga - između stare terase hotela Avala, koja je u potpunosti zadržana i obnovljena, te dijela stare, armirano-betonske konstrukcije hotela - i nove, kamenom popločane šetnice koja se logično nastavljala na Mediteransku ulicu, sa kulminacijom na javnoj terasi, sa koje se pružao pogled na more.
Hotelski kompleks Avala-Mogren je otvoren 1984. godine. Segment Avala je srušen 2008. godine - što je težak zločin čije razmjere crnogorska arhitektonska struka još nije uspjela da sagleda u potpunosti.
Prodajno-izložbeno-administrativni centar Neckom, Nikšić
Ako se magistralom približavate iz pravca Podgorice i namjeravate da skrenete u tvrdi grad Nikšić, ne možete promašiti Neckom.
Jasno naglašene horizontale i vertikale elegantnog betonskog rastera, u kompletu sa staklenim platnima jakih dimenzija i sve to u okviru fine geometrije izduženog pravougaonika - to je tek neznatan, ali ipak suštinski važan uzorak pomno osmišljenog i uređenog prostora u ovom našem haosu.
Projekat su potpisali Grozdana Šišović, Dejan Milanović i Srđan Tadić. Realizovan je prošle godine - i sva je prilika da će predstavljati Crnu Goru u konkurenciji za nagradu Mies van der Rohe - najprestižniju evropsku nagradu na polju arhitekture. Poželimo mu sreću.
Bonus video:
