U 2.988 nekropola, u bivšoj Jugoslaviji registrovano je 66.663 stećka koji su nastali od 11. do sredine 16. vijeka. U Nikšiću ih je, prema riječima direktora Centra za kulturu Peka Nikčevića, nekada bilo oko 400. Sada ih ima pet puta manje, a svakim danom sve više i više propadaju.
„Imamo projekat za zaštitu stećaka i nije u pitanju neka enormna cifra. Projekat podrazumijeva da se urade tri podzide kako se u staroj Crnoj Gori radilo i da se tu stave svi stećci kako bi bili zaštićeni.
Ovdje je po popisu bilo oko 400 stećaka, a sada ih imamo oko 80 i sistematski se uništavaju. Sve što mi imamo na ovim prostorima svijet već ima, ali nema stećke, koje su prisutni u svega nekoliko država. Svi koji dolaze sa strane pitaju za njih“, kazao je Nikčević.
Stećci, koji su se nekada nalazili ispred crkve Sv. Petra i Pavla, u starom groblju, a sada su izmješteni na prostor oko prilaza Saborne crkve i Dvorca kralja Nikole, djelo su slovenskih majstora iz perioda od 13. do 17. vijeka.
Istoričari su često isticali da ono što za Grke predstavljaju karijatide, statue ženskih figura koje se koriste umjesto stubova, to su za Crnogorce stećci. Pošto su stećci rađeni od dolomitskog krečnjaka koji je vodoporozan ukoliko se ne zaštite postoji mogućnost da i tih osamdesetak, koliko ih je ostalo, propadne.
Država brine samo o Crvenoj stijeni
Bilo je predloga da se iza Dvorca kralja Nikole, u kome je smješten Zavičajni muzej, napravi lapidarijum, mjesto gdje bi bili izloženi.
U Nikšiću je od svih spomenika i spomen-obilježja, iz rimskog i ilirskog perioda, a ima ih blizu 50, i iz NOB-a blizu 230, samo je Crvena stijena, arheološko nalazište iz doba paleolita, koje se nalazi nedaleko od sela Petrovići, briga države.
Stećci su djelo slovenskih majstora iz perioda od 13. do 17. vijeka
“Jedino je Crvena stijena na teritoriji opštine Nikšić prema zakonu, briga države, ostali spomenici su na teret Opštine Nikšić. Smatram da ovdje postoji nekoliko objekata o kojima treba država da se pobrine, a tu svakako spada i Carev most“, kazao je Nikčević.
Izgradnju Carevog mosta koji se nalazi na samom izlazu iz Nikšića, kada se ide starim putem za Podgoricu, preko Pandurice i koji se ubraja u najljepše objekte te vrste u Crnoj Gori, pomogao je ruski car, Aleksandar III, pa otuda i naziv – Carev most. Sagrađen je od tesanog kamena, na svodovima sa 18 okana, a dug je 269 metara.
“Po Zakonu o zaštiti kulturnih dobara koji je važio do jula 2010. godine, spomenicima kulture nije pripadao Carev most, dok je most na Moštanici, jedan od najstarijih rimskih mostova u Crnoj Gori, svrstan u spomenike kulture druge kategorije.
Briga o spomenicima kulture bila je u nadležnosti Zavoda za zaštitu spomenika kulture dok je održavanje spomen-obilježja bilo u nadležnosti lokalne uprave”, kazala je Slobodanka Roganović, šef kabineta predsjednika Opštine Nikšić.
Čeka se nacionalna strategija
Novi Zakon o zaštiti kulturnih dobara, koji je donesen 2010. godine, predviđa da spomenici kulture čiji je status utvrđen po ranijim propisima imaju status kulturno dobro do revalorizacije njihove kulturne vrijednosti u skladu sa tim zakonom, a revalorizacija će se izvršiti u roku od tri godine od dana stupanja na snagu pomenutog Zakona.
Carev most
“Pokrenuta je inicijativa da Carev most bude svrstan u spomenike kulture. U skladu sa novim Zakonom formirana je i Uprava za zaštitu kulturnih dobara u čijoj je nadležnosti vršenje poslova na zaštiti kulturnih dobara, što znači da će oni voditi brigu o spomenicima kulture uz finansijsku podršku iz budžeta države i opština”, kazala je Roganović.
Nakon usvajanja nacionalne strategije o zaštiti kulturnih dobara biće urađeni i lokalni akcioni planovi koji će definisati dinamiku održavanja i restauracije spomenika kulture.
Petokraka je dio naše prošlosti
Svi oni koji smatraju da prošlost treba čuvati od zaborava, nevažno u kom vijeku i vremenu je nastajala, nadaju se da će više pažnje biti posvećeno i spomenicima i spomen-obilježjima iz NOB-a, koji propadaju što od vremena što od vandala.
Spomenik ispod Trebjese "ukrašen" grafitima
„Spomen-obilježja, kako pojedinci misle, nijesu samo gomila kamenja ili figure, već se preko njih čuvaju od zaborava značajni događaji i istaknute ličnosti, čuvaju se uspomene iz prošlosti i odaje zahvalnost onima koji su se žrtvovali za našu slobodu i budućnost“, kazao je Radislav Stanišić, predsjednik CK JKPCG.
On je istakao da su spomen-obilježja manje-više uglavnom sva zapuštena, a pojedina ispisana i uvredljivim grafitima.
„Spomen-ploče spomenika pod Trebjesom su ispisane grafitima, spomen-kosturnica koja se nalazi na ulazu u gornjopoljsko groblje samo što nije pala i prvo veće nevrijeme može je srušiti.
Nestale su biste narodnih heroja Đoka Pavićevića i Olge Golović, spomen-ploče duž regionalnih puteva u opštini su zarasle u korov“, nabrojao je Stanišić, kako je kazao, samo dio spomen-obilježja koja propadaju.
Galerija
Bonus video:
