Iako gotovo nije imala izgleda da će postići osjetniji uspjeh protiv neprijatelja i izvjesnu vjerovatnoću da se nijedan od njenih brodova neće vratiti sa tog zadatka, prije 19 godina komanda najjače jedinice tadašnje Ratne mornarice Vojske Jugoslavije – 18. flotile raketnih brodova, nije oklijevala da pokuša izvesti raketni napad na ratne brodove zemalja NATO koje su 24. marta 1999. započele oružani napad na tadašnju Saveznu Republiku Jugoslaviju.
Planirani napad, sticajem okolnosti, nije realizovan, ali su ostala pisana svjedočanstva o nečemu što je moglo biti najveća pomorska bitka vođena pred obalama Crnogorskog primorja.
Pokazuje to „Zapovest za odbranu Br.2“ od 29. marta 1999. koju je „Vijestima“ ustupio tadašnji komandant 18. flotile raketnih brodova, viceadmiral u penziji Jovan Grbavac.
U činu kapetana bojnog broda, Grbavac je u proljeće 1999. bio na čelu jedinice koja je objedinjavala najmoćnije brodove sa kojima je raspolagala RMVJ – dvije raketne fregate tipa „Kotor“, jednu raketnu fregatu tipa „Koni“, četiri raketne topovnjače tipa 401 i dva stara raketna čamca klase „Osa“.
Nakon prvog udara NATO snaga na SRJ u noći 24. marta 1999. godine, tokom kojih je protivnik dejstvovao iz vazduha po radarima i stacionarnim sistemima veze RMVJ na Obosniku, Mavrijanu i Crnom rtu, Grbavac je snagama pod svojom komandom izdao zapovijest, što je uključivala i mogućnost nanošenja koordiniranog raketnog udara po brodovima NATO na južnom Jadranu.
Akteri tog događaja, osim Grbavca koji je kasnije postao komandant Mornarice Vojske državne zajednice SCG i savjetnik za odbranu bivšeg predsjednika Srbije Borisa Tadića, trebali su da budu i neki od oficira koji su kasnije odigrali veliku ulogu u uvođenju Crne Gore u NATO, poput dugogodišnjeg bivšeg načelnika Generalštaba VCG, admirala Dragana Samardžića ili bivšeg, odnosno aktuelnog komandanta Mornarice VCG, kapetana bojnog broda Darka Vukovića i kapetana fregate Veska Tomanovića.
“Odlučio sam: za odbranu od agresije NATO sa mora i iz vazdušnog prostora snage 18. FRBR grupisati u Taktičku grupu 505 sastava Borbena grupa 1 (raketne fregate-33,34) u rejonu baziranja Boka, Borbenu grupu 2 (raketne topovnjače 404,406), u luci Bar, Borbena grupa 3 (raketne topovnjače 401,405) u rejonu baziranja Boka u rezervi komandanta Flote, i grupu raketnih čamaca(304,306) u luci Tivat. Sa ostalim snagama u fazi remonta i raspreme izvoditi protiv - vazduhoplovnu odbranu (PVO) i protivdiverzantsku odbranu PDiVO) u rejonu Tivat - Bijela. Sa TG-505 sastava BG-1 i BG-2 biti u stalnoj gotovosti za napad na neprijateljske pomorske snage sa ciljem nanošenja što većih ljudskih i materijalnih gubitaka. Težište imati na brodovima dalje zaštite, a u povoljnim uslovima i na udarnim brodovima 6. flote RM SAD. U periodu do izvršenja zadatka, izvoditi PVO i PDiVO, otklanjati kvarove, vršiti moralno - psihološke pripreme za napad. Intenzivno izvoditi maskiranje prikrivanjem, obmanjivanjem i manevrom u rejonu baziranja. Početkom napada jednovremenim manevrom TG-505 i snaga za maskiranje u sadejstvu sa 108. obalskom raketnom brigadom, izvršiti zajednički raketni udar po pomorskim snagama NATO”, stoji u zapovijesti koju je Grbavac donio u 8 sati 29. marta 1999, na komandnom brodu RMVJ “Lovćen” u Baru.
Pred njegovim brodovima stajala je zastrašujuća armada - 64 moćna ratna broda SAD, Francuske, Velike Britanije, Italije i Njemačke (nosači aviona, nosači helikoptera, raketne krstarice, razarači, fregate i korvete) i tri podmornice i oko 280 aviona i 60 borbenih helikoptera na tim plovilima.
Kompletna flota dejstvovala je po ciljevima u SRJ krstarećim raketama ili avijacijom sa udaljenosti od 70 do 200 kilometara od obale Crne Gore. Flota NATO bila je dodatno obezbijeđena i specijalnim brodovima za elektronsko izviđanje koji su pratili svaki pokret jedinica RMVJ ili dejstva njenih osmatračkih radara, te patrolnim i protivpodmorničkim avionima koji su stalno letjeli nad ovim dijelom akvatorijuma: Protivpodmornički avioni tipa P-3C Orion su južni Jadran bukvalno prekrivali izbacujući hidroakustične plutače za osluškivanje morskih dubina u kojima su pokušavali da otkriju jednu jugoslovensku dizel-električnu podmornicu tipa “Sava” i četiri male diverzantske podmornice tipa “Una”.
Jugoslovenske podmornice su NATO pomorske snage smatrale za najopasniju direktnu prijetnju... One, međutim, kao i veći dio ostatka flote RMV nakon godina ratova u bivšoj SFRJ i ekonomskih sankcija UN, bile su u najvećoj mjeri tehnički neispravne...
“Podmornica P-831 Sava je zbog dugogodišnjeg neulaganja u ronilačku problematiku, imala niz kvarova i neriješenih tehničkih detalja koji nisu garantovali ni njenu bezbjednu vožnju u zaronjenom stanju, a kamoli efikasnu borbu protiv neprijateljskih najsavremenijih brodova. Naime, neprijatelj je stalno u vazduhu imao avione P-3C Orion koji su pored elektronskog osmatranja naših plovnih snaga i upozoravanja svojih brodova o našim pokretima i namjerama, polagali hidroakustičke plutače za rano upozorenje o eventualnom prolasku naših podmornica i sasvim je izgledno da bi naša podmornica bila otkrivena po samom izlasku iz zaliva Boke Kotorske. Pored te mjere protivpodmorničkog osiguranja, neprijatelj je isturao patrole borbenih i protivpodmorničkih helikoptera namijenjenih za traženje i uništavanje naših podmornica. Velika vjerovatnoća otkrivanja i uništenja naše podmornice prije izlaska na pozicije plotuna i mala tehnička pouzdanost same podmornice, osnova su odluke da se P-831 ne upućuje na zadatak, već da se sačuva za eventualni period proširene agresije i pomorsko-vazdušnog desanta NATO na SRJ. Iz istih razloga podmornice nisu korištene ni za ubacivanje podvodnih diverzanata u akvatoriju neprijatelja”, obrazložio je odluku tadašnje komande RMVJ na čijem je čelu bio viceadmiral Milan Zec, jedan od njegovih bliskih saradnika, kapetan bojnog broda Đorđe Pražić u radu “Dejstva NATO i protivdejstva Ratne mornarice”.
Ipak, osjećaj dužnosti da moraju braniti svoju zemlju bez obzira na tanke izglede na uspjeh nije napuštao dio mlađeg komandnog kadra RMVJ. Grbavac je tako je 18. flotili naredio: “Sa BG-1 (RF-33,34) u očekujućem rejonu Boka u sadejstvu sa ostalim snagama Flote izvoditi PVO i PDiVO rejona baziranja. Raketnim udarom u sadejstvu sa 108. obalskom raketnom brigadom iz rejona ostrvo Mamula-rt Veslo, nanijeti gubitke pomorskim snagama NATO na prilazima teritorijalnom moru i u teritorijalnom moru Hrvatske. Sa BG-2 (RTOP-404,406) u očekujućem rejonu luke Bar u sadejstvu sa ostalim snagama Flote izvoditi PVO i PDiVO rejona baziranja. Raketnim udarom u sadejstvu sa 108. obalskom raketnom brigadom iz rejona rt Mendra - Ulcinj nanijeti gubitke pomorskim snagama NATO na prilazima teritorijalnom moru i u teritorijalnom moru Albanije u rejonu Drača. Nosilac sadejstva komandant BG-2. Sa grupom raketnih čamaca 304,306 u luci MTRZ Tivat u sadejstvu sa ostalim snagama Flote izvoditi PVO i PDiVO rejona baziranja. Početkom raketnog udara obmanjivanjem, maskirati razvoj snaga za nanošenje udara, tako da se grupa raketnih čamaca bez posade iz rejona ostrvo Mamula - rt Mirišta uputi u kurs 200 sa maksimalno mogućom brzinom”.
Komandant BG-2 koja je trebalo da ispali četiri rakete na brodove NATO u teritorijalnom moru Albanije, bio je tadašnji kapetan fregate Dragan Samardžić na raketnoj topovnjači 406. Komandant grupe starih raketnih čamaca koji su trebali da posluže kao mamac i odvuku pažnju NATO brodova sa glavnine jugoslovenskih snaga koje ih napadaju, bio je tadašnji kapetan korvete Milisav Vuković. Posebno interesantan bio je njegov zadatak jer su posade RČ-304 i RČ-306 pod Vukovićevom komandom, trebale da izvedu svojevrsnu diverziju, odnosno na sebe privuku pažnju NATO brodova i vazduhoplova u njihovoj zaštiti: “Brodovi su trebali da sa posadama isplove iz Boke i u akvatorijumu između Mamule i Mirišta, uključivanjem autopilota, postave u kurs 200 stepeni, a motorima da puna snaga. Prije nego što brodovi ubrzaju do najveće brzine, minimum posade koji bi bio na njima, trebalo je da ih napusti i pređe sa njih na glisere koji bi pratili raketne čamce, ta prihvativši posade, vratili se u Boku. Raketni čamci bi u tankovuima imali goriva za oko sat vremena vožnje, a u punoj brzini nalikovali bi protivniku kao da preduzimaju manevar raketnog napada. Stoga bi se pažnja protivnika usmjerila na te stare i za nas manje bitne brodove, a za to vrijeme bi naše prave snage sa kojima smo željeli izvršiti raketni udar po NATO plovilima, završile razvoj i postavile se u poziciju za napad. Do realizacije plana nije došlo, jer nije odobreno od strane pretpostavljene komande”, ispričao je “Vijestima” Grbavac.
Dodao je da bi, čak i da je diverzija uspjela, ostatak njegovih brodova teško došao u poziciju da izvrši uspješan raketni udar po NATO brodovima jer su bili prilično daleko od obale, a efiksana domet raketa kojima su jugoslovenski brodovi bili naoruažni iznosio je samo 80 kilometara.
“Svi NATO brodovi bili su baš daleko od obale, pa bismo mi morali ploviti punom brzinom najmanje sat vremena do napada, što je bilo baš teško u tim okolnostima”, objasnio je Grbavac. U Pražićevom radu detaljno je pojašnjeno koliko je vremena trebalo našim ratnim brodovima, odnosno mobilnim obalnim raketnim lanserima da dođu u poziciju za napad, dok je istovremeno NATO brodovima trebalo znatno kraće vremena da se maksimalnom brzinom udalje od obale i izađu van dometa naših raketa: “Sa velikom vjetrovatnoćom može se zaključiti da bi naši raketni brodovi ili raketne obalske baterije bili odmah otkriveni u momentu napuštanja maskirnih vezova - očekujućih rejona, da bi brodovi neprijatelja bili upozoreni da napuste kritična područja, a da bi neprijateljska lovačko-bombarderska avijacija, borbeni helikopteri ili ratni brodovi ispoljili protivdejstvo na naše lansirne nosioce i prije nego bi oni uspjeli da dejstvuju- lansiraju krilate rakete… Ovome se može još dodati da i prema pravilima upotrebe naših nosilaca raketnog oružja, lovačka avijacija ostvaruje djelimičnu i kratkotrajnu prevlast u vazdušnom prostoru iznad zone lansiranja, što je takođe bilo nemoguće zahtijevati i nerealno očekivati, s obzirom na situaciju u vazdušnom prostoru. To sve opravdava odluku da se u takvim uslovima nije vodila protivbrodska borba sa pomorskim snagama agresora jer je vjerovatnoća da doživimo velike gubitke, a da ne nanesemo željene gubitke neprijatelju bila prevelika i nije opravdavala rizik”, sumirao je Pražić.
Vuković protjerao njemački izviđački brod
Nedjelju dana prije početka NATO bombardovanja SRJ, na radarima 9. Odreda obalskog osmatranja i javljanja RMVJ, u noći su pratili sumnjivo kretanje neidentifikovanog broda na ivici teritorijalnog mora SRJ, na oko 12 milja južno od Petrovca. Brod je plovio malom brzinom i prema poziciji utvrđenoj radarom, ušao je u naše teritorijalno more u dubini od oko 2 kabela (oko 400 metara). Operativni centar RMVJ je prema nepoznatom plovilu odmah uputio raketnu topovnjaču 404, pod komandom tadašnjeg poručnika fregate Darka Vukovića. “Prišli smo nepoznatom brodu koji je imao pogašena sva svjetla osim navigacionog na krmi. Kretao se malom brzinom, nije odgovarao na naše radio-pozive i stalno nam je okretao krmu, iz čega sam zaključio da je možda u pitanju neka ribarica koja pokušava da između sebe i nas postavi svoju mrežu, sa nadom da će se naši propeleri zaplesti u mrežu i oni tako pobjeći. Tek kada sam ih sa udaljenosti od oko 60-70 metara pozvao da, ako su ribarica, podignu mrežu iz mora, zaustave se i prate me jer ih zbog povrede naših teritorijalnih voda namjeravam privesti u luku Bar, nepoznati brod je popalio sva svoja svjetla i tada sam vidio da to nije nikakva koča, već vojni brod. U pitanju je bio specijalni brod RM Njemačke za elektronsko izviđanje i sakupljanje podataka A-53 “Oker”, navodi se u svjedočenju bivšeg komandanta Mornarice Vojske Crne Gore, kapetana bojnog broda Darka Vukovića.
Prema njegovim riječima, tada mu se na radio-vezu sa njemačkog ratnog broda javio neko ko je govorio naš jezik.
“Saopštio sam mu da su provrijedili teritorijalno more SRJ i da su bili 2 kabela (nepunih 400 metara) od granice unutar naših voda, što su oni uporno demantovali. Nakon konsultacije sa Operativnim centrom i komandom, naredili smo im da uzmu kurs od 180 stepeni i napuste naše vode, što su oni odmah i učinili, ali su se ipak neposredno potom opet zaustavili u međunarodnim vodama na pola milje od naše granice i nastavili tu svoju izviđačko - obavještajnu misiju”, prisjetio se Vuković događaja koji je bio uvod u ratna dejstva nedjelju dana kasnije, u proljeće 1999.
Brod Mornarice Crne Gore srušio NATO vazduhoplov
Avijacija NATO 1999. nijednom nije direktno napala brodove RMVJ, ali su oni u više navrata kada su NATO vazduhoplovi dolazili u domet njihovog naoružanja, otvarali vatru po ciljevima u vazduhu. Prema Pražićevim podacima, na avijaciju NATO, bespilotne letjelice i vođene prijektile, jedinice RMVJ otvarale su vatru 20 puta...
Oboreno je ukupno pet bespilotnih izviđačkih letjelica, a pretpostavlja se i da su oštećena tri aviona. Zanimljivo je da je jedini brod RMVJ koji je potvrđeno oborio NATO vazduhoplov bila raketna topovnjača 405, koja se upravo rekonstruiše i modernizuje i ponovno će u operativnu upotrebu Mornarice VCG biti uvedena ovog ljeta. Taj brod na kome je zamjenik komandanta bio poručnik bojnog broda Darko Knežić (takođe danas oficir MVCG), 1. juna 1999. u 22.40 sati oborio je bespilotnu letjelicu nad Bokom, u rejonu Risanskog zaliva. „RTOP 405 je dejstvovala sa maskirnog veza uzmeđu Veriga i Stoliva. To je bila svojevrsna zasjeda jer je bespilotna letjelica ovuda prošla i prethodnog dana. Ispaljene su samo tri granate iz topa „bofors“ kalibra 57 mm, svi su čuli promjenu zvuka motora letjelice i ona se potom srušila u more između Rina i Lipaca”, kazao je „Vijestima“ viceadmiral Grbavac koji je tada posmatrao ovu akciju sa obližnje raketne fregate 34.
Galerija
Bonus video:
