Iako predstavljaju ozbiljnu opasnost za ljudsko zdravlje i životnu sredinu, u Crnoj Gori ne postoje precizni podaci o posebnim vrstama otpada, rijetko se reciklira i većina završi na deponijama ili se spaljuje.
Pod posebnim vrstama otpada podrazumijevaju se električni i elektronski proizvodi (EE), otpadna vozila, gume, baterije i akumulatori, otpadna ulja, ambalaža, građevinski otpad, otpad koji sadrži azbest, kanalizacioni mulj, medicinski i veterinarski otpad...
Precizni podaci o količinama i vrstama otpada ne postoje, ali projekcije koje se nalaze u Državnom planu upravljanja otpadom, govore da ona poprima alarmantne razmjere.
Procijenjena godišnja količina otpada od EE proizvoda (telefona, kompjutera, frižidera i slično), iznosi sedam do 12 kilograma po stanovniku, što za područje cijele Crne Gore iznosi 4.200 tona.
Ukoliko se godišnje registruje između 12.000 i 18.000 vozila i ukoliko se pretpostavi da je prosječna masa vozila oko 1,3 tone, dobija se da ukupna količina otpadnih vozila iznosi oko 6.000 tona.
U slučaju baterija i akumulatora, računa se da se na godišnjem nivou generiše najmanje 30 tona.
Procjenjuje se da se na godišnjem nivou generiše šest do 10 kilograma otpadnih guma po stanovniku ili 3.600 tona godišnje.
Kada je ambalažni otpad u pitanju, procjenjuje se da na godišnjem nivou nastane 80 do 130 kilograma po stanovniku, što iznosi 46.000 tona na godišnjem nivou.
Što se tiče reciklaže otpadnih vozila, u okviru reciklažnog centra na deponiji “Livade” u Podgorici, izgrađen je pogon za demontažu otpadnih vozila i pripremu za ponovnu upotrebu ili reciklažu njihovih djelova, sa kapacitetetom od 20 vozila na dan.
Osim tog pogona, na teritoriji Crne Gore rade još dva pogona: preduzeće „Bukumirska jezera“ iz Podgorice i „Centar za reciklažu“ iz Nikšića, oba sa kapacitetom od po 10 vozila dnevno.
Posljednji podaci za građevinski otpad potiču iz 2013, a većina opština nema čak ni definisane lokacije za odlaganje građevinskog otpada, već se odlaže na neuređenim odlagalištima komunalnog otpada.
EU propisuje obavezu Crne Gore da najmanje 70 odsto neopasnog građevinskog otpada pripremi za ponovnu upotrebu i recikliranje, kao i njegovo korišćenje u postupku pokrivanja deponija komunalnog otpada inertnim materijalom umjesto upotrebe nekih drugih materijala iz prirode. Prema podacima iz 2013. godine, procjenjuje se da se na godišnjem nivou proizvede oko 90.503 tone tog otpada.
Valjani podaci o količinama medicinskog otpada još ne postoje. Klinički centar je najveći generator medicinskog otpada i proizvede 722 tone medicinskog otpada godišnje, od čega su 182 tone, odnosno opasan medicinski otpad.
Najveći dio ovog otpada čini infektivni otpad, zbog čega je neophodno da prođe termičku obradu, što se u Kliničkom centru i još nekim zdravstvenim ustanovama i primjenjuje.
Prva dva centra za obradu medicinskog otpada formirana su u Beranama i Podgorici, gdje su postavljeni prvi uređaji za obradu ove vrste otpada.
Za svaku od ovih vrsta otpada, Zakon jasno predviđa obaveze i odgovornosti onoga ko njime upravlja, ali se to u praksi ne dešava. Tako su, na primjer, preduzeća i institucije dužni da nakon rashodovanja EE otpad predaju licenciranim firmama uz nadoknadu za transport i skladištenje.
Zakon predviđa da svako privredno društvo ili preduzetnik koji proizvodi, obrađuje, prodaje ili uvozi proizvode iz kojih nastaju posebne vrste otpada ima proširenu odgovornost, koja obuhvata vođenje evidencije o količinama, obezbjeđivanje povrata proizvoda ili otpada koji nakon upotrebe proizvoda nastaje, odgovorno naknadno upravljanje otpadom i finansijska odgovornost za te aktivnosti, smanji proizvodnja otpada i osigura da se prerada i odstranjivanje proizvoda koji je postao otpad sprovode na način prihvatljiv za životnu sredinu i zdravlje ljudi...
“U sadašnjem zakonu je propisano ko ima kakve obaveze, ali to je ostalo samo na papiru. Bilo je sporadičnih akcija, poput onih NVO ‘Zelenog sunca’ sa ‘Hemosanom’ ili ambalažnog otpada u saradnji ‘Ozona’ sa ‘Coca Colom’”, kazao je generalni direktor Direktorata za upravljanje otpadom u Ministarstvu održivog razvoja i turizma Dragan Asanović.
Ne čekajući državu, pionirskog posla rješavanja problema EE otpada prihvatilo se nevladino udruženje “Zeleno srce” 2015. godine i do sada je sakupilo, legalno skladištilo i izvezlo iz Crne Gore više od 150 tona tog otpada i otvorilo prvi ekološko-energetski portal u Crnoj Gori: reciklirajte.me.
“Uzimajući u obzir da je EE otpad klasifikovan kao opasan otpad, vrlo kancerogenog sastava, a zbog nepostojanja sistema za sakupljanje takve vrste otpada, odlučili smo da pokrenemo projekat u kome nas je finansijski podržala licencirana firma ‘Hemosan’ iz Bara, a kroz memorandum o saradnji Agencija za zaštitu životne sredine i Ministrstvo održivog razvoja. Do sada je u projektu učestvovalo 70 institucija, banaka, preduzeća”, kazao je “Vijestima” drektor te NVO Petar Krivokapić.
EE otpad se odvozi u Luku Bar, tamo se skladišti po direktivama EU i odvozi izvan Crne Gore u postrojenja za reciklažu takve vrste otpada.
Asanović je najavio mijenjanje propisa i osnivanje eko-fonda.
“Ideja je da se za robu kao što su ulje, gume, akumulatori, EE oprema, ambalaža, prilikom uvoza, odnosno stavljanja na tržište, morati da se plati njeno buduće uklanjanje. Taj novac bi se plasirao preko eko-fonda. Na taj način bismo bolje propisali obaveze uvoznika da se udruže, osnuju firmu ili nađu firmu koja će u njihovo ime sakupljati taj otpad. Na nekim vrstama tog otpada se doboro zarađuje kao što su akumulatori, zbog sadržaja koji imaju sebi, kao što je bakar i olovo. Za njih postoji plasman, ali nemamo plasman za staklo, papir. Zato se kroz eko-fond mora naći način da im se pomogne i pospješe te aktivnosti. Za medicinski otpad i veterinarski je Ministarstvo zdravlja dalo dozvolu firmi koja to radi. Kada kažemo veterinarski, ne misli se na klanični otpad, već onaj iz dijela zdravstvene zaštite životinja. Za klanični su dužni da ga rade u mesnoj industriji i to ne spada u ovaj otpad koji se tretira kao klasični otpad”, kazao je Asanović.
Opasan otpad pet puta brže raste od komunalnog
Najmanju podršku u “oslobađanju” od te vrste opasnog otpada, imali su, kako navodi Krivokapić, od državnih institucija.
U startu, od tadašnjih 17 ministarstava, jedino je Ministarstvo prosvjete odlučilo da na tako organizovan način preda iskorišteni EE otpad.
“Taj odnos se sada popravlja, sve je to proces koji će trajati. I dalje ima problema. Uputio sam, na primjer, poziv za učešće u toj akciji i Skupštini i Fondu PIO, međutim niko se nije javljao”, kazao je Krivokapić.
On navodi da je primjena zakona u ovom slučaju vrlo slaba i da će insistirati kod nadležnih da se inspekcijske službe ažurnije uključe u rješavanje problema nelegalnog odlaganja EE otpada.
“Procjene su da ovakav otpad pet puta brže raste od komunalnog otpada, a u zemljama EU se u prosjeku godišnje, po stanovniku, generiše 14 kilograma ovakvog otpada. Najrasprostranjeniji i možda najjednostavniji način zaštite sredine u kojoj živimo je recikliranje. Recikliranjem osiguravamo očuvanje prirode i prirodnih sirovina, smanjenje zagađenosti, štednju skupe i dragocjene energije, kao i veoma bitno smanjenje prostora potrebnog za deponije”, rekao je Krivokapić.
Bonus video:
