Petrovdan - 12. jul, kao da je sudbonosno vezan za Nikšić i željeznicu. Tog dana je 1938. prvi voz iz pravca Bileće ušao na željezničku stanicu Nikšić, a deset godina kasnije i krenuo iz grada pod Trebjesom ka tadašnjem Titogradu.
Pruga Nikšić - Bileća bila je jedina građena u Kraljevini Jugoslaviji i na području Crne Gore, a odluku o gradnji donijela je Vlada 31. avgusta 1935. godine. Predračunska vrijednost radova bila je oko 68 miliona dinara, da bi za gradnju pruge bilo potrošeno 20 miliona više od toga.
Kamen-temeljac za zgradu željezničke stanice u Nikšiću postavio je 25. septembra 1935. godine Milan Stojadinović, predsjednik Vlade Kraljevine Jugoslavije. Prema arhivskim izvorima, događaj je ispratilo nekoliko hiljada ljudi, predstavnici seoskih opština i raznih udruženja, kao i delegacije iz susjednih srezova, jer je početak izgradnje pruge za narod na tim prostorima bio istorijski događaj - nadali su se da će sa “ćirom” doći i bolje sjutra i da će povezivanjem Crne Gore i Hercegovine biti riješeni i mnoge ekonomske teškoće.
Angažovano do 2.000 radnika dnevno
To je istakao i tadašnji predsjednik nikšićke Opštine Grujica Novaković, koji je govorio nakon Stojadinovića, naglasivši ekonomsko-kulturni značaj pruge za Nikšić i Crnu Goru. Radovima je rukovodio tročlani Odbor koga je predvodio šef nikšićke sekcije, inženjer Pavle Žiravac. Osim njega, tu su još bili i Dragoljub Marković i Milan Dimitrijević.
Da bi se radovi što brže izvodili, Odbor je poslove davao u zakup manjim grupama radnika, bez ikakve kaucije i zakonskih formalnosti, a nagrada je plaćana od kubika.
Lokalno stanovništvo je uz malu nadnicu izvodilo uglavnom zemljane radove, dok su ostali poslovi, uz mnogo veću nadnicu, bili povjereni radnicima sa strane.
Na gradnji pruge, koja je bila podijeljena na sedam dionica, dnevno je bilo uposleno od 1.600 do 2.000 radnika. Radovi su tekli sporo zbog teškog terena, a gradili su se i potporni zidovi, nasipi, usjeci.
Pruga duga 71 kilometar bila je uskog kolosijeka i imala je šest stanica – Nikšić, Stuba, Trubjela, Podbožur, Vilusi i Petrovići. Probijeno je sedam tunela ukupne dužine 962 metra, a najduži je bio kod Božura - 265 metara, dok se najveća kota nalazila na Trubjeli, na 852 metra nadmorske visine.
Pruga je puštena u saobraćaj na Petrovdan, 12.jula 1938. godine, a dolazak prvog voza dočekalo je oko 5.000 ljudi.
Formiran je i Odbor za doček sastavljen od najuglednijih ljudi nikšićkog kraja koji je izdao proglas u čast “jednog od najznačajnijih dana od postanka Nikšića do danas”.
“Sjutra ulazi u našu varoš, u stari tvrdi bedem, prvi željeznički voz, koji nas spaja za vječita vremena sa ostalim krajevima naše moćne i velike Jugoslavije, a preko nje i sa čitavim svijetom. Značajan je, braćo, sjutrašnji Petrovdan za nas… Željeznička pruga Nikšić - Bileća biće prva i najznačajnija tekovina ne samo za naš kraj već i za čitavu Crnu Goru dobijena od ujedinjenja. I koliko smo duže čekali, utoliko za nas treba da bude svečaniji i značajniji sjutrašnji dan. Jer on treba da bude početak naše srećne i bolje budućnosti”, pisalo je u proglasu.
Kuće u Nikšiću bile su okićene zastavama, pred stanicom je podignuta velika kapija ukrašena zelenilom, a na vrhu nje bila je slika kralja Petra II i natpis - “Živjela Jugoslavija“. Umjesto u 10:20 časova, voz je, zbog kašnjenja sarajevskog voza, stigao dva sata kasnije. Kašnjenje nije moglo da pomuti slavlje naroda. I kolo se igralo dok se voz strpljivo čekao. Ali, događaj je iskoristila i opozicija u nikšićkom srezu okupljena oko zemljoradničkih prvaka Marka Vujačića, Jefta Pavića i Jovana Ćetkovića, kao i Komunistička partija Jugoslavije. Vujačić je održao vatreni govor protiv tadašnje vlasti i režima, a govorio je i Ćetković.
Tačno u 12:32 časova objavljen je dolazak voza pucanjem prangija sa Bedema, a kada je svečano okićeni “ćiro” ušao u stanicu nekoliko starih ratnika “oglasilo” se hicima iz revolvera.
Od narodnog veselja do bunta
Nakon 12. jula, nastavljeni su radovi na trasi, jer je svečano otvaranje pruge bilo zakazano za 11. septembar, kada se proslavlajlo 60 godina od oslobođenja Nikšića od Turaka. Prugu je po protokolu trebalo da otvori onaj koji je i postavio kamen-temeljac – Stojadinović. Pripremana svečanost trebalo je, kako je pisala tadašnja štampa, da bude najveća manifestacija “moći i snage” Stojadinovićeve Vlade i “dobre volje” stranke na vlasti prema Crnoj Gori. Za pripremu događaja formiran je i Odbor građana na čelu sa Milutinom Spasojevićem, upravnikom bolnice, koji je trebalo da se pobrine da se ne ponovi “opozicioni ispad” od 12. jula.
Ali, ne lezi vraže - kada je Stojadinović, uz mnogobrojnu pratnju, vozom preko Trebinja i Bileće stigao u Nikšić i pokušao okupljenom narodu da održi govor, citirajući i kralja Nikolu kako bi odobrovoljio prisutne, prekinut je skandiranjima i uzvicima protiv Vlade. U jednom trenutku, prema njemu su poletjeli razni predmeti, pa je sklonište pronašao u tadašnjoj Gimnaziji koja se nalazila u dvorcu kralja Nikole. Demonstracije nijesu uspjele da spriječe ni “jake policijske snage za ovu priliku dovedene iz cijele Zetske banovine, niti zelenokošuljaši iz Beograda, a posebno to nijesu mogle lokalne pristalice stranke na vlasti”. Tako se “oduševljen i spontan doček”, kako je pisala tadašnja štampa, pretvorio u bunt naroda protiv režima.
Poslije Drugog svjetskog rata, prugom Nikšić – Bileća odvijao se i teretni i putnički saobraćaj. Posljednji voz iz Nikšića za Bileću pošao je 29. maja 1976. godine, u 13 sati i 18 minuta.
Omladinsku prugu gradilo blizu 50 hiljada brigadira
Prugu Nikšić – Titograd, najčešće nazivaju omladinskom i prugom zajedništva, iz prostog razloga što su je gradile omladinske i frontovske brigade iz cijele Jugoslavije. Vlada Crne Gore je, na zahtjev Sekcije za izgradnju pruge, za početak radova odobrila kredit od dva miliona dinara, da bi 1947. odobrila novi od 100 miliona dinara. Pripremni radovi obavljeni su 1945. i 1946. godine, dok je početak gradnje, uz prisustvo najviših rukovodioca Crne Gore, ministra saobraćaja Jugoslavije, predstavnika JNA i brojnih drugih zvaničnika, obilježen 20. aprila 1947.godine. Od toga dana do 12. jula 1948. godine, prugu dugu 53,7 kilometara gradilo je 49.385 brigadira i to: 115 omladinskih brigada sa 23.352 brigadira u šest smjena, 101 frontovska brigada i 18.729 frontovaca, 23 brigade iz ostalih republika sa 4.348 brigadira i 18 stručnih i specijalnih brigada sa 2.956 ljudi.
Najveće simpatije javnosti imale su dvije brigade – jedna sastavljena od osoba sa invaliditetom i drugu koju su činili iseljenici iz Australije.
Pred sam kraj gradnje, 3. jula, poginuo je Igor Uršić iz slovenačke radne brigade “Miha Marinko”.
Gradnja omladinske pruge je zbog uslova u kojima je rađena i sa mehanizacijom koja je korišćena nazivana “natčovječanskim poduhvatom”.
Na Petrovdan 1948. godine krenuo je prvi voz sa stanice u Nikšiću, a crvenu vrpcu presjekao je Todor Vujasinović, izaslanik Savezne Vlade. Sjutradan je u Titogradu svečano proslavljen Dan ustanka i završetak pruge.
Bonus video:
