Sve je stalo kada je 4. maja 1980. u 15.05h objavljena vijest o njegovoj smrti: “Radničkoj klasi, radnim ljudima i građanima, narodima i narodnostima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije: - Umro je drug Tito”, prenijele su TV i radio stanice saopštenje Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije.
Čitava SFRJ je žalila Tita, to je bio spontani izraz bola i žalosti, sjećaju se sagovornici “Vijesti”. Plakali su od Vardara do Triglava, a i šire jer je riječ o velikom državniku, svjetski poznatom i priznatom.
Josip Broz Tito bio je doživotni predsjednik SFRJ, predsjednik SKJ i jedan od osnivača Pokreta nesvrstanih.
“Na vijest o smrti Josipa Broza Jugoslavija je stala u stavu mirno, slike uplakanih fudbalera Hajduka i Crvene zvezde sa stadiona u Splitu obišle su svijet. Spontano je 55 hiljada ljudi na stadionu na Poljudu zapjevalo - ‘Druže Tito, mi ti se kunemo’”, kaže Generalni konzul SFRJ Marko Perković koji sa njegovom NVO Generalni konzulat SFRJ čuva uspomene na Tita.
Ističe da nikada ovi prostori više neće imati državnika kao što je Tito, “ma koliko vladari poslije njega pokušavali da budu kao on, u tome im neće pomoći ni njegove vile koje su prigrabili”.
Predsjednik Centralnog komiteta Jugoslovenske komunističke partije (JKP) u Crnoj Gori Radislav Stanišić kaže da se to “Druže Tito mi ti se kunemo, da sa tvoga puta ne skrenemo”, poštovalo samo nekoliko godina nakon njegove smrti.
“Onda je nacionalizam zavladao i počeo da urušava bratstvo i jedinstvo za koje se Tito zalagao”, rekao je Stanišić “Vijestima”.
Ni novinarstvo više nije kao što je bilo u Titovo vrijeme, priča za “Vijesti” novinar Veseljko Koprivica koji je kada je umro Tito bio urednik u nedjeljniku Komunist, izdanje za Crnu Goru.
“Izvještaji o Titovoj smrti bili su uglavnom profesionalni, kao što je i tadašnje novinarstvo u SFRJ bilo. To je bilo vrijeme kada su novinari bili poštovani, pridržavali smo se profesionalnih standarda, koji su se mogli svesti na onu poznatu sintagmu - činjenice su neprikosnovene, komentar je slobodan“, navodi Koprivica.
Perković kaže da su ljudi tada žaleći Tita žalili i sebe jer su se pribojavali da sa Titom prestaje zlatno doba - doba blagostanja i svega što je Jugoslavija značila - mir, socijalnu sigurnost, bratstvo i jedinstvo, slobodu i poštovanje u svijetu, što se i desilo.
Podsjeća da su se fudbaleri Hajduka i Crvene zvezde, koji su igrali utakmicu tog 4. maja 1980, zakleli da će svakog 4. maja igrati u Titovu čast, ali nijesu odigrali nijednu.
Rimejk te utakmice napravio je u Tivtu Perković 25 godina kasnije, ali se odazvala samo sudijska trojka i delegat Velja Bajić, “niko od fudbalera i uprave nije smio da dođe od vlasti u Srbiji i Hrvatskoj”.
“Tada sam rekao da nam ne trebaju ništa fudbaleri nego samo sudije, da nam se sudi šta smo uradili. Jugoslavija je, to priznaju i istoričari, bila država koja se najviše približila idealima francuske buržoaske revolucije - sloboda, bratstvo i jednakost. Svi protivnici Tita i Jugoslavije danas se slažu da je tada bilo neuporedivo bolje nego danas”, navodi Perković.
Prema njegovim riječima, kada su svjetski centri moći krenuli u razbijanje Jugoslavije, prvo su atakovali na bratstvo i jedinstvo i kada je ono ubijeno, nepovratno je izgubljena mogućnost restauracije Jugoslavije.
“Poslije Titove smrti razbuktale su se nacionalističke strasti, kao da se Drugi svjetski rat nikad nije završio”, kaže Perković podsjećajući na dešavanja u bivšim jugoslovenskim republikama i “rehabilitovane četnike, ustaše...”.
Dodaje da dok je Tito bio putnik mira, Jugosloveni su bili građani svijeta, a SFRJ jedna od naujuglednijih država u svijetu.
“Tito je bio jedini državnik kojeg je neki američki predsjednik dočekao na aerodromu i koji je u Bijeloj kući zapalio cigaru i to ‘Havanu’ koju mu je poklonio Fidel Kastro”, priča Perković.
Radislav Stanišić podsjeća da je u Titovoj Jugoslaviji radnik imao sva prava, izdvajalo se za besplatno školstvo i zdravstvo, išlo na ljetovanje “u kolonama prema crnogorskom i hrvatskom primorju”.
“Sada veliki broj radnika more vidi samo na televiziji i internetu”.
Stanišić podsjeća i da su radnici dobijali od stanove od preduzeća, ili od Fonda solidarnosti, a danas stanove dobijaju samo funkcioneri i to po nekoliko puta, dok su u Titovoj jugoslaviji funkcioneri mogli samo da koriste državne stanove pa da ih kasnije vrate.
Podsjeća da član Saveza komunista nije imao nikakvih privilegija, niti za kredit ni stan, a tek poslije Titove smrti bila je donešena uredba da svi šefovi i direktori preduzeće moraju biti članovi SKJ.
“Na primjer Andrija Mijušković nekadašnji direktor Željezare i predsjednik Skupštine Opštine Nikšić nije bio član SKJ, nije se gledala politička pripadnost već znanje i sposobnost. Postojali su delegati u skupštinama, oni su bili zaposleni u društvenim preduzećima i imali su platu samo u preduzeću, a kao delegati samo dnevnicu. Da je tako danas, mnogi ne bi bili u Skupštini Crne Gore”.
Stanišić ističe da je Nikšić u Titovo vrijeme imao oko 22 hiljade zaposlenih, od kojih je 19 hiljada radilo direktno u proizvodnji, a danas ih toliko nema cijela industrija Crne Gore.
“Danas pored Zavoda za zapošljavanje postoji preko 50 agencija za zapošljavanje, ugovori su na određeno, često i bez osiguranja, stalni radni odnos radnik dobije tek nakon tri godine... Kakav je to poslodavac koji nakon pripravničkog staža ne može da procijeni da li je taj radnik soposoban da radi u njegovom preduzeću”.
Stanišić podsjeća da su građani Jugoslavije imali slobodu, moglo se slobodno spavati u parku u Beogradu ili Zagrebu, “a danas svoje domove moramo zaključavati sa devet brava”.
Organizovane su proslave, narod je bio zadovoljan, svi jednaki, postojalo je drugarstvo, a danas je sve to urušeno. Sada kažu da je Tito bio diktator, kako je bio diktator a dozvolio je sinovima njegovih protivnika da idu u škole i na fakultete, dok je ostala omladina išla na radne akcije i gradila državu”.
Stanišić navodi da i danas u inostranstvu postoje fakulteti na kojima se izučava samoupravljanje, a EU, gdje se predsjedavanje rotira svakih 6 mjeseci, je nastala po modelu Jugoslavije
“Kažu - bila zabranjena vjeroispovijest, a Vlada Crne Gore i SFRJ imale su ministarstvo vjera, postojale su i vjerske škole i fakulteti. U ratu se na strani partizana borilo 60 popova. Naravno, ko je bio na strani okupatora - moralo mu se suditi”.
Podsjeća da je u Titovo doba organizovana proslava 300 godina manastira Ostrog 1971. godine i da je svaki pop iz Titovog vremena dobio penziju.
“Postojala je kod nas škola učenika u privredi (zanati) gdje je učenik bio jedan dan u školi, jedan dan u nekom preduzeću na praksi. Taj model je od nas preuzela Njemačka, a sad se ovi naši hvale da su to uveli po ugledi na Njemačku, a neće da kažu da smo to imali i uništili”.
Povodom 40 godina Titove smrti, francuska agencija France Presse objavila je u subotu tekst i podsjetila na izvještavanja o njegovoj smrti nakon gotovo četiri mjeseca liječenja u bolnici u Ljubljani, žalu u državi i pogrebu u Kući cvijeća na Dedinju, u Beogradu.
Umro je u nedjelju, a u ponedjeljak 5. maja iz Ljubljane je prema Beogradu krenuo Plavi voz sa njegovim posmrtnim ostacima koji je zastajao putem kako mu bi građani mogli odati počast. U vozu su bili i njegovi sinovi Žarko i Mišo.
Francuska agencija podsjeća da su na sahrani 8. maja bili državnici iz cijelog svijeta, uključujući i predsjednika SSSR-a Leonida Brežnjeva, kancelara tadašnje zapadne Njemačke Helmuta Šmita, čelnika DDR-a Eriha Honekera i britansku premijerku Margaret Tačer.
“Mnogi su se pitali hoće li Jugoslavija nakon Titove smrti uspjeti očuvati svoje jedinstvo i nezavisnost. Neki su se pribojavali sovjetskog ekspanzionizma nakon što je nekoliko mjeseci ranije SSSR izvršio invaziju na Afganistan. Međutim, evropski komunistički režimi, uključujući i sovjetski, počeli su od 1989. padati jedan za drugim. Jugoslavija je potonula u ekonomsku i političku krizu koja će oživjeti nacionalističke težnje i federacija će eksplodirati u nizu ratova 90-ih čime je zauvijek zatvorena stranica titoizma”, zaključuje AFP.
Novinare tada nisu ubijali, prebijali, sudili im
Veseljko Koprivica podsjeća da novinare tada nisu ubijali, prebijali, sudili im...
“U tadašnjoj Jugoslaviji najpoznatiji listovi bili su beogradski NIN, Politika i Borba, sarajevsko Oslobođenje i Svijet, zagrebački Vjesnik i Danas. Kao urednik kuturne rubrike u Komunistu u Titovo vrijeme imao sam slobodu da uz intervjue umjesto fotografija intervjuisanih objavljujem svoje crteže sagovornika. Prije Komunista radio sam u Sekretarijatu za informisanje Izvršnog vijeća Crne Gore. Tada sam imao priliku da za tri godine Tita vidim u njegovoj vili u Igalu bar pedsetak puta, jer sam vodio TV snimatelje i fotoreportere da snime Titove susrete sa brojnim jugoslovenskim i svjetskim poznatim ličnostima”.
Dodaje da se tada stalni radni odnos nije mogao zasnovati bez fakulteta, a tekstove su pisali na pisaćoj mašini i koristili fiksne telefone.
“Danas je lako biti novinar, zahvaljujući kompjuterima, internetu, mobilnoj telefoniji... Nažalost, i pored toga savremeno novinarstvo i medije iskompromitovali su novinari”.
Smatra da su najveći problemi crnogorske medijske scene autocenzura, neobrazovani novinari, površnost, podilaženje publici, nekultura, nekompetentni sagovornici…
“Novinarstvo se sve brže osipa institucionalno, moralno, pa i kadrovski, osim rijetkih primjera. Zato su mediji uglavnom ili režimski bilteni, ili glasnogovornici opozicije. S pravom mnogi kažu da je novinarstvo profesija koje više nema. I ono pravilo - činjenice su neprikosnovene, komentar je slobodan, preinačili su mnogi novinari u – činjenice su slobodne, komentariši kako god hoćeš. I tako je poodavno. Zato Crna Gora nikad nije imala niti ima medije i novinare formata kao Srbija, BiH i Hrvatska. I sve se očiglednije potvrđuje ona Čerčilova dosjetka - novinarstvo je najljepša profesija ako se na vrijeme napusti. Ja to nisam uradio, pa sam u ovoj Đukanovićevoj Crnoj Gori preživio brojne prijetnje i 23 sudska procesa. Da apsurd bude veći, najviše sudskih procesa imao sam zbog teksta o novinarima ratnim huškačima, od kojih su neki dogurali čak i do poslaničkih pozicija u crnogorskom parlamentu”, kaže Koprivica.
Korona odložila proslave
Ove godine zbog pandemije koronavirusa neće biti organizovanih posjeta Titovom grobu u Beogradu niti proslave Dana mladosti 25. maja.
“Namjeravali smo da organizujemo štafetu ovog 25. maja jer je 100 godina od Vukovarskog kongresa, ali zbog ove ekonomsko-zdravstvene epidemije, ne možemo, pa ćemo naredne godine”, rekao je Stanišić.
Na čelu Jugoslavije 35 godina
Josip Broz Tito rođen je 1892. godine, u Kumrovcu (Hrvatska). Uključen je u Politički biro Centralnog komiteta komunističke partije Jugoslavije 1934. Za predsjednika Republike Tito je izabran 1953. godine, a donošenjem novog ustava (1974.) postao je predsjednik “bez ograničenja trajanja mandata”
Kao vođa KPJ predvodio je u Drugom svjetskom ratu partizanski pokret (Narodnooslobodilačka vojska). Iz Drugog svjetskog rata izašao je kao legendarni vođa. Na čelu Jugoslavije nalazio se punih 35 godina.
Odupiranjem Staljinu 1948. godine Broz je stekao simpatije Zapada. Savez komunista je 1950. godine, između ostalih, donio odluku da se preduzeća predaju radnicima na upravljanje, a mnogi su saglasni da je time počela nova era privrednog razvoja Jugoslavije.
Svijet se nakon rata podijelio na dva bloka - istočni na čelu sa SSSR-om i zapadni na čelu sa SAD. Broz nije želio da se opredijeli ni za jedne ni za druge, pa je Jugoslavija postala jedan od osnivača Pokreta nesvrstanih, pokreta koji je u toku Hladnog rata predstavljao 55 odsto stanovništva Zemlje, većinu vlada u svijetu i skoro dvije trećine članica Ujedinjenih nacija.
Osnivačka konferencija Pokreta nesvrstanih održana je 1. septembra 1961. godine u Beogradu. Na njoj je za generalnog sekretara izabran Tito.
Bonus video:
