Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović umro je u 83. godini.
Borio se sa komplikacijama usljed obolijevanja od koronavirusa i preko tri nedjelje proveo je u Kliničkom centru u Podgorici. Stanje se naglo pogoršalo tokom četvrtka, da bi se, kako je saopštila MCP, “u petak u 8:20 časova, poslije primanja Svete Tajne Pričešća, upokojio u Gospodu Visokopreosvećeni Arhiepiskop Cetinjski Mitropolit Crnogorsko-Primorski i Egzarh svetoga trona Pećkoga g. Amfilohije”.
Život i rad
Amfilohije je skoro punih 30 godina bio na čelu Mitropolije crnogorsko-primorske i bio je jedan od najobrazovanijih teologa i najuticajnijih vladika u pravoslavlju. Rođen je 1938. u Barama Radovića u Donjoj Morači, učio i studirao u Beogradu, potom u Bernu i Rimu, a u Atini piše i brani doktorsku disertaciju “Tajna Svete Trojice po učenju Grigorija Palame”, koja se uzima kao vrlo značajan rad u istoriji pravoslavne teologije.
Po povratku u Beograd bio je dekan Bogoslovskog fakulteta, a potom je postao banatski episkop sve do dolaska u Crnu Goru, gdje je krajem 1990. postavljen na cetinjsku mitropolitsku katedru.
Amfilohije i još dva učenika Justina Popovića, Atanasije i Artemije bili su sveštenici koji su ključno uticali na proces obnove pravoslavne tradicije na prostoru Crne Gore i Srbije, a Amfilohije je u Crnoj Gori obnovio veliki broj crkava i dotad skoro pa zamrli monaški život, iako su neki od ovih graditeljskih poduhvata bili kritikovani s aspekta zaštite kulturnih dobara, ali I zbog navodnog nametanja moravsko-vizantijskog stila s ciljem uništenja crnogorskog kulturnog identiteta.
Njegov uticaj unutar SPC počeo je da raste dolaskom u Crnu Goru - mitropoliju su posjetili istovremeno ruski i carigradski patrijarh sredinom 90-ih, a kasnije će i Hram Hristovog vaskrsenja u Podgorici postati prvi hram koji je osveštan uz prisustvo skoro svih poglavara pravoslavnih crkava.
Imao je i misionarske aktivnosti širom svijeta, pa javnost pamti da je za sebe govorio i da je Ink. Nakon smrti srpskog patrijarha Pavla bio je episkop sa najvećom podrškom da ga naslijedi.
Specifičan način biranja patrijarha, ipak je doveo do toga da bude izabran Irinej Gavrilović. Svoj uticaj nije skrivao ni nakon tog momenta, pa je tako bio najglasniji pobornik prisustva na Svepravoslavnom saboru na Kritu, uprkos tome što je Ruska pravoslavna crkva žestoko pritiskala Srpsku pravoslavnu crkvu da ne učestvuje.
Sukobi
Uz predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića, mitropolit Amfilohije bez sumnje je najznačajnija i najuticajnija ličnost u Crnoj Gori u posljednjih 30 godina. Obožavan među vjernicima, omražen među političkim protivnicima i onima koji su ga odbacivali kao vjerski autoritet, Amfilohije nije izbjegavao sukobe i nikoga nije ostavljao ravnodušnim. Institucija koju je predvodio godinama je među institucijama sa najvećim povjerenjem među građanima, kao i sam Amfilohije koji je rijetko u anketama dobijao “trojke”.
Kritičari su ga žestoko optuživali zbog uloge tokom rata na prostoru bivše Jugoslavije, podsjećajući na epizode sa guslanjem na ratištu, tvrdnje o zavjerama i dočekivanje Željka Ražnatovića Arkana na Cetinju. Crnogorskim vlastima tada to nije smetalo, da bi u svojim kasnijim fazama upravo te epizode koristili u obračunu sa njim. Iako zakleti antikomunista, Amfilohije je kratko podržavao Slobodana Miloševića, ali je sredinom devedesetih shvatio da je projekat pravljenja velike države svih Srba - propao. Vratio se Crnoj Gori, prihvatajući da je njen mikrokosmos ipak veći nego pusti snovi velikodržavnih projekata. Na put od “ratnog guslara” ka narodnom “đedu” ga je zasigurno uputilo i iskustvo sa Kosova 1999. gdje je sahranjivao na ubijene koji su bili zakopani u masovnim grobnicama.
U sukobu unutar Demokratske partije socijalista, podržao je Mila Đukanovića i kohabitacija sa DPS-om, uz povremene turbulencije, funkcionisala je sve do 2019. godine i najave, a potom i donošenja Zakona o slobodi vjeroispovijesti. Svojim autoritetom mobilisao je ne samo vjernike nego i nezadovoljne građane i uslijedili su najmasovniji protesti u istoriji Crne Gore, koji su se dešavali u skoro svim gradovima i na kraju bili i jedan od ključnih, ako ne i ključni razlog smjene vlasti.
Amfilohije je bio žestok kritičar i srbijanskog predsjednika Aleksandra Vučića, kog je nerijetko optuživao da će “izdati Kosovo”, a imao je varljiv odnos i sa patrijarhom Irinejom sa kojim se nije slagao oko niza ključnih pitanja.
Teške riječi
“Priznajem da nisam sposoban da upotrijebim blagu riječ, nekad iz mene izbije Dinarac i čovjek, ali znam koja je mjera ljudskog ponašanja”. Direktni citat Amfilohija, najbolje opisuje njegovu sklonost da svoj stav prema društveno-političkim pitanjima izrazi vrlo direktno, koristeći hiperbole svojstvene crkvenoj retorici.
Prijetnjom kletvama opominjao je brojne koji su bili za rušenje crkve na Rumiji ili krstionice na Prevlaci, držao opijelo Vučićevoj vladi, prokletstvom prijetio zbog priznanja Kosova. Kada je riječ o LGBT populaciji govorio je da voćka koja ne donosi ploda se siječe i baca u oganj, a Ranka Krivokapića, najžešćeg političko-ideološkog protivnika, zvao je “krivomozgić”.
Korišćenje oštrih, pa i uvredljivih riječi, objašnjavao je potrebom da probudi savjest ljudi.
“Ako je ponekad moja riječ oštrija, ona ne znači da nije govor ljubavi, nego je samo drugačiji način da se probudi savjest u ljudima i da ih obasja ljubav i milost božija”. Osim sopstvenih riječi, često je citirao i kletve pravoslavnih svetaca kao što su Sveti Vasilije i Sveti Petar Cetinjski, a u pojednostavljivanju optužbi su mu često i direktno pripisivane. Osim teških riječi, imao je i niz spornih odluka - poput davanja ordena Vojislavu Šešelju.
Dualitet
Amfilohije je jedna od najkompleksnijih ličnosti u skorijoj istoriji Crne Gore i gotovo ga je nemoguće racionalno sagledati, niti se njegov autoritet i popularnost među građanima mogu svesti na racionalne razloge. Kontroverzni penzionisani vladika Atanasije, ove je godine rekao veliku istinu o Amfilohiju: Mitropolit je do srži i Srbin i Crnogorac.
Možda niko nije tako eksplicitno izražavao taj dualitet crnogorskog bića kao Amfilohije. Politički neistomišljenici mitropolita u Crnoj Gori optuživali su ga da širi mržnju, da je vjerski i nacionalno isključiv, da propagira četništvo i pokušava da spriječi integracije Crne Gore ka zapadu, prvenstveno ka NATO savezu. Jedni su ga doživljavali kao spasioca Crne Gore, drugi kao oličenje svega anticrnogorskog. Čak i oni između će reći da je mogao i morao da mnogo više radi na pomirenju, ne samo pravoslavnog naroda.
U najžešćim napadima da radi u interesu Srbije, on je govorio o svojoj utemeljenosti u Crnoj Gori. Kada je negirao crnogorsku naciju (stav koji će lično kasnije ublažiti, a SPC u Crnoj Gori i zvanično odbaciti) govoreći o kopiladima, istovremeno je govorio da “je i to dijete koje treba ljuljati, a ne neko čudovište”.
Žestokim optužbama da je predstavnik okupatorske crkve, pridruživala se “sumnja” da želi da napravi raskol u SPC i autokefalnu Crnogorsku crkvu. Dok se protivio paradama ponosa, istopolnim brakovima i abortusu, krstio je transrodnu osobu u podgoričkom hramu. Dok je optuživan za promociju velikosrpske ideologije, na Saboru na Kritu je na njegov predlog potvrđena odluka kojom se etnofiletizam osuđuje kao jeres i kao “zmijski otrov koji razara jedinstvo crkve”.
Dok je optuživan da MCP želi da je van pravnog sistema i da narušava sekularni princip, on je na predavanjima insistirao da je sekularno društvo ono u kom crkva u 21. vijeku treba da nađe svoje mjesto.
Čini se da je neraskidiva bila veza DPS i MCP, dvije najozbiljnije organizacije u Crnoj Gori, pa tako i Đukanovića i Amfilohija.
Crna Gora će biti značajno drugačija posle svega dva mjeseca u kojoj su se sa glavne pozornice spustila dva čovjeka.
Jedan je otišao kao pobjednik u smrt, drugi kao gubitnik u opoziciju.
Iz svega navedenog proizlazi da je sva crnogorska dualnost, sva crnogorska slaganja i sve crnogorske svađe, sva njena sabranja i podjele, sve lijepe i ružne riječi, a na kraju suze i slavlje, stale u život i smrt mitropolita crnogorsko-primorskog.
Bonus video:
