Prvi put čujem za ovaj spomenik, kazao je taksista, koji je vozio ekipu “Vijesti” do destinacije.
Sakriven ispod magistrale za Cetinje, bez putokaza do njega, na Barutani se nalazi jedan od najvećih spomenika u Crnoj Gori - kompleks posvećen poginulim rodoljubima iz Lješanske nahije u Balkanskim ratovima, Prvom i Drugom svjetskom ratu.
Iako je na svega petnaestak kilometara od centra Podgorice, uz magistralu za Cetinje, mnogi čak i ne znaju da postoji.
Imena i prezimena 459 poginulih Lješnjana za slobodu - 115 u Balkanskim, 114 u Prvom i 230 u Drugom svjetskom ratu, kao i da je kompleks djelo jedno od najvećih arhitektica Crne Gore i bivše Jugoslavije, kao da nisu doticali nadležne - spomenik je sve do ove godine bio neprepoznatljiv, zarastao u korov i prepušten zaboravu i zubu vremena.
Lješanska nahija je jedna od četiri nahije stare Crne Gore.
Stvaralaštvo Kane u Veneciji
Spomenik koji se nalazi na više od 1.400 metara kvadratnih, sa tri odvojene cjeline posvećene navedenim ratovima i centralnim obilježjem visokim 12 metara ispred kojega je amfiteatar, Ministarstvo kulture Crne Gore obnovilo je ove godine - četiri decenije od otvaranja i dvije od smrti Svetlane Kane Radević.
I upravo je stvaralaštvo Svetlane Kane Radević sa spomenikom na Barutani trebalo da bude prikazano u okviru glavnog programa 17. Bijenala arhitekture u Veneciji od 29. avgusta do 29. novembra ove godine, ali je održavanje pomjereno za maj iduće godine zbog epidemije koronavirusa.
Izložba nosi naziv “Svetlana Kana Radović - poslijeratna arhitektura između centra i periferije”, pod pokroviteljstvom predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića i uz podršku Glavnog grada.
Mještani zadovoljni što je restauriran
Izgradnja spomenika je započeta 1976. godine, trajala je četiri godine, a mještani Barutane ističu da su zadovoljni što je kompleks napokon dobio izgled kakav zaslužuje.
“Svaka čast ko je to uradio, ne znam ko je, ali odlično je odrađeno. Bio je zapušten i pravo ruglo. Nije služio nikome na čast. Ima dosta naroda koji sada svraćaju do spomenika”, naveo je jedan od mještana.
Međutim, kada mu je rečeno da je spomenik otvoren prije 40 godina, rekao je da je mislio da ima mnogo manje.
“Od kada znam, uvijek je bio zapušten”.
Zaboravili ploču sa Kaninim imenom
Spomenik se našao među najpoznatijim djelima Svetlane Kane Radević i predstavljen je na izložbi o jugoslovenskoj arhitekturi u jednom od najpoznatijih svjetskih muzeja moderne umjetnosti MoMA u Njujorku 2018. godine.
To je prvo predstavljanje izuzetnih djela vodećih arhitekata socijalističke Jugoslavije američkoj i međunarodnoj javnosti. Izložbu su obuhvatili radovi nekoliko najvažnijih jugoslovenskih arhitekata, i to Bogdana Bogdanovića (1922 - 2010), Juraja Neidharta (1901 - 1979), Edvarda Ravnikara (1907 - 1993), Vjenceslava Richtera (1917 - 2002), Milice Šterić (1914 - 1998) i Svetlane Kane Radević (1937 - 2000).
Međutim, i pored toga što je Radević svjetski poznata, prilikom rekonstrukcije kompleksa na Barutani nije restaurirana ploča sa njenim imenom - izblijedjela je i slova se teško naziru.
Bonus video:
