Bilo je četiri sata ujutro kada je u radio-kabini danskog trgovačkog broda „Karsten Siv“ koji se tog 23.decembra 1974. sa mukom probijao kroz veliku oluju što je divljala Biskajem, začuo uspaničeni VHF radio poziv u pomoć.
„Mayday“ je dolazio sa malog liberijskog teretnjaka „Yaga“ koji je u tim trenucima, bio u samrtnom ropcu, petnaestak milja dalje od danskog broda.
„Yaga“, brodić od samo hiljadu tona nosivosti na kojem je bilo devet članova posade, opasno se nagnuo, kada je pod uticajem ogromnih valova kroz koje je plovio, došlo do pomjeranja tereta u njegovim štivama. Brodić dug nepunih 70 metara prije dva dana je naime, isplovio iz britanske luke Teinmaut na put prema lukama Skikda u Alžiru i Bizerta u Tunisu sa punim teretom, tzv. china claya (minerala koji se koristi u proizvodnji porculana i keramike). Međutim, dok je „Yaga“ plovila za pomorce po zlu čuvenim Biskajskim zalivom (dijelu Atantskog okeana između Velike Britanije, Španije i Francuske), zapala je u veliku oluju snage 10 bofora. U rano jutro 23. decembra, „Yaga“, šibana olujnim vjetrom i zasipana valovima visine trospratnice, našla se na oko 5 milja sjeverno od zloglasnog rta Finistere kada se dogodila tragedija - teret u štivama broda pomjerio se pod uticajem oštrog valjanja i posrtanja „Yage“ i maleni brodić se opasno nagnuo na bok. Zapovjedniku je bilo jasno da „Yaga“ u tom očajnom položaju, neće dugo izdržati i da je pitanje minuta kada će se brod potpuno prevrnuti i kao kamen potonuti na dno Atlantika što je ovdje bilo na preko kilometar dubine. Posada liberijskog teretnjaka kompanije „Saguaro Shipping“ a u kojoj su bili pomorci iz Boke i Dalmacije, poslala je „mayday“ poziv u pomoć i pripremala se za najgore...
„Nakon prijema poziva u pomoć, u VHF radio kontaktu sa „Yagom“ smo bili nepunih 15 minuta. Posada je bila uspaničena i nije mogla da nam da svoju potpuno preciznu poziciju, ali smo ipak odmah krenuli prema unesrećenom brodu. Stigli smo na poziciju odakle je u pomoć zvala „Yaga“ oko šest sati ujutro. Brod je u međuvremenu, već bio potonuo a njegova posada nije uspjela da u more spusti automatske splavove za spasavanje ili čamce, tako da su pomorci sa „Yage“ bespomoćno plutali po olujnom i hadnom decembarskom moru, nošeni na razne strane vjetrom i valovima. Poslije oko sat vremena pretraživanja te oblasti, pokupili smo beživoto tijelo prvog člana posade „Yage“. Nesrećni mornar, koji nije bio mnogo stariji od mene, udavio se u olujnom moru. Nikada neću zaboraviti osjećaj tuge i bola koji me je ophrvao dok smo besuspješno pokušavali da ga reanimiramo“, svjedočanstvo je tada 19-godišnjeg holandskog pomorca Albersa Basa koji je plovio na danskom teretnjaku „Karsten Siv“.
„Izvukli smo iz mora još jednog utopljenika, a onda smo primijetili da jednog još živog mornara, vjetar i valovi nose prema nama. Valovi su bili preveliki da bi mogli manevrišući brodom, doći u njegovu blizinu. Stoga sam ja, prethodno se vezavši konopom čiji je drugi kraj ostao u rukama mojih drugova, skočio u vodu i zaplivao prema iznemoglom čovjeku u moru. Ne sjećam se više koliko je more bilo hladno, a jeste sigurno bilo užasno, ali se jasno sjećam koliko su veliki i zastrašujući bili talasi kroz koje sam se probijao. Doplivao sam veoma blizu tog čovjeka, toliko blizu da sam mogao vidjeti očaj na njegovom licu. Nažalost, konop sa kojim sam bio vezan bio je prekratak da bih uspio da uhvatim tog čovjeka i valovi su ga odnijeli pored mene. Drugovi su me izukli na palubu „Karsten Siva“ i kasnije smo saznali da je spasilački čamac sa jednog drugog broda koji se takođe pridružio akciji traganja i spasavanja, pokupio i izvukao iz mora tog čovjeka. Nažalost, prekasno. Hipotermija je već nastupila i nesrećni pomorac se udavio zbog pothlađenosti i iscrpljenosti. Pokupili smo još jedno beživotno tijelo iz mora i onda smo sa ukupno tri stradala pomorca sa „Yage“, krenuli prema luci Leiksos u Portugalu gdje smo njihova tijela predali vlastima. Preko VHF radio veze saznali smo da su se sa „Yage“ spasila samo dva člana posade. Svi smo toga dana na brodu bili jako potreseni zbog onoga što se desilo. Ti nesrećni ljudi su morali biti užasno usamljeni i prestrašeni dok su umirali u hladnim, decembarskim vodama Biskajskog zaliva. Ne prođe od tada nijedan Božić, a da se ne sjetim ovog tragičnog događaja“, opisao je mornar sa danskog teretnjaka koji je pokušao da pomogne posadi nesrećnog malog liberijskog broda „Yaga“.
Od njih devet preživjelo je samo dvoje, tijela petorice su pronađena, dok su dvojica vječno ostala u morskoj grobnici Biskaja zajedno sa svojim brodom. Bila je to najveća tragedija koja je u dotadašnjih petnaestak godina njegovog brodovlasničkog biznisa, zadesila vlasnika kompanije „Saguaro Shipping“ iz Monrovije u Liberiji, kapetana duge plovidbe Nikšu Sekulovića....
„Vijesti“ su uz veliku pomoć jednog od najvećih autoriteta za istoriju trgovačke mornarice na istočnoj obali Jadrana, poznatog splitskog novinara i publiciste Marijana Žuvića koji se Sekulovićevim brodovima bavio u posljednjem broju časopisa „Otvoreno more“, kao i svjedočanstava i podataka koje nam je ljubazno ustupio Mišo Sekulović iz Kotora čiji je kapetan Nikša bio stric, pokušale da rekonstruišu izuzetno interesantan životni i profesionalni put tog bokeškog pomorca i brodovlasnika - jednog od posljednjih tradicionalnih patruna iz Boke Kotorske.
Priča o kapetanu Nikši Sekuloviću i njegovoj maloj, ali izuzetno interesantnoj floti, jedna je od najupečatljivijih storija iz novije povijesti bokeškog pomorstva, a njegov život i djelo svojevrsni su omaž sudbinama stotina starih bokeljskih kapetana i patruna koji su u doba jedrenjaka, na sličan način vodili pomorski biznis i pronosili slavu bokeljskih pomoraca po svjetskim morima... Nikša Sekulović rođen je 1911. godine u porodici Jova Sekulovića iz Kamenara. Ta familija porijeklom je sa Bijelskih Kruševica - malog sela na planini Orjen u zaleđu hercegnovske rivijere. Nikša je bio jedno od čak sedmoro djece u kući Jova Sekulovića, jer je osim sestre, imao i petoro braće. Kao i mnogi mladići iz Boke i prethodni brojni pomorci iz porodice Sekulović, i Nikša je završio nautiku u Kotoru, a početkom Drugog svjetskog rata u bivšoj Jugoslaviji, interniran je u Italiji i to iz vrlo banalnog razloga. Naime, prema pričanju njegovog bratanića Miša, Nikša se posvađao sa putarom koji je održavao glavnu cestu u Herceg Novom, koja je prolazila pored porodične kuće koju su Sekulovići u međuvremenu podigli u tom gradu. Putar je sa makadamskog puta uklanjao lopatom kamenje i višak pijeska i to bacao ispod puta, u đardin Sekulovića pa je tada još mladi Nikša reagovao i posvađao se sa putarom - državnim službenikom nove, okupacione vlasti. Po njegovoj pritužbi, italijanski karabinjeri su ga ubrzo uhapsili, nakon čega je Nikša bio poslat u internaciju u Italiju. Tamo je bio do kapitulacije Italije u septembru 1943. kada je kao pomorac, počeo ploviti na trgovačnim brodovima u savezničkim konvojima na Atlantiku. Poslije završetka rata prešao je na Maltu gdje zajedno sa nekim tamošnjim svojim prijateljima (po svemu sudeći Jevrejima jer je kasnije jako dobro sa njima sarađivao) kupuje svoj prvi brod.
Taj Sekulovićev prvenac bio je sam po sebi, izuzetno zanimljiv: iza imena „Moura“ prvog broda u vlasništvu kapetana Nikše kojeg je on kupio na jesen 1958. i upisao na svoju prvu kompaniju „Seven Seas Shipping“ iz Paname, krila se zapravo, tada već 51 godinu stara nekadašnja maona - teglenica dužine 58,4 metara i nosivosti 650 tona, a koja je pod imenom „Dortmund“ izgrađena daleke 1907. u Njemačkoj. Nakon četrdeset godina korištenja kao maone pod raznim imenima u Njemačkoj i Belgiji, ovo plovilo 1947. kupuju Holanđani koji je u jednom tamošnjem brodogradilištu pretvaraju u vrlo skladni, klasični motorni teretni brod pod imenom „Jacoba Catarina“. Nekadašnja maona a sada relativno lijepi mali brodić promijenio je nakon toga još jednog vlasnika za kojeg je plovio pod imenom „Erasmus“, da bi ovo interesantno plovilo u jesen 1958. kupio bokeljski kapetan Nikša Sekulović i sa njima započeo svoj brodovlasnički biznis. Sekulović je u tome poslovao poput poznatih grčkih brodovlasnika tog vremena, koji su kupovali stare i jeftinije brodove, ne mareći mnogo za njihovu starost, već samo za činjenicu da za taj brod imaju obezbijeđen teret i da brod zarađuje.
Stoga je u narednih skoro trideset godina, kroz flotu u vlasništvu bokeškog kapetana prošlo čak 13 brodova. Većina ih je bila upisana na Sekulovićevu najpoznatiju kompaniju - „Saguaro Shipping“ iz Liberije sa sjedištem u Monroviji, a njome je upravljala kompanija „Saguaro Ship Management Ltd“ sa sjedištem u Londonu. Osim ove i kompanije „Seven Seas Shipping“ iz Paname, a čije je sjedište kasnije preseljeno u Lugano u Švajcarskoj, kapetan Nikša Sekulović je imao i još tri brodarske kompanije registrovane u Liberiji: “Alpine Shipping Co.”, “Hildebrand Shipping Co.” i “Aloa Shipping Corporation”. Na svim svojim brodovima, ma kojoj od ovih kompanija oni formalno pripadali, Sekulović je zapošljavao isključivo naše posade, sastavljene od pomoraca iz Boke Kotorske i Dalmacije. A među njegovim brodovima bilo je zaista svega, čak i dokazanih ratnih veterana koji su se u Drugom svjestkom ratu borili na suprostavljenim, zaraćenim stranama. Tako je Sekulović skoro istovremeno kad i svoj prvijenac “Mouru”, od Holanđana 1958. kupio i mali teretnjak “Cresidda” izgrađen 1939. u Njemačkoj. Taj je neveliki brod dužine 70 metara tokom cijelog Drugog svjetskog rata služio u Kriegsmarine (njemačkoj Ratnoj mornarici) kao tzv. speerbrecher (probijač minskih baraža). Naime, ovaj izuzetno čvrsto građeni brod imao je zadatak da plovi ispred njemačkih podmornica i drugih ratnih brodova koji su isplovljavali iz baza ili se vraćali u njih i da tako “rašćišćava” eventualne morske mine koje su na tim rutama u međuvremenu možda postavili saveznici. Na toj opasnoj dužnosti “Cressida” je preživjela cijeli Drugi svjetski rat, a zabilježeno je da je taj brod čak učestvovao i u pomorskom desantu na Dansku kada su Njemci napali tu državu u aprilu 1940.
Njemački ratni veteran u floti Nikše Sekulovića dobio je ime “Gernik” pod kojim je plovio naredne četiri godine, sve do 23.decembra 1962. kada se, ploveći pod teretom iz izraelske luke Haifa prema Pireju, u oluji nasukao kod grčkog ostrva Karpatos. Posada “Gernika” je nepovrijeđena preživjela ovaj incident, ali je brod proglašen za konstruktivni totalni gubitak i morao je biti napušten. Od isplaćenog osiguranja za izgubljenog “Gernika”, Sekulović 1962. kupuje njemački teretnjak “Tarragona”, star samo deset godina, a koji će narednih sedam godina ploviti u floti bokeljskog brodovlasnika pod imenom “Mira”. Godine 1964. u Sekulovićevu flotu ulazi značajno veći brod, nosivosti 4.000 tona, a koji dobija ime “Mateo”. Riječ je o još jednom veoma interesantnom ratnom veteranu jer je ovaj brod život počeo pod imenom “Gudrun Maersk” 1937. u Danskoj gdje je tada izgrađen za čuvenu dansku brodarsku kompaniju “Maersk”. Ovaj brod je tokom Drugog svjetskog rata bio zaplijenjen od Britanaca i imao je više nego sadržajnu vojnu karijeru, služeći kao transportni brod britanskog Ministarstva ratnog transporta, odnosno pomoćni i brod za snabdijevanje britanske Kraljevske mornarice.
Tokom ukupno čak šest godina svoje ratne službe, “Gudrun Maersk” je učestvovala u mnogim vojnim operacijama - od napada saveznika na Lofotenska ostrva u sjevernom Atlantiku preko operacija “Torch” (desanta na Sjevernu Afriku), “Husky” (iskrcavanja saveznika na Siciliju), do čuvene operacije “Overlord” - desanta na Normandiju, da bi na kraju rata ovaj brod službovao u britanskoj mornarici na Pacifiku i učestvovao u borbama protiv Japanaca na Okinavi i na Guamu. U posjedu Sekulovića koji ga je platio 82.000 funti, ovaj brod je ostao samo dvije godine jer je bokeški brodar u ljeto 1966. prodao “Matea” Grcima. Ipak to, nije bio kraj za vremešnu nekadašnju “Gudrun Maersk” koja je u narednim godinama promijenila još sedam imena, prije nego što je konačno, u Grčkoj izrezana u staro željezo 1979.
Tokom šezdesetih Nikša Sekulović je kupio još čak osam brodova koji su dobili imena “Germon”, “Milo”, “Yaga”, “Jovo” “Marita” (poslije “Moura”), “Runo” (kasnije “Dušan”), “Lure” (kasnije “Frances M”), te “Aloa”. Zanimljivo je da je 1968. koja je bila njegova najuspješnija godina, Sekulović kupio čak pet brodova, od kojih dva od izraelske državne brodarske kompanije “Zim Israel Navigation” iz Haife - blizance koji su za Izraelce sagrađeni 1958. u Njemačkoj pod imenima “Akko”, “Ashdod”. To potrvđuje da je vješti bokeški brodovlasnik imao veoma dobre poslovne odnose sa jevrejskim biznismenima sa kojima je prijateljstva uspostavio još za vrijeme svog života u Italiji i na Malti, jer su Sekulovićevi brodovi tih godina često plovili za Izrael, a i njegova flota je rasla uz podršku izrealskog kapitala. U tom smislu Sekulovićevi brodovi bili su i izvjesna logistička podrška državi Izrael u za nju teškim i izazovnim vremenima kada su Jevreji vodili česte ratove sa svojim arapskim susjedima na Bliskom istoku i borili se za opstanak svoje države.
Sekulovićevim brodovima za Izrael su povremeno iz Evrope emigrirali Jevreji, pa je tako jednom prilikom jedan od njegovih brodova iz Trsta za Haifu prevezao čak i teret ličnih stvari više bogatih jevrejskih porodica porijeklom iz Rusije, a koje su se preselile u Izrael. Potvrda odličnih odnosa sa Izraelcima bila je i Sekulovićeva kupovina 1973. godine, takođe od kompanije „Zim Israel Navigation“, broda „Kedma“ koji je sa 4.420 tona nosivosti bio najveći što je ikada zaplovio u njegovoj floti, a dobio je ime „Aloa“. Posljednji brod kojeg je kupio kapetan Nikša Sekulović u njegovoj floti zaplovio je 1977. - njemački teretnjak “Noordseesand”, koji je dobio ime “Sarine” i pod oznakama “Saguaro Shippinga”, plovio je narednih sedam godina. Kad je taj brod 1984. prodat Italijanima, zatvorila se i knjiga o zanimljivoj istoriji pomorskih kompanija kapetana Nikše Sekulovića.
Bijeli lencuni i šugamani sa prozora rodne kuće u znak pozdrava
Poput većine brodova koje je kupovao, i sam kapetan Nikša bio je vrlo živopisan karakter - bonvivan koji od kada je krajem pedesetih na Malti krenuo u brodarski biznis, narednih 20-ak godina bukvalno nije imao kuće na kopnu, jer je živio i većinu vremena provodio na nekom od svojih brodova. Nikši su žene uvijek bile drage pa je znao dosta puta ukrcati kod sebe na brod neku od konobarica koju bi „pokupio“ iz kakve lučke krčme, ili bi sebi dao kraći odmor po Italiiji, pa bi se u Đenovi gdje je brod krcao teret za Trst, on iskrcao i sa nekom od dama narednih dana provodio po Italiji, dok bi brod pod vođstvom prvog oficira, oplovio „ italijansku čizmu“ i prispio u Trst, gdje bi se onda kapetan Nikša, osvježen i napunjenih baterija, ponovno pridružio posadi.
Na jednom od takvih „izleta“ je upoznao i svoju kasniju suprugu Njemicu, sa kojom se vjenčao i jedno vrijeme živio u Rimu, gdje je dobio dvoje djece - sina Dušana i kćer Nikoletu. Kapetan Nikša je otac postao pod stare dane kada je već imao 60 godina: njegov sin Dušan dugo je živio u Njujorku gdje se bavio umjetničkom fotografijom i filmom, da bi se, nakon što se i oženio Njemicom, preselio u Njemačku gdje trenutno živi. Dušan ima dvije kćerke.
Nikšina kćer Nikoleta takođe je umjetnička duša - bavi se slikarstvom i muzikom, udata je za Novozelanđanina i živi u Madridu, sa povremenim kraćim odlascima na Novi Zeland. Iako im je majka Njemica, a oni se oboje rodili u Italiji gdje su proveli djetinjstvo, prvi jezik koga su u životu progovorili potomci kapetana Nikše Sekulovića nije bio ni njemački, ni italijanski, već naš - srpsko-hrvatski jezik.. Tek kasnije su njegova djeca zbog školovanja, progovorila italijanski, pa francuski, a i dan-danas najslabije znaju i govore sopstveni maternji jezik- njemački.
U svoj zavičaj, Boku, kapetan Nikša se prvi put, nakon što su ga kao mladića početkom rata odveli u Italiju, vratio tek pred kraj 1967. Tada je, kao zapovjednik jednog svog broda na proputovanju iz sjevernog Jadrana za Levant, namjerno uplovio u Boku i napravio đir pred Herceg Novim, gdje je u blizini današnjeg hotela „Plaža“ bila porodična kuća Sekulovića. Sa prozora kuće tradicionalno, mahanjem bijelim šugamanima i lencunima, kapetana Nikšu i njegov brod tada su pozdravili njegova majka i ostale žene iz familije, a brod je kapetanovom zavičaju na pozdrav uzvratio fišćanjem svoje sirene.
Veliki dobrotovor koji nije zaboravljao svoju Boku
Osim što je na svojim brodovima zapošljavao isključivo naše ljude i što je nastojao da ih kad god može remontuje u brodogradilištu u Bijeloj, kapetan Nikša je zapamćen i kao veliki dobrotvor koji je na razne načine nastojao da pomaže svoj zavičaj. Tako je jednom prilikom Gradskoj muzici Herceg Novi donirao nimalo jeftin, čitav set novih instrumenata. Kapetan Nikša se početkom 1969. bio odlučio da u Herceg Novom započne gradnju nove, sopstvene porodične kuće, ali je od toga brzo odustao i taj plac prodao. Na nagovor bliskih prijatelja iz Splita koji su prvo navigavali na njegovim brodovima, a kasnije bili i inspektori na njegovoj kompaniji, Nikša je kupio imanje u Sutivanu na Braču i tamo podigao novu kuću u kojoj je živio do svoje smrti 13. aprila 2002. godine. Bokeljski kapetan koji je svoju impresivnu životnu plovidbu završio na tom hrvatskom ostrvu, sahranjen je na mjesnom groblju u Sutivanu.
Bonus video:
