Gotovo nevjerovatno zvuči podatak da je po završetku Drugog svjetskog rata Nikšić imao oko četiri hiljade stanovnika, a Banjani hiljadu više.
Možda je upravo taj podatak i bio dovoljan da se u Velimlju, koje je do 1962. godine imalo status opštine, izgradi impozantan spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora sa područja Banjana i Oputne Rudine.
Iako bi velika bronzana figura bombaša u zamahu monumentalno izgledala u bilo kom većem gradu, kada dođete u varoš, udaljenu 40-ak kilometara od Nikšića, shvatite da je spomenik postavljen baš tamo gdje treba da bude – u kraju gdje je narod oduvijek puškom branio svoju slobodu, a da mu samo mjesto savršeno odgovara – na korak do neba, a dva koraka od gordih brda.
Spomenik je svečano otkriven 1955. godine i razlikovao se u vrsti materijala od onog koji se danas nalazi na trgu varoši.
Postolje je bilo izgrađeno od rozog risanskog krečnjaka, postament od bijelog mermera, a na njemu bronzana statua borca koji u lijevoj ruci drži pušku, a desnom zamahuje da baci bombu.
Figuru borca uradio je poznati akademski vajar iz Beograda, Stevan Bodnarov, koji je autor više spomenika žrtvama NOB-a na prostoru bivše Jugoslavije, poput onog u Spomen parku Jajinci, zatim u Kuli, Bijelom Polju, Staroj Pazovi, Beloj Crkvi...
Pri vrhu postolja bila je uklesana zvijezda petokraka, a ispod nje urezane godine 1941-1945 i tekst: “Palim borcima i žrtvama fašističkog terora u narodnooslobodilačkom ratu podiže zahvalni narod opštine Banjsko-vučedolske.”
“Skulptura se izdvaja kao najsugestivniji medijum otjelotvorenja ideologije socijalističkog realizma i političkog i umjetničkog koncepta unutar poslijeratne Juoslavije, i najbliža je sovjetskom uzoru. Ona u duhu poetizovanog, deskriptivnog socrealizma predstavlja figuru borca sa svim detaljima partizanske uniforme. Dominacija kulta idealizovanog, monumentalnog tijela, bila je u funkciji didaktičkog saopštavanja određene misli ili poruke vezane za simbolički diskurs moći novog poretka, izniklog iz herojske borbe u toku NOB-a”, kazala je istoričarka umjetnosti, Kristina Radović.
Dvadesetak godina nakon što je otkriven, spomenik je dobio današnji izgled.
“Bijeli mermer, u podneblju ovog kraja i na otvorenom prostoru, je kratkog vijeka jer nije postojan u klimatskim uslovima. Brzo dobija crnu patinu, javljaju se pukotine u mermeru, lomi se, a tekst na njemu postaje nečitljiv. Zbog toga je ovaj spomenik obložen crnim granitom, ostao iste visine, istog oblika, sa istom statuom borca na vrhu, kako bi bio otporniji na atmosferske prilike”, zapisao je Veljko Bijelić u knjizi “Spomen obilježja oslobodilačkih ratova u opštini Nikšić”.
Autor granitne presvlake bio je arhitekta Ljubomir Ljubo Vojvodić iz Nikšića, a izvođač radova preduzeće” Ukras” iz Danilovgrada. Spomenik je svečano otkriven na Dan opštine Nikšić, 18.septembra 1973. godine. Svečanost je otvorio tadašnji predsjednik SO Nikšić, Đorđije Bato Grujičić, a spomenik je otkrio i tom prilikom govorio Milo Kilibarda, narodni heroj. Pored njih dvojice, govor je održao i general pukovnik JNA Vojo Srzentić, sekretar CK SK Crne Gore.
“Pored velikog broja građana nikšićke i susjednih opština, svečanosti su prisustvovali i gosti: Vidoje Žarković, predsjednik Skupštine SR CG, Veljko Milatović, predsjednik Savezne konferencije SSRN, Veljko Zeković i Vojo Nikolić, narodni heroji, članovi Savjeta Federacije, grupa generala…”, zapisao je Bijelić.
Na spomeniku se nalazi tekst: “Palim borcima narodnoosloboličkog rata i žrtvama fašističkog terora sa područja Banjana i Oputne Rudine 1941-1945.
Bonus video:
