Pali u istom danu u borbi sa domaćim izdajnicima

Spomenik tridesetpetorici crnogorskih partizana i dvadesetorici pripadnika italijanske partizanske brigade Garibaldi u Beranama i danas podsjeća na njihovo tužno stradanje u jednom danu - u bici u mjestu Krake, kod sela Vrbica, na području sadašnje opštine Petnjica.

Danas je teško naći živog sagovornika koji bi znao reći nešto više podataka o tome kako je izgrađen spomenik na samom ulazu u Gradsko pravoslavno groblje u Beranama, ali se iz onoga što je zapisano na velikoj mramornoj gromadi zaključuje da su tu 1946. godine preneseni i na jedno mjesto pohranjeni posmrtni ostaci stradalih partizana.

Na prednjoj strani spomenika zapisano je: “U spomen boraca IV proleterske crnogorske udarne brigade i partizanske brigade Garibaldi palih od domaćih izdajnika u borbi 23. januara 1944. godine u Vrbici i Tucanju. 1946. godine su preneseni i ovdje sahranjeni 35 boraca 1. I 4. bataljona IV crnogorske proleterske udarne brigade i 20 boraca italijasnke partizanske brigade Garibaldi”.

Ispod teksta potpisan je Savez boraca Narodno-oslobodilačkog rata Ivangrad, po čemu bi se moglo zaključiti da je ta boračka organizacija svojevremeno podigla spomenik.

Prema nekim pričama, na vrhu mermerne gromade najprije je stajala petokraka, ali je kasnije zamijenjena i postavljen je orao. Sa strane su uklesana imena stradalih partizana.

Partizanska brigada Garibaldi formirana je nakon kapitulacije Italije, u jesen 1943. godine u Pljevljima i tamo se nalazi glavno spomen-obilježje italijanskim partizanima. Ime je dobila po italijanskom Če Gevari - Đuzepeu Garibaldiju.

Italijanske delegacije su ranije često dolazile u Berane i redovno polagale cvijeće na spomen-obilježje. To su posebno činili dok je bio živ prvi diplomirani farmaceut iz Berana Vaslije Labudović, koji je doprinio prijateljstvu dva naroda i podstakao bratimljenje italijanskog grada Teramo i Berana.

Upravo je ulica u kojoj je nekada živio Vasilije, nakon bratimljenja, ponijela naziv Teramska.

Jednom prilikom u Beranama je boravio italijanski istoričar Eri­ko Go­be­ti­ koji je kazao da, pro­la­ze­ći sta­za­ma di­vi­zi­je “Ga­ri­bal­di“, že­li da ita­li­jan­skoj jav­no­sti približi isti­nu o uče­šću nje­go­vih ze­mlja­ka u ju­go­slo­ven­skoj an­ti­fa­ši­stič­koj bor­bi.

“U Ita­li­ji se ma­lo zna o di­vi­zi­ji Ga­ri­bal­di ko­ja je sa­sta­vlje­na od ita­li­jan­skih partizana i ko­ja je na ovim pro­sto­ri­ma da­la do­pri­nos bor­bi pro­tiv fa­ši­zma. Za­to želim da pri­bli­žim isti­nu o toj di­vi­zi­ji či­ji su pri­pad­ni­ci po­lo­ži­li svo­je ži­vo­te bo­re­ći se i na pod­ruč­ju Be­ra­na”, kazao je tada Gobeti.

Go­ste iz Ita­li­je po­seb­no je za­in­tri­gi­ra­la pri­ča o ne­dav­no pre­mi­nu­lom ma­gi­stru far­ma­ci­je Va­si­li­ju La­bu­do­vi­ću, ko­ji je to­kom Dru­gog svjet­skog ra­ta u Le­skov­cu bio po­sta­vljen za še­fa lo­go­ra u ko­jem je bi­lo smje­šte­no 200 ita­li­jan­skih voj­ni­ka i pod­o­fi­ci­ra. Do­ma­ći­ni su ih upo­zna­li sa tim da je La­bu­do­vić ostao omi­ljen u sje­ća­nji­ma ita­li­jan­skih za­ro­blje­ni­ka i da su ga oni pe­de­se­tih go­di­na pro­šlog vi­je­ka po­zva­li da do­đe u Ita­li­ju.

O nje­go­vom do­bro­či­nstvu pro­ču­lo se na­da­le­ko ta­ko da je če­tvo­ro­čla­na eki­pa ita­li­jan­ske te­le­vi­zi­je RAI-3 bo­ra­vi­la jednom prilikom u Be­ra­na­ma, pra­ve­ći emisiju o ži­vot­nom pu­tu Va­si­li­ja La­bu­do­vi­ća.

Ta emi­si­ja je gle­da­na u či­ta­vom svi­je­tu, o če­mu go­vo­re i broj­na pi­sma ko­je je Vasilije do­bi­jao nakon toga.

Boračka organizacija NOR-a iz Berana svake godine polaže cvijeće na spomenik palim crnogorskim i italijanskim partizanima.