Pola vijeka nakon što su u svijetu zabilježena prve uspješne transfuzije krvi, osnovana je i prva transfuziološka stanica u Crnoj Gori, na Cetinju.
Iz godine u godinu broj davalaca raste, mijenja se i struktura davalaca - pa polovinu davalaca danas čine oni koji krv daju nenamjenski.
U Zavodu za transfuziju teže da dobrovoljno davalaštvo bude 100 odsto nenamjensko.
Pred Crnom Gorom je i dostizanje preporuka Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) da četiri odsto ukupnog broja stanovništva budu dobrovoljni davaoci, jer se taj procenat smatra dovoljnim za obezbjeđivanje stabilnilnih rezervi krvi.
Stefan Jelušić iz Podgorice prvi put je krv dao namjenski.
Tada, kako je rekao, nije imao predstavu o tome šta je davanje krvi i zbog čega treba da neko da krv.
“Svim osobama uglavnom prvo bude namjenski, za nekoga, meni je bilo za jednog člana porodice. Nakon toga sam počeo da dobrovoljno dajem, jer sam vidio da je to jedna dobra stvar, koja mene lično ispunjava, čini mi neko zadovoljstvo, osjećam se vrlo prijatno nakon toga, kao da sam postigao nešto i drago mi je kad sam još čuo nakon toga da spasavam čak tri života jednom donacijom, to je bilo baš ohrabrujuće”, priča on.
Stefan je prije nekoliko godina formirao i Fejsbuk grupu Dobrovoljni davaoci krvi, čiji je cilj da pruži informacije o akcijama dobrovoljnog davanja krvi na teritoriji Crne Gore i da ukaže na potrebu dobrovoljnog davalaštva.
Istorija transfuzije u svijetu i Crnoj Gori
Prve uspješne humane transfuzije vezuju se za otkriće krvnih grupa početkom dvadesetog vijeka (1900-1902), podsjećaju iz Zavoda za transfuziju krvi.
“Ovo otkiće Lajndštajnera (Landsteiner) i saradnika je zaslužilo Nobelovu nagradu. Krvne grupe su nasljedne biološke karakteristike, nepromjenljive tokom života kod zdravih ljudi. Osim kompatibilnosti krvnih grupa za uspješnu transfuziju je bilo ključno uvođenje antikoagulanasa (supstanci protiv zgrušavanja krvi), kao i adekvatnih konzervanasa za duže čuvanje krvi”, pojašnjava dr Angelina Cvijović Ranitović, specijalista transfuzijske medicine u Zavodu.
Vrijeme ratova početkom 20. vijeka, kako je dodala, bilo je stimulans za preispitivanje značaja transfuzije krvi u tretmanu ranjenika. Godine 1918. u američkoj vojnoj bolnici organizovana je prva banka skladištene krvi.
“Dvadeseti vijek je vijek naglog razvoja transfuziološke nauke i prakse sa razvojem serologije, genetike, imunologije, hemostaze i niza tehnoloških dostignuća. Počeci transfuziološke službe u Crnoj Gori bilježe se nakon Drugog svjetskog rata i radom hrabrih entuzijasta i ljekara koji prepoznaju značaj transfuziološlke djelatnosti, 1947. godine na Cetinju osniva se prva transfuzioška stanica, a onda se 1953. godine premješta u Opštu bolnicu Titograd i nastavlja svoj razvoj mijenjajući organizaciju do 2002. godine kada prerasta u Centar za transfuziju krvi Kliničkog centra Crne Gore, jedine zdravstvene ustanove tercijernog nivoa u državi”, kaže Cvijović Ranitović.
Današnji Zavod za transfuziju krvi osnovan je 14. decembra 2011. Ta javna ustanova objedinjuje transfuziološku djelatnost na teritoriji Crne Gore, a njen rad kao samostalne ustanove, u sistemu zdravstva Crne Gore, uspostavljen je prvog jula 2012, nakon obezbjeđivanja finansijskih sredstava za njeno funkcionisanje, podsjeća Cvijović Ranitović.
Dobrovoljni davaoci krvi u Crnoj Gori imaju i svoj dan, koji se obilježava 11. maja.
Prema Zakonu o zdravstvenom osiguranju, dobrovoljni davaoci koji su krv donirali više od deset puta, oslobođeni su plaćanja participacije u zdravstvenim ustanovama primarnog, sekundarnog i tercijarnog sektora.
Uloga EU
Jedan od zahtjeva procesa pristupanja Evropskoj uniji u oblasti javnog zdravlja i zaštite potrošača (poglavlje 28) je da organizacija i rad transfuziološke službe budu u potpunosti usklađeni sa direktivama i standardima EU.
U tom smislu, Zavod je od 2012. do 2014. realizovao projekat EU IPA (Instrument za pretpristupnu podršku) 2010 “Transfuzija krvi u Crnoj Gori”. Tim projektom, kako pojašnjava Cvijović Ranitović, pored ostalog, obezbijeđen je novi prostor - zgrada u Podgorici u kojoj se danas nalazi Zavod za transfuziju. Taj objekat otvoren je u septembru 2015.
Pored toga, prema riječima Cvijović-Ranitović, kroz projekat je obezbijeđena nova oprema, uspostavljen i informacioni sistem, kao i razvoj i primjena sistema kvaliteta uz uspostavljanje internih i eksternih kontola, podizanje nivoa davalaštva krvi i izmjena strukture davalaca, obuka osoblja, usklađivanje zakonskih propisa sa zakonodavstvom EU, implementacija smjernica dobre proizvođačke prakse (Good Practice Guidelines, GPG) i još mnogo toga u dnevnom radu.
Cvijović Ranitović kazala je da je EU projekat ocijenila kao “jedan od izuzetno uspješno realizovanih EU IPA projekata”. Vrijednost projekta je oko 4.841.101 eura, od čega je EU učestvovala sa 1.800.000 eura.
Izgradnjom nove zgrade Zavoda, kako je saopšteno u vrijeme otvaranja, Crna Gora je obezbijedila adekvatan prostor, a EU laboratorijski namještaj i savremenu opremu. Edukacija medicinskog osoblja koji je uključen u proces obezbjeđenja, pripreme i primjene sigurne krvi, sprovedena je u saradnji sa SZO.
Da bude više žena
U toku protekle godine, na teritoriji Crne Gore prikupljeno je 16.709 jedinica krvi. Iz Zavoda za transfuziju kazali su da je za isti period pacijentima uključeno 28.256 komponenti krvi.
“Iz jedne jedinice krvi standardizovanim procesima izdvajanja, testiranja dobijamo i do četiri krvne komponente, koje u potpunosti odgovaraju propisanim standardima kvaliteta”, pojašnjava Cvijović Ranitović.
U prošloj godini, udio žena među davaocima bio je oko 10 odsto. Iz Zavoda kažu da je cilj da taj procenat bude veći.
“Udio žena među davaocima krvi u prošloj godini je bio oko 10 odsto, a cilj nam je da regrutujemo veći procenat žena koje daruju krv. Najveći udio davalaca krvi, oko 75 odsto, jeste starosne dobi od 25 do 50 godina”, kaže Cvijović Ranitović.
Iz Zavoda za transfuziju dodaju i da je broj davalaca krvi u porastu iz godine u godinu, da se mijenja i struktura u korist dobrovoljnih nenamjenskih davalaca krvi, da je udio nenamjenskih davalaca do prije 10 godina iznosio 20 odsto, a da danas on iznosi 50 odsto.
“Naš krajnji cilj je 100 odsto dobrovoljno nenamjensko davalaštvo krvi. U 2020. godini ostvaren je nivo dobrovoljnog davalaštva od 2,7 odsto. Stremimo preporukama SZO od četiri odsto, jer se taj procenat stanovništva koji dobrovoljno daje krv smatra dovoljnim za obezbjeđivanje stabilnilnih rezervi krvi”, kaže Angelina Cvijović Ranitović.
Ko može da dâ krv
Osnovni uslov da bi neko mogao da dâ krv je da je osoba dobrog opšteg zdravstvenog stanja i da ispunjava neke osnovne kriterijume.
Davalac može da bude osoba koja ima između 18 i 65 godina, da ima više od 50 kilograma), u vrijeme davanja da tjelesna temperatura davaoca ne prelazi 37 stepeni Celzijusa.
U trenutku davanja krvi, i nivo krvnog pritiska mora da bude između 100/60 mmHg do 160/100, a puls 50 do 100 otkucaja za minut.
Prije davanja krvi, potencijalni davalac pristupa registraciji, kada popunjava transfuziološki upitnik, nakon toga se upućuje na laboratorijski i ljekarski pregled.
Ljekar potom, prema ustanovljenim kriterijumima, odlučuje da li je osoba podobna za davanje krvi ili se svrstava u grupu privremeno ili trajno odbijenih davalaca.
Muškarci krv mogu darivati do četiri puta godišnje, sa razmakom među darivanjem od tri mjeseca, a žene do tri puta godišnje, sa razmakom darivanja krvi do četiri mjeseca.
Dobrovoljni davalac krvi Stefan Jelušić kaže da on krv daje na pola godine, da je do sada dostigao 16 donacija.
“Neki cilj mi je zasada do 50 davanja krvi, ali vidjećemo kako sve to bude išlo, jer nekad ne možete dati krv zbog nekih zdravstvenih razloga ili ste putovali negdje…”, kaže on.
Davanje krvi u vrijeme epidemije koronavirusa
Iz Zavoda za transfuziju krvi kazali su da je u vrijeme epidemije koronavirusa, koja je u Crnoj Gori na snazi od marta 2020, broj davalaca krvi smanjen za oko 2.500.
“Uprkos tome, Zavod je uspijevao da uspješno zbrinjava pacijente krvnim komponentama, s obzirom na to da su planirani programi elektivnih intervencija bili smanjeni, prevashodno u Kliničkom centru Crne Gore”, kazala je Cvijović Ranitović.
Epidemija koronavirusa dijelom je ograničila nesmetan dolazak davalaca krvi. Iz Zavoda kažu da ta ograničenja prevazilaze zakazivanjem donacija, uz poštovanje propisanih mjera za prevenciju infekcije.
Dodatno, uz redovni, potencijalni davaoci popunjavaju dopunski kovid-19 upitnik, sa ciljanim pitanjima o izloženosti ili mogućem riziku od kovid-19 infekcije.
“Vrši se mjerenje tjelesne temperature, a tek nakon toga se pristupa uobičajenoj proceduri prilikom darivanja krvi. Ako je davalac već preležao kovid-19, krv može da da nakon 14 dana od izlječenja - ukoliko se radilo o blažoj kliničkoj formi bolesti. Taj period može biti i duži ukoliko su posljedice po zdravlje potencijalnog davaoca krvi prisutne, nakon težih oblika ovog sistemskog oboljenja”, kaže Cvijović Ranitović.
Potencijalni davaoci krv mogu da daju i nakon vakcinacije protiv koronavirusa, a kada to mogu da učine zavisi od vrste primijenjene vakcine.
“U zavisnosti od vrste primijenjene vakcine, uspješno vakcinisanih, potencijanih davalaca krvi, period odlaganja darivanja krvi se proteže do nekoliko nedjelja, uključujući i period nakon revakcinacije. Ta okolnost svakako utiče na veći broj odbijenih davalaca krvi i na smanjenje rezervi krvi u periodu u kojem se planira masovnija imunizacija starosnih grupa stanovništva podobnog za darivanje krvi”, pojašnjava Cvijović Ranitović.
U Zavodu se nadaju da će, uprkos pandemiji, sve veći broj građana spoznati važnost humanog, odgovornog gesta darivanja krvi.
“I pomoći nam da zajedno pomognemo svim pacijentima kojima je transfuzija krvnim komponentama dio liječenja”, poručuju iz Zavoda za transfuziju.
Instaliraj aplikaciju “Daruj krv”
“Daruj krv” je mobilna aplikacija Zavoda za transfuziju, koja omogućava jednostavno zakazivanje, upravljanje i praćenje donacija, kao i uvid u ličnu istoriju i zalihe krvi. Registrovani korisnici dobijaju i obavještenja u slučaju hitne situacije i potrebe za određenom krvnom grupom.
Aplikacija je dostupna za andorid i iOS uređaje i besplatna je za korišćenje.
Bonus video:
