Pola vijeka nakon što je učestvovao u izgradnji spomenika na Tjentištu i snimanju filma “Sutjeska” - o najkrvavijoj bici jugoslovenskih partizana u Drugom svjetskom ratu, Batrić Srdanović danas se sa sjetom sjeća toga vremena, dogodovština i napora vojnika-statista, kako bi dočarali gledaocima dešavanjima iz maja i juna 1943. godine.
On je ispričao za “Vijesti” da je u maju 1971. godine iz Šavnika otišao na odsluženje vojnog roka u tadašnji garnizon Jugoslovenske narodne armije u Pljevljima, ali da su samo dvadeset dana kasnije dobili naređenje da bataljon planinske pješadije treba da učestvuje u snimanju filma o bici na Sutjesci. Kaže da su pješke, preko Kosanice i mosta na Đurđevića Tari, krenuli za Žabljak.
”Taj dan nas je uhvatila nevjerovatna kiša, nezapamćeno nevrijeme. Na Žabljaku nam je organizovana obuka za partizanske pozdrave. Meni je pripala dužnost da budem kurir - veza između štaba Vrhovne komande i jedinica na terenu. Bio je to početak nezaboravnih preko šest mjeseci snimanja, putešestvija po svim mjestima gdje se odigravala Peta neprijateljska ofanziva”, navodi Srdanović.
Peta neprijateljska ofanziva odigrala se od polovine maja do polovine juna 1943. godine, s ciljem uništenja glavnine partizanskih trupa. Fašisti u tome nijesu uspjeli, ali je tokom mjesec dana krvavih borbi oko 7.500 partizana životom platilo proboj iz obruča...
Tri decenije kasnije, rukovodstvo tadašnje SFRJ odlučilo je da se snimi film o partizanskoj epopeji koja je vrhunac dostigla u dolini rijeke Sutjeske, nakon što je prethodno podignut spomenik na Tjentištu. Riječ je o jednom od najskupljih projekata u istoriji jugoslovenske kinematografije, u kojem su pored vodećih domaćih glumaca igrale i svjetske zvijezde, između ostalih i Ričard Barton u ulozi Tita. Djelo Stipa Delića najpoznatiji je partizanski film jugoslovenske kinematografije, uz “Bitku na Neretvi” Veljka Bulajića. “Sutjeska” je premijerno prikazana 1973. godine, na tridesetogodišnjicu slavne bitke, a film je višestruko nagrađivan...
Srdanović priča da su film snimali u bespućima Žabljaka, Pivske planine, Volujka, Maglića, Vučeva, Tjentišta, Zelengore, Kalinovika, Jablanice, Mostara...
”I sa snimanja filma bio sam dobrovoljac na izgradnji memorijalnog kompleksa i spomenika, za šta sam svojim radom i trudom i zalaganjem jedini iz bataljona Pljevaljskog garnizona dobio zahvalnicu”, kaže on za “Vijesti”.
On je rekao da su tada bili stacionirani u Popovom polju, a odatle se prijavio da za izgradnju kompleksa na Tjentištu.
”Spomenik nije bio izgrađen potpuno, učestvovao sam u završnici. Pamtim da su radili agregati po svu noć kako bi moglo sve da završimo na vrijeme. Zemlja na kompleksu je grijana, kako bi se pospješilo da raste trava”, navodi on.
On je pojasnio da ga je primijetio jedan od inžinjera na gradilištu i pitao ko je.
”Mislio sam da sam nešto skrivio. Kazao mi je da dobro radim i da zbog toga pita, da bi mi dodjelili zahvalnicu. Kasnije sam dobio zahvalnicu za učešće na izgradnji memorijalnog kompleksa i spomenika na Sutjesci”.
Priča da je 5. septembra 1971. godine na Tjentištu, ispod Zelengore, bila nezapamćena državna proslava otvaranje spomenika junacima palim za slobodu 1943. u Petoj neprijateljskoj ofanzivi.
”Na proslavi sam bio u stroju više bataljona i pozdravio druga Tita. Sjećam se toga i danas - pozdrava drugu Titu i eliti jugoslovenskih i stranih delegacija toga dana, kada su se oživljavale bolne, mučne i tragične, ali i slavne uspomene borbe za slobodu”.
On je istakao da su vojnici koji su učestvovali u snimanju filma, dobili skraćenje vojnog roka od tri mjeseca, kao nagradu.
”Tako da sam vojni rok završio u Puli, 6. avgusta 1972. godine”.
Monumentalni spomenik na Tjentištu, u Dolini heroja, djelo je skulptora Miodraga Živkovića. Spomenik je podignut ispred kosturnice iz 1958. godine u kojoj je sahranjen 3.301 poginuli borac tokom Bitke na Sutjesci. Iza spomenika je otvoreni amfiteatar, a u neposrednoj blizini izgrađen je muzej po projektu arhitekte Ranka Radovića. Memorijalni kompleks na Tjentištu pripada Nacionalnom parku Sutjeska i predstavlja jedan od najsloženijih i najvećih te vrste na prostoru bivše Jugoslavije...
Povodom 78. godišnjice Bitke na Sutjesci, “Vijesti” su prije nekoliko mjeseci objavile da je najslavnija partizanska epopeja, koja je presudno uticala na sudbinu partizanskog pokreta, a samim tim i na poslijeratnu SFRJ i Crnu Goru, spala na svega nekoliko pasusa u udžbeniku za 9. razred.
Za razliku od osnovaca koji su nekada detaljno izučavali Petu neprijateljsku ofanzivu i junaštvo proletera, znali sve važnije toponime za ishod bitke i njene heroje - od Krekova, Donjih i Gornjih bara, Ljubinog groba, Vučeva i Balinovca... - crnogorski polumaturanti danas znaju tek sitnice.
Da istorija nije “svedena na slikovnicu”, đaci bi imali štošta da nauče o podvigu predaka. Znali bi za legendarne komandante Savu Kovačevića i Vasilija Vaka Đurovića, narodne heroje koji su poginuli tokom bitke u kojoj se dvadesetak hiljada partizana, sa oko tri hiljade teških ranjenika, “klalo” sa 120 hiljada Njemaca, Italijana, Bugara i domaćih izdajnika, i uspjelo da probije obruč...
Znali bi i za legendarnu poruku branioca Ljubinog groba - boraca Četvrte proleterske crnogorske udarne brigade: “Dok god budete čuli na Ljubinom grobu pucnje naših pušaka, Njemci neće proći. A kad toga ne bude, znajte da na njemu više nema živih proletera”.
Viski za Bartona, snimanje po cijeli dan
Srdanović navodi da je snimanje filma pratio i Tito, a sjeća se da je bio prisutan kada su snimali scenu njegovog ranjavanja.
Od glumaca, kako navodi, najviše je zapamtio Ričarda Bartona.
”Za njega je, dok je trajalo snimanje, bio dopremljen viski, jer ga je volio. Zapamtio sam i naše glumce - Batu Živojinovića, Milenu Dravić, Ljubišu Samardžića...”
On navodi da su snimanja trajala po čitav dan, da su marševi snimani iz vazduha kako bi prikazali partizanske jedinice...
”Pucnjava, snimanje borbi, bilo je izuzetno naporno. Zvuci aviona njemačkih”.
Otac se Borio na Mojkovcu, oslobađao i Beograd
Srdanović navodi da se zaposlio u JNA 1979. godine, da je do 1991. službovao u Splitu, a potom u Kumboru i Podgoriici.
”U penziju sam pošao 2001. u decembru”.
Priča da je njegov pokojni otac Zarija najmlaži učesnik Mojkovačke bitke, a da je učestvovao i u oslobađanju Beograda u Drugom svjetskom ratu.
Bonus video:
