Među dobrovoljnim davaocima krvi u posljednja tri mjeseca, gotovo petinu čine oni koji su primili barem jednu dozu vakcine protiv koronavirusa, a malo manji je procenat onih koji su preboljeli Covid-19, pokazuju podaci do kojih je došao Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG).
Na period od najmanje 28 dana odbijaju se osobe koje su preboljele koronavirus, uzimajući datum prestanka simptoma, kao i oni koji su preboljeli virus asimptomatski, računajući od rezultata pozitivnog testa.
Osobe koje su preboljele virus sa razvijenim simptomom upale pluća, računajući period od prestanka simptoma i potpunog oporavka, odbijaju se kao davaoci na period od najmanje tri mjeseca.
”Za zadnja tri mjeseca, krv je doniralo 395 osoba koje su prebolovale Covid-19 infekciju, odnosno 15 odsto u odnosu na ukupan broj uzetih jedinica krvi u istom periodu”, kazala je za CIN-CG doktorka Nela Eraković iz Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore.
Doktorka Eraković, koja je u Zavodu načelnica Službe za kolekciju krvi, ističe da je svaka pripremljena jedinica krvi za pacijenta sigurna i bezbjedna, jer je testirana na sve krvlju prenosive bolesti koje nalaže zakon. Pravila doniranja i primanja krvi od osobe koja se vakcinisala protiv covid-19, prema njenim riječima, usklađena su i sa preporukama Evropske unije (EU) i Svjetske zdravstvene organizacije (SZO).
Zavisno od vakcine koju su primili, odnosno tehnologije koja se koristila u njihovoj pripremi, potencijalni donatori moraju da čekaju različiti vremenski period prije nego što im bude dozvoljeno da doniraju krv.
Ako je vakcina bazirana na mRNA tehnologiji, odgađa se doniranje krvi za 48 časova nakon vakcinacije zbog moguće pojave lokalnih simptoma na mjestu primjene vakcine, kao što su bol, crvenilo, svrab kože i otok.
Vakcina koja je bazirana na ovoj tehnologiji, a čija primjena je odobrena u Crnoj Gori, je američki “Fajzer”.
”U slučaju nuspojava na vakcinu (umor, glavobolja, bolovi u mišićima, jeza, drhtavica, bolovi u zglobovima, povišena tjelesna temperatura, mučnina, uvećane limfne žlijezde), odgađa se doniranje za sedam dana od prestanka simptoma”, pojašnjava doktorka Eraković.
Ako su vakcine bazirane na adenovirusno vektorskoj tehnologiji, kao što je britansko-švedska “AstraZeneka” u Crnoj Gori, ako je davaoc primio ruski “Sputnjik V” ili kineski “Sinofarm”, ili ako osoba ne zna čime je vakcinisana, u svim ovim slučajevima, prema riječima doktorke Eraković, odgađa se doniranje krvi na četiri nedjelje nakon vakcinacije.
”Za period od zadnja tri mjeseca krv je doniralo 455 davaoca krvi koji su primili i vakcinu i revakcinu protiv Covid- 19 infekcije, odnosno 18 odsto u odnosu na ukupan broj uzetih jedinica krvi u istom periodu,” kazala je doktorica za CIN-CG.
Na pitanje, o tome da li je bilo slučajeva da se građani kojima je potrebna krv raspituju o statusu donatora, da li su to oboljele ili vakcinisane osobe, doktorka je kazala da takvih slučajeva u Zavodu do sada nisu imali.
U Crnoj Gori je, prema zvaničnim podacima sa Vladine platforme covidodgovor.me, od početka vakcinacije 20. februara do 2. oktobra jednu dozu primilo je 246.061 osoba, a sa obje je imunizovano 215.079.
Stručno savjetodavno tijelo za imunizaciju (NITAG) donijelo je na nedavnoj sjednici preporuku da se omogući davanje i treće doze vakcine protiv covida-19 za punoljetne građane nakon najmanje pet mjeseci od primljene druge doze vakcine. Osobama starijim od 60 godina preporučuje se da za treću dozu koriste “Fajzer”, dok se mlađe osobe mogu vakcinisati i istom dozom vakcine koju su prethodno primili.
Na pitanje CIN-CG da li postoji neka utvrđena povezanost krvne grupe, korone i eventualne zabrane doniranja u tom dijelu, dr Eraković je kazala da su mnoge studije do sada rađene na ovu temu, ali bez konkretnih rezultata.
”Rezultati tih studija se, nažalost, u većini slučajeva nisu poklapali da bi danas sa sigurnošću mogli da kažemo da osobe određene krvne grupe najviše obolijevaju, pa samim tim ni zabrane doniranja krvi u tom dijelu ne postoje”.
Zavod i Crveni krst Crne Gore (CKCG) pokrenuli su ljetos promotivnu kampanju “#DDK (dobrovoljno davalaštvo krvi) izazov”.
Naveli su da je procenat dobrovoljnog davalaštva krvi u Crnoj Gori iznosi 2,8 odsto, a da su preporuke SZO da bude makar četiri odsto, da bi se obezbijedile sigurne količine.
Predstavnica CKCG Marta Perković kazala je za CIN-CG da su tokom pandemije zalihe krvi bile na nižem nivou imajući u vidu ograničenost dobrovoljnih davalaca krvi koja je izazvana pojavom virusa.
U kampanji #ddkizazov su se fokusirali na društvene mreže i portale, koje najviše prate mladi ljudi.
”U kampanju su se uključile i mnoge poznate ličnosti poput sportista, influensera, glumaca, pjevača koji svojim davanjem izazivaju narednu osobu da se uključi, dobrovoljno donira krv i izazove sljedećeg davaoca. Na taj način će se nastaviti i sa osobe na osobu prenositi ideja o dobrovoljnom davanju krvi”, kazala je ona.
CKCG aktivno podržava klubove dobrovoljnih davalaca krvi u organizaciji akcija darivanja krvi, kroz finansijsku pomoć u realizaciji njihovih aktivnosti.
Manje nulte grupe
Pandemija koronavirusa, koja je u Crnoj Gori počela u martu prošle godine, uticala je na donatorstvo.
U prvim mjesecima pandemije, zabilježen je pad davalaštva od 60 odsto. Taj procenat se u međuvremenu smanjio.
Za prvih devet mjeseci ove godine na teritoriji Crne Gore prikupljeno je 12.973 jedinica krvi, a u istom periodu prošle godine 11.137.
”To znaći da smo ove godine prikupili 1.836 jedinica krvi više”, kazala je dr Eraković.
Ona je, međutim, istakla da ove godine imaju i značajno veću potrošnju, pa su samim tim i potrebe daleko veće.
”Samo Kliničkom Centru Crne Gore, kao zdravstvenoj ustanovi koja i najviše korist krv u liječenju pacjenata, odnosno koja je najveći korisnik usluga Zavoda, izdato je za prvih devet mjeseci ove godine 6.475 jedinica koncentrovanih eritrocita koje su primili pacijenti, što je za 1.005 jedinica više u odnosu na isti period prošle godine kada je taj broj iznosio 5.470”, kazala je ona.
Zavod raspolaže rezervama krvi koje su na zadovoljavajućem nivou, a trenutno, prema riječima dr Eraković, imaju snižene rezerve opšte, odnosno nulte (O) krvne grupe.
”Rezerve se mijenjaju iz sata u sat, što najviše zavisi od stanja u kom se pacijent primi preko urgentnog bloka, kao i od potreba onih koji se nalaze u bolnici u okviru redovnih programa. Ukoliko se desi da određenog dana bude primljeno više pacijenata određene iste krvne grupe, koji svi zahtijevaju u liječenju kao vid terapije i krv, odnosno njegove komponente, na kraju tog dana će i rezerve te krvne grupe biti na najnižem nivou”, pojasnila je.
Zbog svega ovoga, naglašava ona, bitan je kontinuitet u darivanju krvi.
Jedinica krvi od momenta kada se uzme od davaoca prolazi obradu i testiranja na zakonom propisane krvlju prenosive bolesti i ova procedura traje oko šest sati, da bi se takva jedinica kao sigurna i bezbjedna mogla uključiti pacijentu.
”Pacijentima primljenim u bolnicu krv je potrebna odmah, bukvalno u roku od pet minuta, i zato je održavanje rezervi stabilnim od prioritetnog značaja”, kazala je ona.
Građanima je odnedavno dostupna mobilna aplikacija “Daruj krv”, a koja osim mogućnosti zakazivanja donacije krvi, gdje davalac sam bira svoj termin, pruža uvid i u stanje zaliha krvi, tako da se može vidjeti koja krvna grupa u određenom momentu nedostaje.
Savjeti samo od struke
Među brojnim dezinformacijama koje su se odnosile na koronavirus, bilo ih je i u vezi sa doniranjem krvi.
Jedna od njih je, na primjer, da je američki Crveni krst odbijao donacije krvi od onih koji su primili vakcinu.
Specijalizant psihijatrije, doktorica Milena Petrović, kazala je za CIN-CG da oslanjanje na nepouzdane izvore produbljuje osjećaj nesigurnosti, otežava donošenje ispravnih odluka i produžava trajanje pandemije.
”Zdravlje predstavlja najveći kapital jednog čovjeka pa je važno da kao savjetnike u odlukama koje ga se tiču bira stručnjake, a ne nezvanične sajtove, postove na društvenim mrežama koji od autora ne zahtijevaju nikakvu odgovornost,” kazala je ona.
Bonus video:
