Da su čelnici Ulcinja sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog vijeka imali jasniju viziju razvoja grada u bliskoj budućnosti i prihvatili ideje servirane na stolu, Port Milena danas ne bi bila otvorena septička jama, dok su ratovi devedesetih “pojeli” ambiciozne projekte za Šasko jezero i kavezni uzgoj ribe u Valdanosu.
To potvrđuju dokumenti i zapisnici iz tog vremena sa sastanaka kojim su prisustvovali i akademici i eksperti iz Beograda i Italije, priznati ihtiolozi, ekolozi...
”Bilo je malo volje a previše bahatosti. Ulcinj je nakon zemljotresa imao para da sve te ideje pretoči u djelo, ne jednom nego pet puta, ali uvijek je bilo nekog prečeg posla”, kaže za “Vijesti” ekolog iz Ulcinja Dželal Hodžić.
Na sastanku u Ulcinju u februaru 1981. godine, dr Draga Janković iz beogradskog Instituta “Ruđer Bošković” i mr Stjepčević iz Biološkog instituta istakli su potrebu da se ispita fenomen zalaženja mlađi jegulje u Port Mileni i kneti i mogućnost korišćenja prirodnih prednosti u tom smislu.
”To pokazuje koliko je Port Milena tada bila moćan resurs, istinski turistički dragulj”, sjeća se Hodžić koji kaže da je prisustvovao sastanku.
Cilj istraživanja, naglašeno je tada, bio bi proučavanje ihtioloških poroblema na tim terenima. Zaključeno je da bi tadašnji Agropogon, Zavod za okeanografiju mora iz Kotora i Solana “Bajo Sekulić” trebalo da budu ravnopravni nosioci projekta istraživanja. Posebnio je istaknuto da bi porojekat trebalo realizovati postupno i bez velikih ulaganja.
”Konstatovano je da postoji mogućnost zatvorenog eksperimentalnog sistema, poput njemačkog patenta, koji se realizuje na malom prostoru sa velikom gustinom i velikim prinosom. Takav sistem moguć je u toku čitave godine i može se kombinovati sa otvorenim sistemima. Na taj način mogu se odgajati velike količine mlađi u ranijim stadijumima”, piše u zapisniku sa sastanka kome su još prisustvovali i dr Karman, mr Knežević, ihtiolog Jovanović, Hodžić i Ramuš Gorana iz Agrpogona i Veselin Đurović i Daut Molabećirović iz Opštine Ulcinj.
Na sastanku je zaključeno da je potrebno što prije, najkasnije u roku od deset dana, uraditi projektni zadatak, odnosno elaborat istraživanja kojim bi se konkurisalo kod Republičke zajednice za naučnu djelatnost.
Hodžić se sjeća da je sve završeno na tome jer su Opština i Solana brzo odustale od projekta.
”U Opštini su tada kazali da zbog zemljotresa imaju prioritetnijih problema, a u Solani su bili bahati. Imali su i jedni i drugi, moglo im je biti. Poljoprivreda i ovakvi projekti bili su im zadnja rupa na svirali”, prisjeća se Hodžić kako je briljantna ideja, voljom opštinskih moćnika, završila u arhivi.
Port Milena - ekološka bomba
Samo dvije i po decenije kasnije, Port Milena postaće ekološka bomba, sa koje se širi smrad i zaraza. Egzotične motive sa razglednica kojima su dominirale jedinstvene kalimere i kristalno čista voda, zamijenila je fekalna mutež, sa zamrlim biljnim i životinjskim svijetom, bez izgleda da se nešto bitnije promijeni u skorijoj budućnosti.
Neke ideje i projekti nestali su u vrtlogu surovih ratova početkom devedestih godina prošlog vijeka.
Tako je u protokolu sačinjenom 10. aprila 1990. godine, čija realizacija nikad nije ni počela, predmet bio priprema i realizacija projekta uzgoja, ulova i plasmana vodenih kultura. Potpisnici protokola bili su dr Vinćenco Polaci iz COIPA iz Rima, direktor ulcinjskog Agropogona Gojko Popović, predstavnik Montenegroturista iz Budve Božidar Popović, te Slobodan Šarenac ispred Jugoslovenskog zavoda za produktivnost, istraživanje i razvoj iz Beograda.
U protokolu je zajednički ocijenjeno da prioritetnu fazu saradnje predstavlja uzgoj i ulov ribe na Šaskom jezeru.
”Pri čemu uzgoj jegulje ima isključivo izvoznu orijentaciju, a uzgoj krapa i skakavice - domaću tržišnu orijentaciju, za potrebe kupaca Agropogona. Sastavni dio projekta saradnje predstavljaju kapaciteti ulovne flote koju bi obezbijedio italijanski partner uključujući u zajednički sistem i domaće kapacitet kooperanata - ribara”, stoji u protokolu, koga je zamrznuo “rat za mir”, ali i kasnija ratna dešavanja u zemljama regiona.
Nekad uzorna kompanija na prostoru velike Jugoslavije, Agropogon, prestao je da postoji pet godina kasnije.
Istu sudbinu kao i protokol doživio je ugovor iz 1990. godine o finansiranju projekta “Intenizvini kavezni uzgoj ribe u priobalnoj zoni Ulcinja”. Republički skretarijat za razvoj tada je u tu svrhu izdvojio 100 hiljada dinara.
”Mislim da je lokacija za kavezni uzgoj bila planirana u Valdanosu, sa lijeve strane prema svjetioniku. Ta strana izložena je samo maestralu i zapadnjaku, što je idealno za kavezni uzgoj. Osim toga, more je tamo uvijek besprekorno čisto”, kaže Hodžić.
Ignorisan i tunel sa liftom ispod Starog grada
Hodžić priča da se sjeća da je sada pokojni inžinjer Lazar Ban, osamdesetih godina prošlog vijeka htio da izradi projekat tunela ispod Starog grada, koji bi vodio od mjesta gdje je sada lokal “Big Ben” do puta prema Limanu.
”Tunel je trebalo da bude dug oko 150 metara, a Ban je negdje po sredini planirao i izgradnju lifta. I to su ignorisali”, kaže on.
Ribnjaci u Špatuli kapaciteta do 350 tona godišnje
Bez realizacije ostao je i zahtjev Agropogona za davanje ponude za izradu projekta za ribnjake na području Špatule, u zaleđu Velike plaže, dostavljen Zavodu za biologiju mora i okeanografiju iz Kotora u martu 1981.
U Agropogonu su tada tvrdili da bi kapacitet ribnjaka na toj lokaciji do 1985. mogao da dostigne i 350 tona godišnje. Iznos investicija za taj projekat kretao se između četiri i pet milijardi starih dinara.
Hodžić se sjeća da je sa ocem često išao u ribolov u Špatulu.
”Ribe je bilo u izobilju, posebno jegulje i to baš krupnih jedinki. Jezero je tada bilo povezano sa Bojanom. Nijesam odavno bio tamo, ali čujem da je jedan dio sada zatrpan”.
Bonus video:
