Samo ove godine u Podgorici je pokrenuto najmanje pet proruski orijentisanih veb-sajtova, od kojih posljednji Ujedinjenje, iako je zemlja pristupila NATO-u u junu.
Možda Rusija ulaže značajna sredstva u armiju „botova“ i hakera da bi uticala na izbore od Amerike do Njemačke, ali u Crnoj Gori za tim nema potrebe.
Osnivači tih veb-sajtova kažu da nemaju mnogo zaposlenih i da nerijetko imaju problema da plate saradnike, ali ipak na Rusiju gledaju kao na velikog spasioca. Insistiraju na tome da apsolutno nikakav ruski novac ne pristiže u njihovu kasu.
Ovi sajtovi – sve popularniji, aktivni na društvenim mrežama i citirani u vodećim medijima u Crnoj Gori – prenose sadržaje koji promovišu zvaničnu politiku Kremlja protiv NATO-a i crnogorskih vlasti, te podržavaju neku od opozicionih partija Srba u Crnoj Gori.
Istraživanje CIN-CG/BIRN-a je pokazalo da osnivači tih sajtova nijesu ruski medijski magnati ili zvaničnici zaduženi za širenje ruske propaganda, već lokalni novinari, predstavnici proruskih organizacija ili simpatizeri crnogorske opozicije. Prošle godine nijedan medij u ruskom vlasništvu nije registrovan u Crnoj Gori.
Vlasnik veb-sajta Ujedinjenje i bivši crnogorski poslanik Dobrilo Dedeić kaže: „Od Rusa nikada nijesmo tražili niti smo ikada primili novac. Radimo uz veoma skromna sredstva, nekolicina ljudi i ja, dijelimo ista uvjerenja. Nekada apsolutno bez ikakvog novca.“
Uređivačka politika Ujedinjenja podržava jedinstvo Srbije, Crne Gore i Republike Srpske, koje oni vide kao jedan etnički prostor koji bi trebalo da ima još tješnje veze sa Rusijom.
Tu ideju promoviše i desetak sličnih desničarskih sajtova koji su tokom 2015. i 2016. pokrenuti u Beogradu. Crnogorski i srpski sajtovi redovno razmjenjuju sadržaje, a isti saradnici često pišu za njih.
Svi ovi sajtovi svesrdno koriste sadržaje koje na srpskom jeziku prave vodeći ruski mediji – agencija Sputnjik, onlajn mediji NewsFront i Russia Beyond.
Ruski mediji su pristigli u region prije dvije godine kada je Crna Gora pregovarala o svom putu u NATO, otvorili su kancelarije u Beogradu i angažovali dopisnike iz Podgorice. Političari iz vladajuće koalicije u Srbiji često daju intervjue ovim medijima, koji se kasnije citiraju, ne samo na lokalnim sajtovima, nego i u svim vodećim medijima u regionu.
Neki analitičari tvrde da je medijska strategija Rusije uspjela da postigne uspjeh u Crnoj Gori i regionu, preko svojih medija, a da pritom u lokalne medije nije uložila ni jedan jedini dinar. Drugi pak kažu da su novi sajtovi u manjoj mjeri dio ruskog strateškog plana, a više autentična lokalna reakcija na oštre unutrašnje podjele.
Posljednje istraživanje, iz juna mjeseca ove godine, koje je sproveo Centar za demokratiju i ljudska prava – CEDEM, pokazuje da se 39,8 odsto ljudi u Crnoj Gori i dalje protivi činjenici da je zemlja pristupila NATO-u.
Sve popularniji
Ujedinjenje, Sedmica, Princip, Nova Riječ i Magazin su novajlije u crnogorskoj onlajn zajednici koje su se pridružile prethodno osnovanom, a sada već veoma popularnom prosrpskom i proruskom IN4S.
Većina ima svoje naloge na društvenoj mreži VKontakte, verziji Fejsbuka koju koristi većina Rusa. Tu se sadržaj dijeli i promoviše na srpskom jeziku.
Crnogorski zakon ne predviđa registraciju veb-sajtova, dok na sajtovima nema imena osnivača. Moguće ih je identifikovati ili kroz prisutvo na društvenim mrežama ili tako što ih citiraju glavni mediji, kada prenose njihov sadržaj.
Mada je prerano govoriti o tome kakav uticaj sajtovi Nova riječ i Magazin imaju, Sedmica, Ujedinjenje i Princip postaju sve popularniji.
Sedmicu je prije osam mjeseci pokrenuo crnogorski novinar Donko Rakočević. Zahvaljujući intervjuima sa srpskim i ruskim političarima, akademicima i umjetnicima, ovaj sajt je veoma brzo postao popularan među članovima srpske zajednice i političarima i pristalicama Demokratskog fronta.
Rakočević je lično napisao većinu komentara i intervjua sa opozicionim liderima.
„Više smo kulturološki orijentisani ka Rusiji i generalno ka Istoku, ali u političkom smislu podjednako smo kritični i prema Moskvi i prema EU i SAD“, kaže Rakočević.
Prije deset godina u Crnu Goru je stigao značajan ruski kapital, ali on tvrdi da ni jedan jedini dolar nije otišao u medije.
Rakočević je iznenađen uspjehom sajta, za koji kaže da ga mjesečno posjećuje hiljade ljudi.
Veb-sajt Ujedinjenje počeo je sa radom u julu, promovišući nacionalističke stavove svojih osnivača, Roberta Žižića i Dobrila Dedeića.
Žižić je bivši član crnogorskog ogranka Srpske radikalne stranke Vojislava Šešelja, dok je Dedeić bivši član Srpske narodne stranke u Crnoj Gori.
Jedan od razloga za pokretanje sajta bilo je Dedeićevo nezadovoljstvo ruskom ambasadom u Crnoj Gori za koju kaže da nije dovoljno promovisala ruske interese i anti-NATO i prosrpske stavove.
Robert Žižić je visoki oficir tvrdolinijaške Balkanske kozačke vojske, ogranka ruskog tradicionalnog vojnog pokreta. Takođe je osnovao i ultranacionalistički pokret Srpski odbor Zavjetnici u Crnoj Gori. Mišljenja je „da je Rusija jedini pravi, prirodni saveznik Crne Gore“. (link)
Sajt su u nekoliko puta citirali provladini mediji zbog kritika na račun Demokratskog fronta (link).
Dedeić objašnjava: „Imamo velike planove, samo kada bismo mogli da obezbijedimo sredstva. Za sada smo samo onlajn i planiramo da pokrenemo TV Ujedinjenje“.
Pišu o Rusiji iz „čistog entuzijazma“
„Na čelu informativnog portala Princip (link) nalazi se Vladimir Vuković, crnogorski novinar i saradnik nekolicine proruskih onlajn publikacija u Beogradu. Redovno piše o „diskriminaciji srpske zajednice u Crnoj Gori“, o NATO-u i o odnosima između Rusije i Crne Gore.
On kaže da njegov sajt funkcioniše zahvaljujući „čistom entuzijazmu“ njega i njegovih prijatelja.
„Da sam ikad dobio pare od Rusije to bih svima rekao i bila bi mi čast, ali nijesam,“ kaže Vuković.
„To je ono što ljudi sa zapada ne razumiju…da mi nešto radimo bez novca i za ideju“, kazao je Vuković koji navodi da mu je čast što ga prepoznaju kao rusofila.
Sa posebnom stranicom koja je posvećena vijestima i analizama iz Rusije, Princip pretežno obrađuje anti-NATO teme i poručuje: „Princip govori ono što drugi prećutkuju!“.
Pored vijesti o aktivnostima crnogorskih opozicionih partija, anti-NATO grupa i ruskih analitičara, ovaj sajt takođe redovno citira ultradesničarske organizacije iz Srbije, poput Zavetnika.
Jedan od najbrže rastućih informativnih portala u Crnoj Gori je IN4S. Smatra se da je ovaj medij blizak Demokratskom frontu zato što su neki od njegovih saradnika članovi ili pristalice ove koalicije.
Urednik i osnivač veb-sajta IN4S, Gojko Raičević, kaže za CIN-CG/BIRN da je ovo glasilo napravljeno iz potrebe da se promovišu i zaštite srpski interesi u Crnoj Gori kao i da se odgovori na „agresivnu propagandu SAD koja se širi preko crnogorskih medija“.
Raičević se takođe nalazi i na čelu anti-NATO koalicije nekolicine nevladinih organizacija pod nazivom „Ne u rat, ne u NATO“. Tokom predsjedničkih izbora u SAD prošle godine njegov sajt IN4S pokrenuo je kampanju pozivajući Srbe da glasaju za Donalda Trampa zato što je on „prijatelj Rusa i Srba“.
IN4S je postao jedan od vodećih elektronskih medija, objavljujući insajderske informacije iz proruskih stranaka.
Njegove tekstove i istraživanja vezano za navodni pokušaj državnog udara često citiraju drugi lokalni i regionalni mediji; u proteklih nekoliko mjeseci objavio je na desetine intervjua sa moskovskim akademicima i zvaničnicima Kremlja.
Intervjui i tekstovi IN4S često se pominju na suđenju za pokušaj državnog udara koje je počelo u maju ove godine, dok advokati odbrane zahtijevaju od tužilaštva i suda da istraže nalaze i tvrdnje veb-sajta o ulozi države u onome za šta oni tvrde da je „lažni slučaj“.
Opozicioni lider Nebojša Medojević, kao i mnogi drugi poslanici iz redova Demokratskog fronta, redovno dijele na društvenim mrežama i promovišu sadržaje koje objavljuje IN4S.
Proruske poruke dolaze i iz Beograda
Mada osnovani u Srbiji, proruski i desničarski sajtovi kao što su Vostok, Fakti, Kremlin.rs, SrbinINFO, Veseljenska, Nacional.rs i mnogi drugi popularni su kod proruske publike u Crnoj Gori.
„Njihove redakcije su malene, svega nekoliko ljudi i prijateljski nastrojeni saradnici, uglavnom pišu besplatno. Protiv su srpskog predsjednika Aleksandra Vučića koga vide kao prijatelja Zapada i smatraju da bi mogao da izda Kosovo“, jedan od saradnika beogradskih sajtova koji je insistirao na anonimnosti je kazao CIN-CG/BIRN-u.
Njihove publikacije cirkulišu društvenim mrežama gdje se i komentarišu, prenose ih lokalni crnogorski sajtovi, a takođe objavljuju i sadržaje crnogorskih sajtova i ruskih medija na srpskom čija se sjedišta nalaze u Beogradu.
Dedeić iz Ujedinjenja kaže: „Naše tekstove redovno prenose svi patriotski sajtovi u Srbiji i na sjeveru Kosova, poput SerbINFO, Vaseljenske, Srbi na okupu … koji su takođe kritički nastrojeni prema srpskim vlastima“.
Sajtovi Fakti i Vostok u Srbiji imaju prorusku uređivačku politiku.
Vostok, koji sebe opisuje kao „vijesti iz Rusije na srpskom jeziku“, detaljno pokriva događaje iz Crne Gore u svojoj rubrici „Region“ i te vijesti se najviše tiču Srpske pravoslavne crkve u zemlji i opozicionog Demokratskog fronta.
U avgustu ove godine Vostok je objavio komentar opozicionog lidera Andrije Mandića (link) koji je ustvrdio da je u Crnoj Gori prisutna etnička, vjerska i jezička diskriminacija Srba.
Kada je u pitanju Crna Gora i njena „anti-ruska vlada“, veb-sajt Fakti ima sličnu uređivačku politiku.
Sudeći po početnoj stranici ovog sajta, Fakti se u Crnoj Gori pretežno bave pokrivanjem anti-NATO tema i onih koje se tiču pravoslavne crkve.
Sputnjik, Russia beyond i Ruska reč – glavni izvor informacija
Ruski disident Marat Guelman, nezvanični lider ruske dijaspore koja živi u Crnoj Gori, trgovac nekretninama i organizator kulturnih događaja, u intervjuu za CIN-CG/BIRN kaže: „Mediji na ruskom jeziku, koji su se godinama štampali u Crnoj Gori zatvoreni su ili se samo periodično štampaju. Pravi uticaj, međutim stiže preko ruskih medija i veb-sajtova čija se lokalna sjedišta nalaze u Beogradu“.
Prema izvještaju Evropskog parlamenta iz jula mjeseca (link), ruska novinska agencija Sputnjik došla je u Beograd 2015. godine i od tada je postala vodeći izvor za medije u Srbiji i Crnoj Gori koja isporučuje često izrazito antizapadni sadržaj.
Te iste godine u Beograd je stigla i Rossiyskaya Gazeta, visoko uticajna moskovska novina. Ovu novinu, pod nazivom Ruska reč štampaju u Beogradu uticajni dnevni list Politika i magazin Nedeljnik, a poslednjih godinu dana i najtiražniji crnogorski dnevni list Dan.
Obrazlažući odluku da se izdanje Ruska reč štampa na srpskom, glavni i odgovorni urednik Dana, Nikola Marković, kaže da je ruska strana inicirala partnerski projekat u okviru koga Ruska reč obezbjeđuje sadržaj, a crnogorske novine štampanje i distribuciju.
„Kao i u većini zemalja u regionu, i u desetinama zemalja na svijetu, Dan je odlučio da pokrene projekat“, rekao je Marković.
Rossiyskaya Gazeta pokrenula je u 2016. godini srpsko izdanje veb-sajta Russia beyond. Tokom proteklih mjeseci ovo izdanje je intenziviralo izveštavanje iz Crne Gore i angažovalo dodatne saradnike. (link).
Zamjenik direktora dnevnih novina Rossijskaja Gazeta, Jevgeni Abov, izjavio je u intervju za hrvatski dnevnik Večernji list u julu ove godine da je projekat pokrenut sa ciljem da se poboljša „slika Rusije u svijetu i na Balkanu“.
Istraživanje Fondacije za odbranu demokratije sa sedištem u SAD iz februara ove godine, koje se bavilo ruskim informativnim aktivnostima na Zapadnom Balkanu (link), kaže da su Rusi „očigledno prepoznali priliku“, te pokrenuli medije na srpskom jeziku iz operativnog centra u Beogradu. Sadržaje iz izvora poput novinskih agencija Sputnjik i Russia Beyond Headlines skoro svakodnevno prenose vodeći srpski, crnogorski i bosansko-srpski mediji.
„Ton je izrazito anti-NATO i anti-EU. Takođe, istinitost je često, u najboljem slučaju, sumnjive prirode“, stoji u izvještaju.
Još jedno istraživanje, ovoga puta Centra za međunarodnu medijsku pomoć iz 2016. godine, koje se bavilo prodiranjem Rusije u medijski prostor, pokazalo je da je broj medija registrovanih lokalno u Crnoj Gori i Srbiji u porastu, kao i sadržaj sponzorisan od strane Rusije u lokalnoj štampi.(link)
„Mediji pod uticajem Rusije doprinose fragmentarnoj slici svijeta u kom se vijesti kroje po mjeri ruskih političkih i ekonomskih interesa, a ljudi u Srbiji i Crnoj Gori dobijaju sve manje pouzdane informacije“, kaže se u izveštaju.
Analitičar i bivši zamjenik gradonačelnika Budve Ljubomir Filipović navodi da „Rusi nisu odustali od ovog područja, već su samo shvatili da centralizacija napora i pomaganje onlajn medija poput Sputnjika može pomoći da se izvrši uticaj na različite grupe ljudi u bivšoj Jugosaviji gde mogu da vrše propagandu“.
Međutim, neki tvrde da su, ipak, lokalni mediji uticajniji od ruskih.
Bugarski akademik sa sjedištem u SAD i autor knjige „Rivalska sila: Uticaj Rusije u jugoistočnoj Evropi“ (link), Dimitar Bečev, izjavio je za CIN-CG/BIRN da lokalni mediji na Balkanu ponekad jednostavno samoinicijativno u povoljnom svjetlu reprodukuju ili recikliraju teme i stavove koji potiču iz Rusije, te da to ne čine na osnovu nekih direktnih naređenja iz Moskve.
„Naravno, tu su ruski mediji kao Sputnjik ali nijesu tako uticajni kao lokalni proruski,“ dodaje on.
Marat Guelman, koji je otišao iz Moskve zbog nesuglasica sa Putinom te pronašao svoj drugi dom u Budvi, nije mogao da pobjegne i od lokalnih rasprava oko medijskog uticaja Moskve i navodnog državnog udara.
Komentarišući članstvo Crne Gore u NATO-u i interne podjele oko toga, Guelman je rekao:
„Kremlj nije baš bio srećan zbog onoga što se dogodilo u Crnoj Gori, ali je imao netačne informacije. Oslonili su se na pogrešne ljude i mislili su da je Crna Gora poput Krima… gdje je 90 posto ljudi proruski orijentisano. U Crnoj Gori stvari su mnogo složenije.“
„Ne vjerujem da će Rusija napustiti ovaj region ali mislim da će medijsko prisustvo biti manje agresivno i da će više ići preko lokalnih medija“, zaključuje Guelman.
Novine za rusku dijasporu
Prema zvaničnim podacima Ministarstva kulture, u Crnoj Gori je od 2006. godine registrovano 15 štampanih medija na ruskom jeziku. U većini ovih medijskih kuća osnivači su ruski državljani, a njihova sjedišta se nalaze u Budvi.
Ovi mediji se ne bave politikom već prije pitanjima koja se tiču života ruske dijaspore u ovoj zemlji. Na vrhuncu ruskog poslovnog procvata u periodu od 2008-2012, izdanja najuticajnijih ruskih novina, Komsomolskaya Pravda i Argumenty i Fakty, takođe su štampana i u Crnoj Gori ali su oba izdanja ugašena 2015. godine.
Istorija odnosa
Po etničkoj pripadnosti pretežno slovenska i po vjeri većinski pravoslavna, Crna Gora ima dugu istoriju bliskih odnosa sa Moskvom koja datira još iz vremena vladavine cara Petra Velikog.
Rusija je u to vrijeme ovu malu pravoslavnu kneževinu uzela pod svoju zaštitu. Moskva je u više navrata izjavljivala da su ambicije Crne Gore da pristupi NATO-u u suprotnosti sa vjekovnim „bratskim odnosima“ između dva naroda.
Podaci organizacija ruske dijaspore pokazuju da u Crnoj Gori ima oko 12,000 stalno nastanjenih Rusa. Prema podacima Zavoda za statistiku Crne Gore, MONSTAT, skoro 30 posto stranih kompanija u zemlji nalazi se u vlasništvu ruskih državljana.
Kao omiljena destinacija ruskih oligarha, Crna Gora je godinama nazivana „ruskim VIP odmaralištem“.
Rusi su i danas najbrojniji turisti u zemlji. Svake godine otprilike 300.000 Rusa posjeti zemlju sa preko milion noćenja.
Neka istraživanja sugerišu da se preko 40 posto nekretnina u Crnoj Gori sada nalazi u svojini Rusa, uglavnom političara i milijardera.
Dugi niz godina Rusija je takođe bila i najveći pojedinačni izvor direktnih stranih investicija koje čine skoro trećinu ukupnih stranih direktnih investicija u Crnoj Gori.
Pravoslavno onlajn bratstvo
Složnim lokalnim glasovima koji veličaju i slave sveslovensko bratstvo doprinosi i Katehon, veb-sajt ruskog tajkuna Konstantina Malofjeva. Vođen iz Moskve, sajt nudi srpski prevod izabranih tekstova a ciljna grupa su mu Srbi u Crnoj Gori i Srbiji.
Zapadni mediji ovog 42-godišnjeg osnivača investicionog fonda opisuju kao anti-evropski orijentisanog pravoslavca koji je povezan sa Ruskom crkvom i blizak sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom. Malofjev je navodno uspostavio i jake veze sa Crnom Gorom i njenom opozicijom.
U septembru 2014. godine Malofjev je sponzorisao međunarodni skup u Moskvi posvećen „tradicionalnim porodičnim vrijednostima“ a jedan od učesnika skupa je bio i crnogorski poslanik iz redova Demokratskog fronta, Strahinja Bulajić.
Tokom ove i prošle godine njegova televizija TV Carigrad emitovala je u Moskvi intervjue sa političarima Demokratskog fronta, između ostalog i sa Andrijom Mandićem, jednim od lidera ove koalicije.
Mada mu je 2015. zabranjen ulazak u Crnu Goru zbog toga što se našao na spisku ruskih državljana pod sankcijama EU zbog aneksije Krima, Malofjev je 2015. godine finansirao i podržao vjersku ceremoniju donošenje bladogetnog ognja koji je donešen iz Moskve u manastir Srpske pravoslavne crkve na Cetinju. Malofjev je zbog ovoga dobio blagoslov od Mitropolita SPC u Crnoj Gori, Amfilohija.
U upravnom odboru ovog portala sjede i bivši direktor kremljinskog Ruskog instituta za strateške studije, Leonid Rešetnjikov, kao i Aleksandar Dugin, samoproklamovani ideolog novog svjetskog poretka po kome bi Rusija trebalo da povrati teritoriju Istočnog rimskog carstva.
U centru medijske pažnje
- Interesovanje ruskih i proruskih medija za Crnu Goru počelo u drugoj polovini 2015. godine kada je najjači opozicioni savez, Demokratski front, organizovao proteste širom zemlje, zahtijevajući ostavku vlade na čelu sa Milom Đukanovićem, veteranom na premijerskom mjestu.
- Ovo se nastavilo i 2016. godine, nakon oktobarskih izbora i događaja na dan izbora za koje su crnogorske vlasti tvrdile da predstavljaju pokušaj državnog udara sa podrškom Rusije a čiji je cilj bio da se ubije Đukanović, spriječi ulazak u NATO i dovede na vlast proruski Demokratski front.
- Tokom sljedećih nekoliko mjeseci Crna Gora je bila među glavnim temama u većini državnih i prokremljinskih medija u Moskvi, ali je takođe privukla pažnju i zapadnih medija.
- Nakon što je prošlog oktobra dvadeset, uglavnom srpskih državljana, uhapšeno pod optužbama za terorizam i pokušaj državnog udara, crnogorsko tužilaštvo označilo je dvojicu Rusa, za koje se vjeruje da su članovi vojno-obavještajne agencije GRU, kao glavne osumnjičene u ovom slučaju.
- Dvojica opozicionih vođa iz Demokratskog fronta, Andrija Mandić i Milan Kneževć, optuženi su za učešće u navodnoj zavjeri i njihovo suđenje je u toku.
Galerija
Bonus video:
