Berane, poznatije kao Ivangrad, grad je neiskorišćenih potencijala, njegova okolina je bogata očaravajućom prirodom, a vremenom se na tom području otkrivaju i praistorijska nalazišta.
Tako su četiri kilometra jugoistočno od Berana, u selu Donja Ržanica, na lokalitetu Tumbarice, pronađeni ostaci takozvanog Tumba grada.
Istraživanja su sprovedena u okviru projekata koji su finansirani iz evropskih fondova i odobreni kroz poziv IPA 2, Crna Gora - Albanija 2014-2018. Polimski muzej iz Berana je uzeo učešće i u projektu “Od hrišćanskih starina do unapređenja turizma”.
Kako je “Vijestima” pojašnjeno iz Polimskog muzeja, vodeći aplikant sa crnogorske strane je Eparhija budimljansko-nikšićka, a s albanske partneri na projektu su Univerzitet iz Tirane i jedna NVO iz Skadra.
Opšti cilj projekta je, kako su kazali, valorizacija kulturnog i prirodnog nasleđa, te očuvanje tradicionalne arhitekture, kao značajnog dijela kulturnog nasljeđa prekogranične oblasti. Projekat je trajao 36 mjeseci, dok je njegova vrijednost bila 570 hiljada eura, a učešće donatora je oko 500 hiljada.
”Ovo je vrlo značajno, prije svega za našu lokalnu zajednicu, jer Opština Berane dobija uređen lokalitet, koji u turističke svrhe može zauzeti vrlo značajno mjesto. S naučne strane, ova istraživanja su nam dala izuzetne rezultate, veliki broj nalaza, kako arhitektonskih ostataka, tako i pokretnih nalaza”, kazala je “Vijestima” direktorica Polimskog muzeja Violeta Folić.
Ona ističe i da će im realizacija takvih projekata otvoriti mogućnosti za nove projekte, koji se finansiraju iz evropskih fondova. Dodaje i da “imaju obećanje od Opštine da će se asfaltirati dio puta u dužini od 35 metara”, te da od Uprave za zaštitu kulturnih dobara očekuju da lokalitet dobije status kulturnog dobra.
Prvo naselje u ranom bronzanom dobu
Iz Polimskog muzeja tvrde da utvrđenje postoji od 4.500 g. p.n.e., a da u prilog tome imaju dokaze kroz nađeni pokretni materijal - uglavnom keramike, žrvnjeva (naprava za ručno mljevenje žita) i tegova, a da sve to ukazuje na vinčansku kulturu.
Pojasnili su da postoje dokazi da je lokalitet bio naseljen i u periodu gvozdenog doba, ilirsko-grčkog perioda. Kao primjer za tu konstataciju naveli su “izuzetno dobro očuvan srebrni novac iz 229. p.n.e. vladara Maksatesa”.
”Svi arhitektonski ostaci su iz perioda pozne antike i ranovizantijskog perioda. Postoje i izuzetno vrijedni pokretni nalazi iz VI i VII vijeka - zlatni ukrasni djelovi pojasne romejske garniture, fibule s pozlatom, srebrni privjesci, bronzane pločice, kao i nekoliko novčića iz rimskog perioda”, pojasnila je Folić.
Samo utvrđenje Tumbarice čini stjenovito i gotovo pa nepristupačno uzvišenje, smješteno ispod brda Zaruđa, na ulazu u kanjon Kaludarske rijeke. O njemu, međutim, skoro pa i nema pisanih podataka, a prvi put ga spominje Radoslav Jagoš Vešović u opisu sela u donjim Vasojevićima.
Zid utvrđenja se u blagom, izbačenom luku pruža u dužini od oko 60 metara, dok je širok 1,60 metara. Rađen je od priklesanog kamena nepravilnog oblika, slaganog u pravilne redove spojene krečnim malterom. Bočne strane su nepristupačne, a utvrđenju se može prići samo s jugoistočne strane gdje se sustižu i svi putni pravci od susjednih sela: Donje Ržanice, Rovaca i Aluga. Upravo u Alugama se nalazi izvorište vode koje je obezbjeđivalo sve uslove da se na ovoj stijeni formira prvo naselje u ranom bronzanom dobu.
Iz muzeja tvrde da “pouzdano znaju da je prostor korišćen i u III vijeku p.n.e.”
Krajem II i početkom III vijeka naše ere na Tumbaricama je podignuto utvrđenje koje se prostire na površini od oko jednog hektara. Pri izgradnji fortifikacija posebna pažnja je posvećena utvrđivanju lako pristupačne južne strane, gdje se nalazila mala kapija.
Na ovoj strani uklonjene su stijene i formiran je odbrambeni rov, širok 15, a dug oko 50 metara. Rovu se moglo prići na krajnjoj jugoistočnoj strani, proširenim prolazom. Ka jugozapadu rov je zaštićen jednom stjenovitom gredom, a ka sjeveroistoku je okomita litica kanjona Kaludarske rijeke. Na sjeverozapadnom kraju ovog odbrambenog rova izdiže se uzvišenje na kojem su izgrađena dva, gotovo paralelna, odbrambena bedema s malim ulazom u utvrđenje.
Utvrđenje razoreno i spaljeno u prvoj polovini VII vijeka
Diplomirani arheolog Vlado Lutovac za “Vijesti” pojašnjava da postoje faze razvoja Tumbarice, koje su proistekle na osnovu otkrivenog materijala i arhitekture na prostoru između crkve i unutrašnjeg, jugoistočnog, bedemskog zida.
Lutovac navodi da je u najdubljim kulturnim slojevima nađen materijal bronzanog i gvozdenog doba kada je to prirodno pribježište korišćeno bez ikakvih intervencija. Pripada ilirsko-helenističkom periodu kada je, sudeći po sličnim gradinama iz tog perioda, podignuto prvo utvrđenje.
”Nažalost, zbog obima istraživanja i kasnijih intervencija na jugoistočnoj strani, ostatke bedema nismo registrovali. Ovaj kulturni horizont sadrži materijal III i II vijeka p.n.e. Radi se o nalazu srebrnog novca Dirahiona, kralja Maxata kovan poslije 229. g. p.n.e. Pored toga nađena je drška skifosa (duboka posuda za vino) i jedno dno kantarosa (posuda s vodom na ulazu u crkvu) poznate Gnathia keramike”, kazao je Lutovac.
Keramika tipa Gnathia dobila je ime po nalazištu u južnoj Italiji, gdje je prvi put otkrivena 1845. g. Ova vrsta keramike proizvodila se u radionicama južnoitalskih grčkih gradova od druge četvrtine 4. do kraja 3. vijeka p.n.e., a vodeći centar proizvodnje bilo je u koloniji Taras na obali Jonskog mora. Zbog jednostavne izvedbe ukrasa i tehnike proizvodnje keramika tipa Gnathia postala je najraširenija keramička vrsta helenističkog razdoblja i prva keramička vrsta koja je našla široko tržište izvan matičnog centra proizvodnje. Posude tipa Gnathia pronađene su na brojnim nalazištima uzduž istočno jadranske obale. Keramika tipa Gnathia na istočnoj obali Jadrana proizvodila se u Isi od sredine 3. do kraja 2. vijeka p.n.e.
Trećoj fazi pripada vrijeme rimske dominacije i izgradnje utvrđenja u II vijeku do rušenja polovinom III vijeka. Toj fazi pripada izgradnja prvobitnog utvrđenja s pravougaonom i dvije polukružne kule. Pored keramičkog materijala, toj fazi pripada i srebrni novac Julije Domne (211-217), veći bronzani novac Marcusa Iuliusa Philipusa (244-249) i jedan srebrni novac Liciniusa Valerianusa (254-260).
Utvrđenje je porušeno u drugoj polovini III vijeka, kao i utvrđenje na Samogradu, a obnovljeno je u IV vijeku i opstaje sve do potpunog rušenja početkom VII vijeka. Obnovljeno je u okviru organizovanog fortifikacionog sistema nastalog u vrijeme Dioklecijana ili Konstantina I.
Pretpostavka je, prema riječima Lutovca, da je tada dozidan spoljašnji odbrambeni bedem na jugoistočnoj strani i da je podignuta mala jednobrodna crkva i prateći objekti na izdignutom platou.
Krajem V i početkom VI vijeka utvrđenje je vjerovatno djelimično obnovljeno, a na crkvi se dograđuje sjeverni aneks. O ovim građevinskim djelatnostima svjedoče bronzani novčići nađeni na gornjem platou i na prostoru između dva bedema. Ovom periodu pripada jedan folis Anastasija I (491-518), folis Justina I (518-521), kovanica od 16 numija i folis Justinijana I (527-565).
”Možemo pretpostaviti da se život na Tumbaricama nije prekidao krajem V vijeka kako je to registrovano u stratigrafiji Samograda. Naime, ranovizantijskom periodu pripada najveći broj metalnih predmeta na osnovu kojih možemo pouzdano tvrditi da je utvrđenje razoreno i spaljeno u prvoj polovini VII vijeka”, kazao je Lutovac.
Pristupačan put do Tumbarica do septembra
Predsjednik Opštine Berane Vuko Todorović kazao je da se nada da će do septembra završiti s radovima koji se odnose na prilazni put lokalitetu Tumbarice.
Prema njegovim riječima, lokalitet će u budućnosti značiti mnogo za razvoj Berana, posebno u aspektu turističkih potencijala.
”Oduševljen sam onim što sam danas vidio, jer nisam imao priliku do sada da budem na ovoj lokaciji. Pohvaljujem Polimski muzej koji je veliki posao odradio na otkrivanju ovog lokaliteta”, kazao je Todorović.
Ističe i da će “u najskorijem vremenu pristupiti asfaltiranju prilaznog puta”. Na taj način će, kako navodi, lokalitet još više dobiti na značaju i biće mnogima pristupačniji.
Bonus video:
