Netaknuta ljepota Prokletija

Najmlađi nacionalni park u Crnoj Gori doživljava ekspanziju, od koje na neki način želi da se odbrani, kako bi priroda ostala onakva kakva jeste - divlja i netaknuta.

Lista atraktivnih mjesta koje nude Prokletije je podugačka. Na prostoru od više od 16 hiljada hektara nalaze se dva rezervata prirode - Hridsko jezero i Volušnica, prostori s posebnim stepenom zaštite. Pored njih, cijeli prostor Prokletija (uključujući Kosovo i Albaniju) obuhvata 20 ledničkih jezera.

Poznate su doline Grebaja i Ropojane, a na Prokletije se oslanjaju i dvije opštine - Plav i Gusinje.

Uz to, za prostor Prokletija se veže bogata istorija. Pećine Prokletija čuvaju crteže nastale u VIII vijeku prije nove ere, a petroglifi na kamenim blokovima iz neolita prikazuju scene lova gdje dominira prikaz majčinske figure. Nedavno je na Volušnici otkriven praistorijski sunčani časovnik, a svega njih nekoliko je sačuvano u svijetu.

Između masovnog turizma i očuvanja prirode

Za razliku od ostalih nacionalnih parkova i turističkih mjesta, Prokletije nisu toliko komercijalne, i ne teže da budu. Karta za ulaz je simboličnih jedan euro.

Prokletije su prije svega balkanski centar planinarenja. Namijenjene su hardkor ljubiteljima prirode, s više od 40 označenih staza.

U posljednje vrijeme Prokletije se sve češće nalaze na mapi turista, posebno iz zapadne Evrope.

Direktor NP Prokletije Marinko Barjaktarević kaže da ove godine imaju za 20 odsto više turista nego prethodne, koja je bila bolja od 2019. godine. Navodi da će biti u problemu ako se takav trend nastavi.

”Naša glavna ciljna grupa su zaljubljenici u prirodu, planinari i ljudi koji žele da uživaju u netaknutoj prirodi. Često se postavlja da li se mi u NP bavimo turizmom ili zaštitom. Često smo tu između, ali se više bavimo zaštitom nego turizmom. Ovo što vidite to treba očuvati. Masovni turizam u predjelu gdje su zaštićene zone je nemoguće ostvariti. Ako se nastavi trend broja rasta turista, mi ćemo u nekom trenutku možda i morati da ograničimo posjetu pogotovo ovih lokacija kao što parkovi i rezervati prirode. Pošto je prva zona zaštite, ona bi trebalo da se koristi samo u naučne svrhe, ali izlazimo u susret planinarima i ljubiteljima prirode da mogu da koriste taj prostor, ali ograničeno”, kaže Barjaktarević.

Početna tačka - Gusinje

Početna tačka i moguće mjesto prenoćišta pri obilasku ljepota Prokletija je opština Gusinje. Jedna od najmlađih opština je veoma živa krajem jula i početkom avgusta, kada se u rodni kraj vrati mnogobrojna dijaspora, a na ulicama je primjetan veliki broj njujorkških tablica.

Dijaspora je ujedno i najveći graditelj u Gusinju i pokretač mnogobrojnih korisnih akcija u ovom kraju. Idilu ovog kraja kvare pojedini neimarski poduhvati višespratnih kuća, u kičastom stilu, čija vrijednost znatno odudara od realne ekonomske-socijalne situacije.

Lokalci kažu da dijaspora na taj način pokazuje finansijsku blagodet života u inostranstvu, kao i da gastarbajteri ne štede novac na izgradnju i ako u kućama borave tek po koju sedmicu u toku ljetnjih mjeseci. Međutim, spoj dobre finansijske situacije i ukusa vidljiv je u pojedinim kućama koje se grade tradicionalno od kamena.

Konstantne migracije stanovništva su najveći problem ovog kraja, te mnogi mladi odlučuju da budućnost najčešće potraže u Njemačkoj ili SAD.

Suprotan primjer je mladi Boban Redžepagić, koji živi i radi u Gusinju. On je saradnik u NP Prokletije i zadužen je za odnos s posjetiocima, a pritom je i planinarski vodič.

”Po završetku fakulteta u Podgorici radio sam malo u tom gradu, ali sam odlučio da se vratim u svoj kraj. Imao sam želju da u svom mjestu dam doprinos, a tu je prvenstveno odigrala glavnu ulogu ljubav prema svom kraju i ljubav prema Prokletijama. Pri ostanku na ovakvom mjestu igra veliku ulogu to interesovanje čovjeka, i ono što je neophodno kod mlade osobe je da pronađe smisao življenja na određenom prostoru. Ukoliko nađe smisao, ima dovoljno ljubavi, doći će sama po sebi i ta finansijska stavka. Može čovjek i u ovom kraju pristojno da živi i da dobro zaradi. Planinski turizam je na ovom prostoru sve popularniji, i ko se od mladih ljudi odluči da se bavi tim poslom, može da živi čak i puno bolje i da zarađuje više nego ljudi koji su se odavde otisnuli po Evropi i Americi. Ako se ljudi opredijele za turizam, mogu se baviti eko-turizmom, nuditi smještaj i prevoze, mogu nuditi planinarske usluge i usluge vodiča, koje su baš dobro plaćane”, kaže Redžepagić.

Ističe da tokom zime u gradu ostane tek nešto više od hiljadu ljudi.

Međutim, drugu računicu ima jedan od ugostitelja u glavnoj gradskoj ulici.

”Tokom zime u Gusinju bude 500 ljudi, mada ja računam samo one koji izlaze i dolaze mi u kafanu. Tokom Ramazana mi je dolazio hodža da me kritikuje jer služim alkohol, ali ja sam njemu iskreno rekao - ‘biznis je biznis, ja od ovoga živim’”.

Glavna gradska ulica u Gusinju poprilično je živa noću. Bašte kafića su pune, a uglavnom dominara folk melos.

Za razliku od mnogo urbanijih mjesta, ovdje su kafane zadržale svoje izvorne pojedinosti i titule prvih demokratskih institucija.

Iako u Gusinju uglavnom žive muslimani, zastupljene su i ostale religije. Multietnički sklad i suživot ogleda se kroz “Ulicu vjera”. U neposrednoj blizini nalaze se džamija, pravoslavna i katolička crkva. Prva je Vezirova džamija, koju je 1756. godine sagradio Mahmut-paša Bušatlija, a po njemu je nazvana i okolna planina - Vezirova brada.

Nedaleko od tog mjesta se nalazi i Crkva Svetog Đorđa, koju je 1926. godine podigao tadašnji kralj SHS Aleksandar Karađorđević.

Jedina katolička crkva na sjeveru nalazi se u Gusinju, posvećena je Svetom Antonu Padovanskom i sagrađena 1933. godine.

Boris Redžepagić kaže da tokom vjerskih praznika svi idu jedni drugima u posjete, te da svi građani nezavisno od religijskog predznaka finansijski učestvuju u obnavljanju i čuvanju svih sakralnih objekata. Navodi da su mješoviti brakovi ovdje česta pojava, te da je brak njegovih roditelja upravo takav,

Doline i izvori

Nezaobilazna tačka gusinjskog kraja su Alipašini izvori koji se nalaze nedaleko od centra. S njih se pruža predivan pogled na Vezirovu bradu. Najveći kraški izvor u državi godišnje posjeti više od deset hiljada ljudi, a samo 2. avgusta se na tom mjestu okupi nekoliko hiljada ljudi na Danu dijaspore.

Međutim, država i lokalna samouprava se nikad ozbiljnije nije pozabavila potpunom valorizacijom ovog lokaliteta, a dugogodišnje priče o pravljenju fabrike vode na ovom mjestu su ostale samo na nivou ideja.

Od Alipašinih izvora se za nekih 20 minuta vožnje stiže u dolinu Ropojane, gdje vas na početku čeka vodopad visok 15 metara i kanjon Grlja.

Starim karavanskim putem i laganom šetnjom ka srcu doline stiže se do takozvane “Prokletijske lagune” i prirodnog fenomena - Oko Skakavice. Specifičan izvor koji izvire iz jedne tačke s tirkiznoplavom bojom, koji iz ptičje perspektive ima oblik oka. Kako kažu, ovdje treba doći u maju ili junu kada voda sa svih strana nabuja.

S druge gusinjskih Prokletija je dolina Grebaja. I obično najčešća razglednica kada su u pitanju Prokletije je upravo s ovog mjesta. S podnožja se pruža panoramski pogled na vrhove, među njima je i na onaj najviši na cijelim Prokletijama. Jezerski vrh (Maja e Jezerceh), visok 2.694 mnv, koji se nalazi na albanskoj teritoriji.

Ovdje je početak nacionalnog parka, a tu su prisutni i eko sela/katuni i ugostiteljski objekti.

To je ujedno i polazna tačka mnogih planinara. Najpoznatija tura i ujedno najlakša na cijelim Prokletijama je do vrha Volušnica, s koje se dalje može produžiti do Talijanke i Popadije i koje se obilaze za nekoliko sati. Ti vrhovi su visoki oko 2.000 m.n.v.

Tu zatičemo planinarskog vodiča Ahmeta Rekovića koji dobro poznaje kraj.

”Dolina Grebaja važi za centar planinarenja i alpinizma u Crnoj Gori, ali i u čitavom regionu, a za vrijeme stare Jugoslavije važila je za najljepšu dolinu uz Logarsku dolinu u Sloveniji. Ona sa svojim vrhovima s jedne strane Bradom i Karanfilima, s druge strane Volušnicom, Trojanom i Karaulom, nudi za svakog ponešto. Od izletnika, planinara, visokogoraca i alpinista. Istakao bih da je u njedrima Karanfila smješten najniži stalni sniježnik na Balkanu, koji se nalazi na 1.620 metara nadmorske visine”, navodi Reković.

Kaže i da nažalost nisu rijetki i nesrećni slučajevi prilikom uspona na vrhove, i to sa smrtnim ishodima.

”Problem je u tome što planinari samoinicijativno krenu na opasne pohode, a ne poznaju teren”, upozorava on.

Plavska strana Prokletija i put do Hridskog jezera

Dalja tura pri posjeti drugog rezervata prirodi u okviru Prokletija, Hridskog jezera, nastavlja se kroz Plav. Sam grad je u odnosu na Gusinje, koje se od njega odvojilo, razvijeniji i stanovništvom znatno brojniji. Užurbano se grade višemilionski turistički kompleksi, a kontrast u stilu gradnje prisutan je i ovdje.

Nakon nešto više od sat vremena od Gusinja stiže se do Bajrovića katuna. Iako vozilom možete stići gotovo do samog jezera, preporuka je da ga ostavite na ovom mjestu, kako bi kroz laganu šetnju uz mali uspon uživali šumskom stazom, koja vodi do jezera. Kroz šumu i ljeti teku ovdje potoci, a gdje god na Prokletijama naiđete na tekuću vodu nju možete piti.

Samo jezero na gotovo 2.000 m.n.v. je zadivljujuće. Priroda je ovdje bila posebno kreativna. Voda je ogledalo četinara i krševa koje okružuju jezero. Kupanje u njemu, prema vjerovanju, donosi sreću u braku i zdravlje, te ga zovu “jezero sreće”. Jezero ima i oblik srca (ne baš pravilan), a iznad njega se moguće popeti na Hridski krš, s kojeg je panorama još ljepša.

Na jezeru zatičemo grupu holandskih, ali i domaćih turista, koju prepoznajemo po odabiru muzike i roštiljskim rekvizitima. Međutim, mir koji je predodređen za ovu lokaciju ubrzo nadglašava buku i daje potpuni spokoj, te se sva čula prepuštaju jedino zvucima i mirisima prirode.

U povratku, odmor na katunu Bajrovića. Tu se nalaze vikendice i bungalovi za izdavanje, a možete probati domaće proizvode, poput kukuruznog kačamaka, kiselog mlijeka ili soka od malina.

Na tom mjestu nailazimo i na predsjednika planinarskog društva Prokletije Zuvdiju Barjaktarevića. On ima 78 godina.

”Juče sam se popeo na vrh Rops, visine 2.502 metra, na kosovskom dijelu granice”, kaže Barjaktarević, koji po fizičkoj spremi izgleda poput mladića, a ponosno ističe da upravo mlade ljude sve više privlači planinarenje.

Utisak prirodnih ljepota donekle kvari ono gdje čovjek treba da djeluje. Put od Plava prema Hridskom jezeru je u katastrofalnom stanju, i kombinacija je makadama i propalog asfalta, te je prikladno do njega stići terenskim vozilom.

Situacija nije mnogo bolja ni kada putujete od Gusinja do doline Grebaja i Rupojane.

Izgleda da su sve prethodne vlade i lokalne samouprave riješile da se zaštite od masovnog turizma tako što će put ostaviti u takvom stanju, jer kako drugačije objasniti da država u kojoj je turizam najvažnija privredna grana ne može obezbijediti minimum infrastrukturnih uslova do nekih od najljepših tačaka u Crnoj Gori.

Nelegalna gradnja, sječa šuma, loš signal...

Direktor NP Prokletije Marinko Barjaktarević ističe brojne izazove s kojima se suočavaju.

”U gusinjskom dijelu parka najviše problema imamo s ilegalnom gradnjom, kao i s bespravnom sječom šuma. Podsjetiću vas da od svih nacionalnih parkova jedino Prokletije nemaju Plan privremenih objekata. Uz to, problem je i što u 80 odsto površine parka nema pokrivenosti signalom, nema repetitora. Takođe, putevi su u jako lošem stanju, ali oni su u nadležnosti lokalnih samouprava, i tu se opet suočavamo s problemom nedostatka sredstava za njihovu rekonstrukciju”, navodi Barjaktarević.

Kaže i da kubure s brojem nadzornika kojih je 10, što ocjenjuje nedovoljnim za ovoliku teritoriju parka. Uz njih je Služba ambijetalne higijene, koja je zadužena da kupi otpad i postavlja inventar.

Preko Albanije do Gusinja

Put Gusinje - Podgorica specifičan je i po tome što ide preko susjedne Albanije. U avgustu prošle godine svečano je otvoren granični prelaz Cijevna - Grabon, koji značajno skraćuje put u odnosu na put koji ide preko graničnog prelaza Božaj ili kroz dionicu duž sjevera Crne Gore.

Tako se u Gusinje iz Podgorice automobilom stiže za oko 90 minuta, u zavisnosti od zadržavanja na granici.

Cesta je puna oštrih krivina, te je stoga maksimalna brzina na mnogim mjestima ograničena na svega 40 kilometara na sat.

Duž albanskog dijela puta dobra prilika za kratku pauzu je mjesto Tamare, okruženo visokim kanjonom, a ova varoš se inače vidi s vidikovca Grlo sokolovo na Kučkim Koritima.

Turistički radnici ističu da se sve više domaćih turista od otvaranja prelaza upoznalo s ovim krajem, ali da ih je u odnosu na druge države - najmanje.

Nažalost, za put u Albaniju vam je i dalje potreban zeleni karton.