Sklapanje braka i razvod jedine su usluge u Estoniji koje i danas od građana te države zahtijevaju fizičko prisustvo. Pa iako još pred matičarem ne mogu da putem interneta izgovore “da”, Estonci vjenčanje makar mogu da zakažu elektronski.
Estonija, smještena u baltičkom regionu sjeverne Evrope, svoj put države u kojoj su praktično svi servisi javne uprave onlajn, započela je još krajem devedesetih godina prošlog vijeka. Do danas, građanima nudi više od 2.000 elektronskih servisa, svaki povezan sa elektronskom ličnom kartom. Među najpopularnijim e-servisima su plaćanje poreza, produženje vozačke dozvole, zdravstvene, usluge koje se odnose na socijalno staranje, te one koje se tiču obrazovanja.
Osim za svoje državljane, nude i servise za strance - Vlada Estonije 2014. predstavila je program e-rezidentnosti, koji preduzetnicima iz inostranstva omogućava da dobiju digitalnu ličnu kartu i bez odlaska u Estoniju registruju kompaniju preko interneta. Među preko 98.000 dosad tako registrovanih su i 24 preduzetnika iz Crne Gore.
”Građani i privreda vole elektronske usluge, jer one štede njihovo vrijeme i novac. Estonija kao država, zahvaljujući e-servisima, svake godine uštedi dva odsto bruto domaćeg proizvoda”.
To je, pored ostalog, u razgovoru za “Vijesti” ispričao Janek Rozov iz estonskog Ministarstva unutrašnjih poslova. Rozov je govorio o počecima Estonije na putu do e-države, izazovima, ali i planovima za budućnost.
Estonska priča dostupna je i na zvaničnom vebsajtu e-estonia.com/story. Na toj stranici podsjećaju da je 1991. ta država povratila nezavisnost, ali i da je ona stigla “sa ograničenim naslijeđenim tehnološkim sistemima i skoro nikakvim resursima”. Kreatori politika shvatili su da je zapravo mogućnost da stvaraju od nule - izazov i jedinstvena prilika koju ne smiju da propuste. Tri godine kasnije napisan je i prvi nacrt dokumenta koji opisuje načela buduće informacione politke Estonije, četiri godine potom izrađena je i usvojena strategija razvoja u oblasti informacionih tehnologija.
”Sa moje tačke gledišta, dva su momenta ključna na vremenskoj liniji događaja koji su Estoniju doveli tu gdje je danas. Prvi je elektronsko bankarstvo, usluga koja je ponuđena 1996. godine, i koja je omogućila da napravimo prvi korak iz sivog svijeta gotovine u transparentniji svijet elektronske razmjene novca”, kazao je Rozov “Vijestima”.
Usluga onlajn bankarstva, tako su zacrtali kreatori politika, morala je od početka biti dostupna i klijentima u ruralnim djelovima države.
Drugi važan momenat na vremenskoj liniji postanka e-Estonije, priča sagovornik “Vijesti”, desio se 2002, kada su u saradnji sa privatnim sektorom implementirani elektronska lična karta (eID) i digitalni potpis.
”U Estoniji smo odlučili da elektronsku ličnu kartu razvijamo zajedno sa bankama i telekomunikacionim kompanijama, i one su nam omogućile da kreiramo jedan elektronski ekosistem za sve, i za privatni i javni sektor”, kazao je Rozov.
Tokom svih godina razvoja elektronske uprave, dodaje, bilo je mnogo problema sa implementacijom novih tehnologija.
”Ali, riješili smo probleme. Na nivou vlade radimo mnogo promocija i u medijima, a u cilju promocije e-servisa kreiramo i mnogo obrazovnih programa za različite ciljne grupe”, rekao je on.
Kad se vrati u prošlost, kaže da je u tim prvim godinama razvoja Estonije kao e-države, najvažnija bila snažna podrška sa najvišeg državnog nivoa (premijer, ministri i njihovi kabineti), ali i odluka o izdavanju elektronske lične karte.
”To je bilo značajno, jer je elektronska lična karta ključ digitalnog društva”, pojašnjava Rozov.
U Crnoj Gori, elektronska lična karta izdaje se od juna 2020. godine. Taj dokument sadrži digitalni potpis, što omogućava potpisivanje elektronskih dokumenata, te digitalni sertifikat, kojim se dokazuje identitet u onlajn prostoru.
Estonci od 2000. godine mogu da poreze plaćaju putem interneta i za to im treba oko tri minuta. Iste godine omogućeno je i plaćanje parkinga putem mobilnih uređaja.
”Devedeset i pet odsto naknada za parking plaća se putem mobilnih telefona, a softversko rješenje za m-parking koje je nastalo u Estoniji, prilagođeno je za takva plaćanja širom svijeta”, navodi se na zvaničnom vebsajtu e-estonia.com.
Građani Estonije od 2005. imaju mogućnost da na izborima glasaju putem interneta.
”Trećina ukupnog broja glasova na izborima su glasovi onih koji su birali onlajn, a glasalo se iz preko 110 država”, navode na sajtu.
Od 2007. građanima su na raspolaganju elektronski servisi iz oblasti zdravlja, tri godine kasnije omogućeno je izdavanje recepata onlajn i danas se 99 odsto ljekova propisuje na taj način - bez odlaska kod ljekara. Od 2020. godine roditelji koji dobiju dijete ne moraju da se državi i institucijama obraćaju za pogodnosti koje ih sljeduju, već prijavom rođenja djeteta, sistem automatski pokreće proceduru.
Za registraciju firme Estoncima je nekad trebalo pet do 20 dana, a sada se, kroz elektronsku uslugu, taj postupak, kako tvrde, svodi na ukupno manje od tri sata.
Kada se 2007. Estonija suočila sa, kako navode, jednim od najvećih organizovanih sajber napada na jednu državu, to je bilo upozorenje za donosioce politika da kreiraju snažan odgovor u oblasti sajber bezbjednosti. Estonija je danas jedan od lidera za sajber bezbjednost. U glavnom gradu Talinu nalaze se i NATO centar izvrsnosti za sajber odbranu i Evropska agencija za operativno upravljanje velikim informacionim sistemima.
Za razvoj elektronske uprave, prema riječima Rozova, važan je i obrazovni sistem.
”Na tom digitalnom putu, obrazovni sistem je veoma važan. U Estoniji ideju digitalnog društva promovišemo na svim obrazovnim nivoima - od vrtića do univerziteta i, naravno, kroz posebne programe koji su namijenjeni starijoj populaciji”, kaže on.
Prema riječima Rozova, za najmlađe Estonija ima različite programe, od kojih je u vrtićkom uzrastu veoma popularna robotika. U školama djeca uče programiranje, UX UI dizajn (kreiranj radnog okruženja u kojem će se korisnici lako snaći), uče o društvenim mrežama, sajber bezbjednosti...
Sagovornik “Vijesti” kaže i da obrazovne programe prilagođavaju potrebama tržišta, ali i potrebama korisnika.
”Banke tako nude brojne programe za starije, kroz koje ih uče kako da koriste usluge elektronskog bankarstva. Javni sektor nudi brojne programe koji se odnose na usluge koje javni sektor pruža, pa se tako u vrijeme plaćanja poreza, lansiraju programi koji građane edukuju kako da to učine...”, pojašnjava Rozov.
Država Estonija, prema njegovim riječima, zapošljava IT stručnjake u svim državnim institucijama.
”Imamo IT sektore u svim ministarstvima, koji su podrška za sve institucije koje pripadaju tim resorima. I da, imamo IT eksperte u svim institucijama. Nemoguće bi bilo pružati sve ove usluge bez IT komponente”, pojašnjava Rozov, dodajući da se IT eksperti obrazuju kroz posebne programe za predstavnike javnog sektora na svim nivoima, te kroz dodatne programe koji su organizovani u saradnji sa univerzitetima.
I iako su skoro sve što je moguće, građanima i privredi već ponudili onlajn, u Estoniji imaju planove za dalji razvoj:
”Nastavljamo sa razvojem usluga koje se odnose na životne i biznis potrebe korisnika. Takođe, prema Digitalnoj agendi do 2030, planiramo da koristimo i vještačku inteligenciju onda kada korisnicima treba proaktivno obezbijediti usluge”.
Na rođenju, beba dobija ljekara i upisnicu za vrtić
Kada dobiju dijete, roditelji u Estoniji to prijavljuju onlajn, kada novorođenče dobija i lični broj.
Kroz jednostavnu formu, roditelji unose ime za bebu, sistem im čak predlaže neka od najpopularnijih imena. Roditelji odmah imaju i podatke o benefitima kao što su novčane naknade koje za novorođenčad daju država ili grad rođenja, dijete odmah dobija i izabranog ljekara. Roditelji, na osnovu adrese stanovanja, dobijaju i spisak najbližih vrtića, pa odmah po rođenju mogu da izaberu gdje će da upišu dijete.
Bonus video:
