U Crnoj Gori tema za podjelu ne fali. I dok se ovih dana, između ostalog, intenzivno govori o popisu, političke strukture zaboravljaju da se u mnogim opštinama, posebno na sjeveru Crne Gore, plač sve rjeđe čuje, utihnula su i mnoga školska zvona, i ako se nastavi ovim intenzitetom - lako ćemo se “popisati” u nekom narednom periodu.
“Ako postoji zvaničan podatak da svake godine ode 7.500 ljudi iz Crne Gore, onda je to stvarno demografska i demokratska kataklizma. Imam utisak kao da se konstantno pokušava uštedjeti na prosvjeti, a nauštrb cjelokupne demografije u Crnoj Gori”, kaže za “Vijesti” demograf dr Miroslav Doderović.
Skoro 800 osnovaca manje za samo 11 godina
Broj učenika u osnovnim školama se iz godine u godinu smanjuje, a pojedina područna odjeljenja se zatvaraju. Prema podacima Ministarstva prosvjete broj učenika u osnovnim školama na teritoriji opština Nikšić, Plužine i Šavnik se od školske 2013/2014. do ove školske godine (2023/2024) smanjio za 791.
Samo tri osnovne škole u Nikšiću imaju više od 800 učenika (“Mileva Lajović Lalatović”, “Ratko Žarić” i “Olga Golović”), i to škole koje se nalaze u gradu, da je na teritoriji opštine Plužine, odnosno Šavnik, upisan 141, odnosno 80 učenika, podaci su koji zabrinjavaju.
U Nikšiću je školske 2013/2014. godine upisano 7.599 osnovaca, a ove 642 učenika manje. U Plužinama su školske 2013/2014. godine bila upisana 233 osnovca, dok ih je ove 141, dok je u Šavniku, prije 11 godina, bilo 137 osnovaca, a ove 57 manje.
Doderović upozorava da za mnoge škole postoji opasnost da se u budućnosti ugase, ili spoje s nekim drugim školama, kao i da su dva osnovna razloga za to - “bijela kuga” i odliv mlađe populacije u inostranstvo i u Podgoricu. Nezaposlenost je, prema njegovim riječima, ogroman problem i razlog odlaska.
“Do gašenja škola i odjeljenja dolazilo je prije svega u manjim seoskim sredinama, a problemi koji su doprinijeli smanjenju broja učenika, uključujući i geografski položaj, su loše saobraćajne veze, nepovoljni životni uslovi mladih bračnih parova u seoskim sredinama, nezaposlenost, zbog čega mnogi odlaze u veće gradove u potrazi za poslom, ali i nedovoljna opremljenost škola i nedostatak stručnog, nastavnog kadra. Ovo je posljedica neproporcionalnog slivanja ekonomske moći u velike centre, prije svega Podgoricu. U selima nema ko da radi, a u gradovima nema šta da se radi. Da društvo zna šta će sa selom, imalo bi valjanu, realnu strategiju, odnosno akcioni plan. Kreatori agrarne politike kao da su zaboravili da se ruralni razvoj ne odnosi samo na poljoprivredu, već i na socio-kulturni razvoj sela i zaštitu životne sredine”, ističe Doderović.
I plač beba sve rjeđe se čuje
Pomenute tri opštine iz godine u godinu bilježe i negativan prirodni priraštaj.
Lokalne uprave Plužina i Šavnika donijele su niz podsticajnih mjera koje, nažalost, nijesu dale očekivane rezultate. I nikšićka lokalna uprava je prije dvije godine pribjegla sličnim mjerama.
Opština Plužine za svako prvorođeno dijete izdvaja 500 eura, za drugo hiljadu, a za treće 2.000 eura. Iznosi se dvostruko uvećavaju ako je podnosilac zahtjeva vlasnik registrovanog poljoprivrednog gazdinstva na seoskom području.
I Opština Šavnik je pribjegla sličnim mjerama ne bi li povećala natalitet - roditelji za prvo dijete dobijaju 500 eura, iznos je dvaput veći za drugo dijete, dok za treće i svako naredno izdvajaju po 1.500. I pored pomenutih mjera, “rode” zaobilaze te dvije opštine. Lokalna uprava grada pod Trebjesom je prije dvije godine donijela odluku, a odbornici je podržali, da prvorođeno dijete dobije hiljadu eura.
I pored pomenutih podsticajnih mjera, navedene tri opštine se ne mogu pohvaliti brojem rođenih beba - u Šavniku je prošle godine rođeno 10 beba, u Plužinama četiri više, dok ih je u Nikšiću bilo 664. Godinu ranije, u Plužinama i Šavniku se više puta čuo bebin plač (21 i 14), dok je u Nikšiću broj rođenih beba bio gotovo isti (666).
I dok je taj broj u Plužinama i u Šavniku i prije 11 godina bio gotovo isti (22 i 11), u Nikšiću je 2013. godine rođeno skoro stotinu beba više u odnosu na prošlu godinu (762).
Doderović ističe da su demografski trendovi toliko loši da pojedinačne intervencije populacionih politika nijesu dovoljne da dovedu do očekivanih brojki.
“Mnogi faktori, demografski, a posebno socio-ekonomski, utiču na rast populacije. Natalitet, mortalitet, emigracije i imigracije uglavnom zavise od nivoa privrednog razvija regije ili cijele zemlje, ali i od obrazovanja, vjerskih uvjerenja, braka, društvenog statusa, strukture porodice, zdravstvene zaštite. Brojni problemi u društvu, situacija tokom devedesetih, sankcije, recesija, restrukturiranje ekonomije, neuspješna tranzicija i industrijalizacija, sve je to uticalo na naše društvo i pad prirodnog priraštaja”, smatra demograf.
Kada je riječ o uzrocima smanjenog nataliteta, prema riječima Doderovića, dijelom su posljedica određenih globalnih tendencija i tranzicijskog problema, a dobrim dijelom ti odnosi su posljedica nekih specifičnosti karakterističnih za ove tri opštine.
Pet je takvih razloga, ističe Doderović: kriza genetskog materijala, manji broj skloplјenih brakova, loše materijalne mogućnosti i nizak kvalitet života, migraciona kretanja selo - grad i sjever - središnji i južni dio i nepostojanje dugoročne i sistemske državne strategije za unapređenje populacione politike.
“Pored navedenih razloga negativnih demografskih trendova u 2020. i 2021. godini na alarmantni pad nataliteta uticala je i pandemija virusa Covid 19. Ako je demografska slika i natalitet u 21. vijeku stvarno, a ne deklarativno, cilј broj jedan Crne Gore, koja sve više stari, sa navedenim razlozima i njihovim izopštavanjem iz fenomena nataliteta, moći će se riješiti demografski deficit. Iako vlast u Crnoj Gori godinama unazad pokušava da prikrije stvarne razmjere i uticaje iseljavanja iz Crne Gore, pa čak i da pokaže neke pozitivne pomake u smislu povećanog broja povratnika, na podacima kao što su ovi jasno se reflektuje stvarno stanje. Takođe, jasno je da ni samo ekonomske mjere za podsticanje rađanja ne mogu da obezbijede odgovarajući efekat, na šta su upozoravali i demografski stručnjaci koji se bave temama roditeljstva”, upozorava Doderović.
Da bi Nikšić, Plužine i Šavnik, smatra on, bila poželjna destinacija za život mladih ljudi, rađanje i podizanje djece, potrebno je poboljšanje u ukupnoj slici crnogorskog društva, sigurnost i predvidivost sistema, uslovi za dostojanstven rad, odgovarajuće vrednovanje obrazovanja i rada, kao i suštinska decentralizacija zemlje kao neophodan uslov ravnomjernog ekonomskog i društvenog razvoja svih djelova Crne Gore, a što bi za posljedicu imalo smanjivanje motivacije za iseljavanje ljudi s prostora u kojima su rođeni, odrasli i školovali se.
Bonus video:
