Uprkos nalazu Polimskog muzeja, čije je istraživanje pokazalo da je nekadašnja Hajdar-pašina džamija u Radulićima “građena na sterilnoj podlozi’, mještani tvrde da neće dozvoliti rekonstrukciju srušene džamije, sve dok se ne ispitaju njihove tvdnje da je građena na temeljima drevne hrišćanske svetinje i od kamena - sige skinute sa crkve Svetog Jovana Krstitelja u Crnči.
Poručili su da neće dozvoliti nikakvo skrnavljenje ostataka svetinje, sve dok nezavisna komisija ponovo ne ispita teren.
NE PROPUSTITE
Jedan od korisnika porodičnog groblja - mezarja u Radulićima Rifat Vesković, kazao je da na tom dijelu nikada nije bilo ni crkve, ni pravoslavnog groblja, niti je siga prenesena sa crkve Svetog Jovana, što je potvrđeno i iz Polimskog muzeja.
Međutim, mještani sela sa skoro stoprocentnim pravoslavnim življem, ističu da sumnjaju u nalaz Polimskog muzeja i traže da se teren ponovo preispita, ističući da je džamija građena u vrijeme okupacije Crne Gore od strane Otomanske imperije.
Vesković je “Vijestima” kazao da isti ti koji tvrde da je je tu bila druga svetinja ni danas ne daju da njegov djed, koji je iznad džamije ubijen 1943. od strane lokalnih četnika, tu počiva u miru.
Priča oko Hajdar-pašine džamije aktuelizovana je nedavnim saopštenjem Medžlisa Islamske zajednice i Bošnjačke stranke da je Opština Bijelo Polje izdala urbanističko- tehničke uslove za izgradnju džamije u Radulićima.
Iz Medžlisa navode da su nakon više od decenije truda Islamske zajednice u Crnoj Gori i Medžlisa, stečeni uslovi da se jedan ovakav vakuf od posebnog kulturno-istorijskog značaja vrati u prvobitni oblik.
Prilikom formiranja Katastra nepokretnosti od 1954. godine pa nadalje, parcela oko spornog objekta je upisana kao ‘groblje, a zemljište gdje se nalazi vjerski objekat je upisan po kulturi crkva-džamija’. Kasnije, 1996. godine navedena parcela ispod objekta se upisuje kao ‘Crkva’, a kasnije 2008. ‘ruševina vjerskog objekta’, da bi u toku 2008. godine bila upisana ‘po kulturi džamija površine 100 m2’”...
“Važnost ovog poduhvata je naširoko prepoznata, pa je i naša dijaspora pokazala ogromno interesovanje za ovaj vakuf”, navode iz Medžlisa u saopštenju.
Navode i to da je Opština Bijelo Polje prepoznala važnost jednog takvog kulturnog blaga, te je ovoga puta izdala.
Mještani kažu da su 12. maja 1996. članovi IZ pokušali obnovu ruševina kada su se građani sela Radulići samoinicijativno organizovali i to spriječili, a da ne bi došlo do neželjenih posljedicaj obavijestili i sve nadležne državne organe.
“Oni su ponovo u istom mjesecu pokušali da izvedu radove, nakon čega su stanovnici sela održali Skupštinu kada je donešena jednoglasna odluka da se obustave, odnosno ne dozvole radovi bilo koje vrste na spornoj lokaciji izuzev groblja naših komšija koje se nalazi u blizini ruševine. Zaključci sa sjednice su dostavljeni i tadašnjem predsjednicima Vlade i Skupštine, gradonačelniku Bijelog Polja, Ministarstvu kulture, Islamskoj vjerskoj zajednici, Zavodu za zaštitu spomenika kulture. Na navedeni zahtjev je odbor Islamske zajednice odgovorio dopisom od 15. 5. 2007. godine, prema kojem između ostalog proizilazi ‘da ne namjeravaju graditi džamiju na temeljima postojeće džamije u Radulićima’”, kazali su mještani “Vijestima”.
Oni naglašavaju da je i pored toga nekom stalo da poremeti međususjedske odnose između pravoslavnog i muslimanskog življa, i pored uvjerenja da neće biti izvođenja radova, pa su 8. marta 2008. godine izvođeni radovi oko ruševine vjerskog objekta, koji ne pripadaju groblju.
“Tada su, kako sumnjamo, građevinskim mašinama oštetili više od 20 pravoslavnih grobova, zbog čega smo podnijeli prijave policiji”, navode mještani.
Mještani su “Vijestima” dostavili zahtjev Opštini za izgradnju crkve u Radulićima u mjestu Đurđevica, koji je uredno zaveden 24. maja 1996, ali po njihovim saznanjima njega u opštinskoj dokumentaciji nema.
“Pored svega toga, po pisanju turskog putopisca Evlije Čelebije, Hajdar Paša je pravio džamiju isključivo za svoje potrebe, ne za vjernike. Većina starijih mještana zna da su vrata objekta bila crkvena, sa ključem koji je imao krst na sebi, te su se redovno na zadušnice palile svijeće u blizini. U selu živi jedna porodica islamske vjeroispovijesti i to porodica Vesković sa dva člana, dok džamija postoji u svim okolnim selima koja se graniče sa Radulićima, i to u Crnči - oko dva kilometra od Radulića, u Ivanjama- 4,5 kilometra, Godijevu- 5,6 kilometra i Loznoj, a u navedenim selima se takođe nalaze i ostaci crkvišta. Ovakvo postupanje IZ je neshvatljivo i neprihvatljivo i smatramo da istrajavanje na svemu u vezi s pribavljanjem dokumentacije za rekonstrukciju džamije vodi neželjenom zaoštravanju odnosa između komšija različitih vjera sa kojima želimo da imamo najbolje odnose”, navode mještani, dodajući da su ostaci džamije očuvani upravo zahvaljujući njima.
Ističu da je navedena parcela na kojoj se nalaze ostaci vjerskog objekta bila upisana kao društvena imovina sela Radulići, a objekat kao crkva-džamija, što sve govori u prilog tome da su tačni navodi mještana u vezi s gradnjeom iste od materijala koji je ranije pripadao porušenoj crkvi - sige, materijala netipičnog za izgradnju džamija.
Prilikom formiranja Katastra nepokretnosti od 1954. godine pa nadalje, parcela oko spornog objekta je upisana kao “groblje, a zemljište gdje se nalazi vjerski objekat je upisan po kulturi crkva-džamija”. Kasnije, 1996. godine navedena parcela ispod objekta se upisuje kao “Crkva”, a kasnije 2008. “ruševina vjerskog objekta”, da bi u toku 2008. godine bila upisana “po kulturi džamija površine 100 m2”. To piše u dokumentima iz katastra u koje su “Vijesti” imale uvid.
“Međutim, postupak pred upravom za nekretnine PJ Bijelo Polje je u toku 2008. godine sproveden bez bilo kakvog učešća Crkve odnosno Mitrpolije (ne ulazeći u to da li je ista bila vlasnik ili ne), pa smatramo da je morala biti pozvana da učestvuje kao stranka ili zainteresovano lice u tom postupku s obzirom na upise od 1977. godine pa nadalje. U rješenju tadašnje uprave za nekretnine iz 2008. godine, između ostalog, stoji da navedena imovina, tj. nepokretnost nekada bila upisana u Pl.br.53 KO Radulići kao društvena imovina sela Radulići, posjednik-držalac 1/1 ... a da “predmetna nepokretnost ni po jednom pravnom osnovu nije trpjela promjene kroz kat.operat u odnosu na vlasništvo niti kulturu zemljišta ni po jednom osnovu”.
Međutim, navedena imovina je sada upisana u Listu nepokretnosti br. 3 KO Radulići na parceli 269/1 po načinu korišćenja “ruševina raznog objekta”, a kao osnov sticanja je navedeno - pravni propis, dok je nosilac prava svojine Crna Gora, a subjekt raspolaganja Opština Bijelo Polje, datum tog upisa je 9. 7. 2009. godine. U dijelu podataka o objektima, između ostalog je navedeno da se na parceli 269/1 nalazi Ruševina raznog objekta, a da je osnov sticanja Održaj, poklon te da je vlasnik istog Mešihat Islamske zajednice u RCG kao i zabilježba statusa nepokretnog kulturnog dobra”, navode mještani u zajedničkom saopštenju.
Rifat Vesković čiji su brat, otac, majka i djed sahranjeni u mezarju iznad džamije kazao je da na temeljima džamije nikada nije bila crkva i da nije građena od sige sa crkve Svetog Jovana, kao i da se pored nekadašnje džamije, danas ostataka, nalazi porodično groblje, mezarje Hajdarpašića i Veskovića.
“Mezarje je vakufsko i služi za pokop pripadnika islamske zajednice. Ono nikada nije bilo crkveno ni za pripadnike hrišćanske vjeroispovijesti i to je jedina istina. Vakupača (pravilno Vakufača) je upisano u KO Radulići, Bijelo Polje. Zastupnik i održavalac bio je Džibo Ajdarpašić, što je konstatovano i u katastarskom listu (Džibo se odselio u Peć i tamo umro). On je i danas neformalni vlasnik parcela 4/11, 4/10 površine hektar i 42 ara. To u zahtjevu za navodni jednostrani prepis zemlje konstatuje i svojim rukopisom potvrđuje seoski učitelj Dragoljub Braunović. On sam pravi katarstarski list i formira ga po svom uvjerenju kao 30 ari groblje i 1 ar.crkva-džamija. Zahtjev u rukopisu Braunovića i rješenje katastra odobrava službenik katastra V. Konjević. Dakle parcela je jednostrano i nezakonito prenešena 16. aprila 1996. godine, iz vlasništva vakufa u dobro sela Radulići, katastarsku odrednicu nepoznatu u Zakonu Crne Gore”, kazao je Vesković.
Iz Eparhije budimljansko-nikšićke je saopšteno da će inicirati zajednički sastanak sa članovima Islamske zajednice kako bi iznašli zajedničko rješenje.
Predsjednik Medžlisa IZ Alija Kujović kazao je da je rekonstrukcija Hajdar-pašine džamije trenutno je najbitniji projekat Islamske zajednice u Crnoj Gori i koštaće više od dva miliona eura, a džamija će biti vraćena u autentični oblik, samo što će biti manjih gabarita.
“Dodatna istraživanja da li je bilo bilo kakvog objekta prije džamije, Islamska zajednica će dozvoliti, ako im se obrati relevantna institucija”, kazao je Kujović TV Vijesti.
Lutovac: Nije korišten materijal iz crkve, džamija je autentična
Na zahtjev Mešihata IZ od 16. 7. 2008. godine, broj 122/01 Polimskom muzeju Berane dato je ovlašćenje za ispitivanje ostataka džamije. Arheološka istraživanja su trajala 15 dana, po odobrenju Republilčkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Cetinje.
U izvještaju o arheoloških istraživanjima Hajdar-pašine džamije od 15. septembra 2008. godine detaljno su opisana sva artefakta i lokalitet ostataka džamije u Radulićima a radovima je rukovodio tadašnji direktor Polimskog muzeja u Beranama arheolog Predrag Lutovac.
U izvještaju Polimskog muzeja navodi se da je ‘džamija podignuta na sterilnom zemljištu, a u ispitanoj sondi nijesu konstatovani ostaci starijih objekata. Prošireni temelji džamije ukopani su do dubine oko 1,2 metra. Na temeljnoj stopi formiran je temeljni zid koji je pravilan i ravan sa spoljašnjim zidom džamije. Pod džamije u Radulićima građen je od kvadratno obrađenih fino upasovanih ploča, žutog laporca za razliku od bijelih mermernih ploča od kojih je rađen pod u neposrednoj blizini Crkve sv. Jovana Krstitelja u Crnči. Za gradnju džamije u Radiliću korišten je laporasti, lako obradivi sivi kamen ili neka vrsta škrljica, pa se može uočiti da su lica zidova i ćošnici fino obrađeni. Treba istaći da su svi crkveni objekti na ovom terenu u glavnom rađeni od tvrđeg plavičasto-bijelog krečnjaka, kojeg na ovom zdanju nema. Siga kao lakan, a čvrst građevinski materijal upotrijebljen je za izgradnju lukova, kupole i minareta, većih je dimenzija i konstruktivno prilagođen ili namenjski rezan na nekom od ležišta kojih ima dosta u neposrednoj okolini sela Radulići”, navodi se u nalazi Polimskog muzeja.
Prema tom dokumentu neosporno je da je Hajdar-pašina džamija u Radulićima porodično vakufsko zdanje podignuto krajem 17. vijeka, sa ovim vrhunskim odlikama arhitekture toga doba.
“Imajući u vidu da se radi o jedinstvenom arhitektonskom spomeniku, neophodno je da ga zakonom zaštiti i preduzeti neophodne mjere zaštite da se ovaj spomenik sačuva od daljeg urušavanja i destrukcije”, zaključio je Lutovac.
Popović: Ispunjava sve uslove za proglašenje spomenikom kulture
Naučni savjetnik Arheološkog Instituta u Beogradu dr Marko Popović, tvrdi da je džamija izraziti primjer spomeničkog nasljeđa osmanske epohe.
“Na osnovu uvida u stanje na lokalitetu Radulići možemo iznijeti sljedeće mišljenje: džamija o kojoj je riječ predstavlja manje jednokupolno zdanje, veoma zanimljive konstrukcije koje je u tom smislu jedinstveno u ovoj regiji. U pitanju je porodično vakufsko zdanje podignuto krajem 17. vijeka u svim vrhunskim odlikama osmanske arhitekture toga doba. Posmatrano u tome kontekstu, ruševina džamije u selu Radulići predstavlja izraziti primjer spomeničkog nasljeđa osmanske epohe, te bi kao takva ispunjavala sve uslove za proglašenje spomenika kulture”, naveo je Popović.
Bonus video:
