Od osnivanja prije 12 godina, registar osoba koje su pravosnažno osuđene za krivična djela protiv polne slobode na štetu maloljetnika i pedofilije u Sjevernoj Makedoniji javan je, a za to vrijeme, kako su “Vijestima” rekli iz Ministarstva socijalnog staranja, demografije i mladih u makedonskoj Vladi, nije bilo negativnih iskustava ni reakcija.
U svijetu, prema analizi Ministarstva pravde Sjedinjenih Američkih Država (SAD) iz 2022. godine, takvi registri postoje u 54 države, ali, osim u Sjevernoj Makedoji i nekim državama SAD, uvid u podatke nije dozvoljen, nije dozvoljen za širu javnost ili se, kao u slučaju Nigerije, dobijanje konkretnijih informacija plaća.
Iskustvo Sjeverne Makedonije
Makedonski registar pedofila i lica koja su osuđena za krivična djela protiv polne slobode na štetu maloljetnika nalazi se na veb adresi registarnapedofili.mk i dostupan je besplatno, bez ograničenja, korisnicima i u matičnoj državi i van nje.
“Specijalni registar osoba osuđenih pravosnažnom sudskom presudom za krivična djela seksualnog zlostavljanja maloljetnika i pedofilije osnovan je 1. juna 2012, u skladu sa Zakonom o specijalnom registru osoba osuđenih pravosnažnom sudskom presudom za krivična djela seksualnog zlostavljanja maloljetnika i pedofilije i Pravilnikom o načinu unošenja podataka u Specijalni registar… i načinu međusobnog obavještavanja i saradnje, koji je donijelo Ministarstvo rada i socijalnog staranja (sada Ministarstvo socijalnog staranja, demografije i mladih, prim. nov)”, kazali su “Vijestima” iz resora Vlade Sjeverne Makedonije, koji vodi Fatmir Limani.
Kako su dodali, registar vodi Javna ustanova Zavod za socijalne djelatnosti - Skoplje, kao nadležna institucija za praćenje i proučavanje društvenih fenomena i unapređenje socijalne aktivnosti. Ujedno, Zavod objavljuje i podatke na vebsajtu registarnapedofili.mk.
“Uvođenjem Specijalnog registra, uspostavljena je jedinstvena evidencija i kreirana baza podataka relevantnih informacija. Te informacije mogu se koristiti za praćenje problema i poređenje podataka, kao osnova za unapređenje relevantnog zakonodavstva, kao i za rad na polju prevencije seksualnog zlostavljanja djece. Ovo je pozitivna mjera bezbjednosti, prvenstveno za svu djecu, imajući u vidu njihovo pravo na bezbjedno i sigurno djetinjstvo, sa ciljem senzibilizacije šire javnosti na ovaj fenomen i podizanja kulturnog, društvenog i obrazovnog nivoa građana kako bi mogli da ga prepoznaju”, kazali su “Vijestima” iz resora socijalnog staranja Sjeverne Makedonije.
Na taj način se, kako su dodali, “primarna prevencija ostvaruje jačanjem svijesti javnosti o mogućim posljedicama i sankcijama i sprečavanjem djelovanja potencijalnih počinilaca”.
Registar je, navode, od formiranja javan i dostupan svim građanima.
“Što znači da se pretragom registra mogu dobiti informacije o osobama koje žive u njihovom okruženju, a koje su osuđene za krivična djela vezana za seksualno zlostavljanje maloljetnika i pedofiliju. Javnost je svjesna postojanja ovog registra, sudeći po broju posjeta i obavljenih pretraga, kao i po interesovanju stručnjaka koji istražuju ovaj fenomen i traže relevantne informacije, a naravno i po interesovanju medija koji često postavljaju pitanja”, rekli su “Vijestima”.
Registar, dodaju, pored ostalih, koriste i obrazovne i druge institucije, koje zapošljavaju osobe za rad sa djecom, prilikom imenovanja staratelja ili hraniteljskih porodica za djecu…
Iz makedonskog resora socijalnog staranja, demografije i mladih kažu i da od formiranja Registra, nisu imali nikakva negativna iskustva, niti reakcije:
“Važno je naglasiti da registar sadrži samo podatke o osobama osuđenim pravosnažnom sudskom presudom za krivična djela protiv seksualne slobode i seksualnog morala počinjena nad djecom i ne sadrži nikakve informacije o žrtvama, čime se štiti njihov identitet. Specijalni registar sadrži samo podatke o osobama osuđenim pravosnažnom sudskom presudom za 11 krivičnih djela protiv seksualne slobode i seksualnog morala počinjenih nad djecom”.
Crna Gora: Bez uvida za širu javnost
U Crnoj Gori nedavno je formiran Registar počinilaca krivičnih djela protiv polne slobode učinjenih na štetu maloljetnika. Iz Ministarstva pravde 14. avgusta saopštili su da je u registru trenutno evidentirano 98 pravosnažno osuđenih lica, da su u tu bazu upisani lični podaci o osuđenom licu, podaci o zaposlenju, njegovom krivičnom djelu i presudi. Podaci se, kako su kazali, vode trajno i ne mogu se brisati.
Iz resora koji vodi Bojan Božović kazali su i da će informacije o registrovanim pedofilima biti dostupni sudu, državnom tužilaštvu i policiji u vezi sa krivičnim postupkom, ali ne i široj javnosti.
Istog dana, Dragoslav Šćekić, predsjednik Savjeta za prava djeteta i ministar sporta i mladih, sugerisao je da se razmotri mogućnost da registar bude javan, kako bi svako mogao da mu pristupi i kako bi roditelji mogli dobiti informacije “da li se neko od pedofila nalazi u blizini njihove djece”.
Iz Udruženja “Roditelji” kazali su da neke države, poput Sjeverne Makedonije, imaju javne registre, da je to slučaj i u nekim zemljama u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD), da su ranije, 2017. godine, i iz te nevladine organizacije sugerisali nadležnima da podaci budu javni, ali da je takva inicijativa odbijena.
“Uz obrazloženje Ministarstva pravde da to inače nije praksa u većini zemalja, posebno ne zemalja Evropske unije, i da nije moguće prihvatiti ni strože kazne”, rekla je “Vijestima” Kristina Mihailović iz te NVO.
Iz Udruženja “Roditelji”, kako je dodala, u vezi sa registrom sugerisali su i da postoji obaveza poslodavaca da traže informaciju o tome da li se osobe koje zapošljavaju nalaze u registru.
“Da se ne bi dešavale situacije da lica koja su osuđena za krivična djela protiv polne slobode na štetu maloljetnika dolaze na taj način u kontakt sa djecom”, rekla je Mihailović.
Praksa u svijetu
Američko Ministarstvo pravde objavilo je u aprilu 2022. godine analizu o registrima o licima koja su osuđena za krivična djela protiv polne slobode, kojom su obuhvatili 83 države svijeta. Prema podacima iz tog dokumenta, registri postoje u 54 države koje su ušle u izvještaj, a jedino je registru Sjeverne Makedonije moguć pristup bez ograničenja. Neke države uopšte ne dozvoljavaju uvid u registar, za neke se navodi da se podaci na uvid mogu dati uz odobrenje nadležnih.
U Nigeriji, recimo, registar je dostupan javnosti za pretragu, ali je za dobijanje konkretnijih izvještaja neophodno platiti taksu.
U vrijeme objavljivanja dokumenta, prije dvije godine, registri nisu bili formirani u sljedećim državama Evrope: Albaniji, Belgiji, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Estoniji, Finskoj, Mađarskoj, Islandu, Litvaniji, Sloveniji i Švajcarskoj.
Crna Gora nije bila obuhvaćena analizom Ministarstva pravde SAD-a.
Uz presudu, obavezan i nadzor
Iz Udruženja “Roditelji” rekli su i da u narednom periodu treba insistirati na sprovođenju odredbi Krivičnog zakonika, koje se, pored ostalog, odnose na nadzor počinilaca.
Prema riječima Kristine Mihailović iz te NVO, sudovi u momentu kad dosuđuju kazne, treba da odluče i da osuđena lica više ne mogu da se kreću tamo gdje borave djeca, na igrališitima, u blizini škola, da moraju da se javljaju policiji, da prijavljuju gdje rade.
“To je od presudne važnosti, da se neke situacije ne bi mogle ponavljati, jer se dešava da osoba izađe iz zatvora, da nakon što je krivično odgovarala za djela protiv polne slobode, nedozvoljene polne radnje, izađe i opet pravi neku vrstu seksualnog uznemiravanja, ne samo nad djevojčicama, nego i nad ženama, da bude prekršajno gonjena, zato što se nije imala informacija da je osoba prethodno osuđivana. Pored svega toga, ta osoba se zatim kreće u blizini škola, odnosno školskih dvorišta, gdje se djeca okupljaju i kada se na neki način primijeti da se čudno ponaša, ne može ništa da se uradi. To se zaista mora zaustaviti”, rekla je ona i dodala da su to koraci koji treba da naprave neku vrstu pritiska na počinioce, kad već u institucijama sistema niko ne radi sa njima.
Kvalifikacija djela počinioce drži na slobodi
Mihailović je kazala da je u vezi sa nekim ponašanjima problematično to što se i dalje ne kvalifikuju kao krivična djela, već kao prekršaj.
“To je najveći problem trenutno, između ostalog, i jer se ta lica i ne zadrže duže u zatvoru, maksimalno do dva mjeseca. Uznemiravanje djece na ulici, bilo gdje, protumači se kao seksualno uznemiravanje i dešava se da se, prema Zakonu o prekršajima, kvalifikuje kao remećenje javnog reda i mira, čime se izbjegava sve ono što je propisano Krivičnim zakonikom”, rekla je ona.
Prema Zakonu o prekršajima, kazna zatvora ne može se propisati u trajanju kraćem od deset ni dužem od 60 dana i može se propisati samo za one prekršaje čijim bi izvršenjem mogla nastati opasnost za život i zdravlje ljudi ili bi se teže narušio javni red i mir, kao i za prekršaje nasilja u porodici.
Bonus video:
