Na jedanaestom kilometru od Ulcinja prema Vladimiru, između male i Velike Gorane, Pelinkua, Kruta, Šaske planine, polja Brije i vrha Berdhele, ušuškano je selo Klezna sa oko 65 domaćinstava. Sa druge strane planine, nalazi se Šasko jezero, na čijim padinama je znameniti Stari grad Svač.
I poput ostalih ulcinjskih sela, Klezna koja se sastoji od Gornje Klezne (Kllezna nalte) i Donje Klezne (Kllezna e Poshtme), prirodno odvojenih potokom Međureč, živopisan je predio nestvarne ljepote, skrivene od pogleda sa novog magistralnog puta koji vijuga od Ulcinja do Vladimira i dalje do Sukobina.
Na skretanju za Donju Kleznu, podignut je uzani most nakon koga se asflatni put račva - jedan vodi u selo, drugi prema Vladimiru. I tu, odmah pored tog mosta, izgrađenog 1954. godine, kada i stari put prema anamalskom kraju, počinje jedna od drevnih ulcinjskih priča.
Potpuno nevidljiva sa ceste, u sjenci mosta, nekoliko metara nizvodno, nalazi se ćuprija izgrađena od klesanog kamena, svjedok iščezlih vremena. Znatno je manja od mosta koji je zasjenjuje, ali i mnogo starija. Istinsko je remek djelo koje je preživjelo sve ratove i nepogode i koje i danas, nakon više od tri vijeka, prkosno opkoračuje korito potoka.
Mještanin Enver Redža kaže da je most 1696. sagradio dibranski zanatlija iz sjeverne Makedonije. Njegov mezar nalazi se na imanju Bećira Redže, na uglu ulice, u blizini džamije u Gornjoj Klezni.
“Taj most bio je u tom vremenu jedina spona koja je povezivala Ulcinj sa Kleznom, ali i sa anamaliskim krajem i Krajinom. On je jedinstveno, vjekovno svjedočanstvo tog vremena”, kaže Redža u razgovoru za “Vijesti”.
KULTURNO-ISTORIJSKE VRIJEDNOSTI
Stari kameni most u Studiji Uprave za zaštitu kulturnih dobara (UZKD) iz 2016. uvršten je u kategoriju “Objekti za koje se osnovano pretpostavlja da imaju kulturne vrijednosti”. Nije vidljiv sa magistralnog puta, a nalazi se tik ispod novog mosta izgrađenog 1954. koji ga nadvisuje za par metara. Jedan dio obrastao je travom, ali se vidi da je očuvan, iako više ne služi svrsi.
U studiji UZKD u stavci opis dobra, piše da ostaci trase puta i kamenog mosta potiču iz perioda osmanske dominacije.
“Mogućeje da se trasa podudarala sa srednjovjekovnim putem Ulcinj-Vladimir. Prema predanju most je izgrađen 1696. godine, a radio ga je stari majstor sa Dibra, čiji se grob i danas nalazi u polju u blizini džamije Klezna. Po kazivanju, to je bio jedini most koji je povezivao Ulcinj sa Kleznom, ali i sa anamalskim selima i Krajinom”, piše u studiji.
Most je dužine 12 metara, širine 3,60 i visine 9,26 metara od vodostaja rijeke, a debljina kamenih tesanika iznosi oko 80 centimetara.
Izgradnjom puta Ulcinj - Krute 1954. godine, blizu tog mosta izgrađen je novi koji je u upotrebi.
U studiji se dodaje “da je most zarastao u vegetaciju, ali je saglediv i pristupačan i posjeduje visok stepen očuvanosti”.
“Vizuelna prospekcija ukazuje na arhitektonske, estetske i ambijentalne vrijednosti. Sprovesti konzervatorska istraživanja i postupak valorizacije kulturnih vrijednosti”, piše u studiji.
UBISTVO MAJSTORA
Redža kaže da se zanimljiva priča o izgradnji mosta, u selu vjekovima prenosila sa koljena na koljeno.
“Priča se da je majstor koji je sagradio ovaj most bio zanatljija iz Dibre u sjevernoj Makedoniji. Posao su mu ponudili sami mještani, a on im je poručio da kreč, koji će biti korišćen za gradnju, mora da stoji u jamama najmanje 15 godina. Nakon tog vremena, majstori iz Dibre i još jedan radnik, počeli su graditi ovaj most. Po završetku radova, majstor je ubijen i sahranjen kod Klezne, gde je i postavljen grob. Priča dalje kaže da ga je, iz niskih pobuda, ubio njegov bivši radnik”, kaže Redža.
Ističe da su taj most koristili mještani Klezne, ali i svi drugi koji su sa te strane išli do Ulcinja i dalje i obratno.
“Na mostu su 1982. godine, nakon uklanjanja kamenja, postavljene vodovodne cijevi, stvarajući određeni kanal. Ali, srećom, most nije pretrpio veća oštećenja, iako se tako nešto moglo dogoditi. Međutim, da je bilo odgovarajućih tretmana spomenika kulture u Crnoj Gori, tako nešto se ne bi desilo”, ističe Redža.
Rekonstrukcija mosta urađena je 2020. godine.
“Međutim, most je ostao nedovršen i ono što nas zabrinjava jeste da kada su radnici skinuli gornji sloj, most može vremenom da bude oštećen i uništen. Zato apelujem na relevantne insitucije da bespotrebno ne izgube ovaj arheološki dragulj, koji je preživio vjekove, a mi ga sada svojim rukama oštećujemo. To bi bilo neoprostivo”, kaže Redža.
DŽAMIJA, CRKVA I ODLIČNA VODA
No, Klezna u studiji UZKD nije prepoznata samo po starom mostu. U kategoriji “Evidentirani objekti”, svrstani su džamija u Gornjoj Klezni i Crkva svetog Ivana Krstitelja u Donjoj Klezni. Kao potencijalni arheološki lokaliteti, navedeni su srednjovjekovni drum na brdu Klezne i ostaci gradinskog utvrđenja u Gornoj Klezni.
U Studiji se ističe da se po predanju, izgradnja prvobitne džamije vezuje za izgradnju mosta u Gornjoj Klezni i da datira iz 1696. godine.
“U dvorištu džamije, uz nove grobove, konstatovani su i stariji. Džamija je rekonstruisana 1966. godine. Nakon zemljotresa 1979. godine u kojem je stradala, na temeljima stare sagrađena je nova. Uvidom na terenu, konstatovano je da je najskorija rekonstrukcija, koju je podržala Tika agencija, izvedena 2013. godine. Nema evidentiranih ostataka stare”, piše u Studiji, uz konstataciju da je džamija odlično očuvana.
Za Crkvu svetog Ivana Krstitelja u Donjoj Klezni, u Studiji stoji da je prema nekim podacima, na tom mjestu postojala starija crkva. Ističe se da je crkva relativno dobro očuvana, ali da je na prozorima evidentna aluminijska bravarija.
“U dokumentaciji Uprave za zaštitu kulturnih dobara, nalazi se projekat rekonstrukcije Crkve svetog Ivana Krstitelja, koji nije realizovan”, piše u Studiji.
Redža kaže da je u Gornjoj Klezni postojala i Crkva svetog Prendesa.
“To je bila grobna crkva i zvana je blagosloveno mjesto grobova. Čak je i ona bila sravnjena sa zemljom u zemljotresu 1979. godine, ali finansijskim sredstvima mještana, dijaspore i naših ljudi iz grada, izgrađena je nova Crkva Šen Prena”, kaže Redža.
Osim istorijskih znamenitosti, Klezna je poznati i po izuzetnoj kvalitetnoj izvorskoj vodi.
“Da, to je tačno, dobijamo vodu iz Mida, jednu od najboljih u Ulcinju”, kaže Redža.
Pored magistralnog puta, u Klezni se nalazi česma iz koje toči ta voda.
Vrlo su česte gužve i skoro je nemoguće je stići do nje, posebno u sezoni.
I Old Šeterhend stizao do sela
U neposrednoj blizini skretanja za Donju Kleznu, nalazi se jedinstveni kanjon, koji je 1964. godine bio inspiracija režiserima za snimanje skupog filma “Old Šeterhend”. U popularnom filmu, koji je dobio nagradu “Zlatni ekran”, sjajni su kadrovi i iz tog ulcinjskog kanjona.
Film je snimljen u režiji Huga Fregonesea, a temelji se na motivima popularnih romana Karla Maja.
Glumac Leks Berker u filmu je njemački doseljenik na Zapad, bijeli prijatelj i brat po krvi Vinetua, poglavice indijanskog plemena Apača.
Skladan suživot, velike mogućnosti za razvoj turizma
Klezna je selo koja pripada Mjesnoj zajednici Krute. Naseljena je albanskim stanovništvom, islamske i katoličke vjeroispovijesti.
“Selo živi pravim životom, složno i bez ikakvih problema. Primjer za sve”, kaže Redža.
Ističe da je u selu trenutno oko 65 domaćinstava.
“Bez dijaspore i onih koji su odselili u grad”, kaže Redža, navodeći da je taj broj 1934. bio duplo veći.
To selo, kako kaže, u arhivskim dokumentima i istoriji ima tri imena - Kalezina, Kelezena i Klezna.
“Takođe, stariji tvrde da se ovo malo naselje nekada zvalo Bria, a koriste se i toponimi Mali Bris, Fusha e Bris, Mullir i Bris i Kroni i Bris”, ističe Redža.
Iako malo selo, Klezna je iznjedrila i neka velika imena iz svih sfera života - prevodioca inetgralne Biblije na albanski jezik Dom Simon Filipaja, arhiepiskopa Tirana - Drač Dom Rrok Mirditu, profesora i istaknutog političkog funkcionera DUA Bajrama Redžu, istoričara Riza Redžu...
“Jesmo mali, ali imamo velike mogućnosti i za razvoj agroturizma i planinskog turizma. Samo treba dobre volje da to neko i prepozna”, kaže Redža.
Bonus video:
