Različiti deterdženti i drugi slični zagađivači, često netretirani dospiju u more, pa tokom ljeta, Bokokotorskom zalivu i na primorju uopšte, dolazi do pjenušanja morske vode. Sličan problem je i sa kolifornmnim bakterijama, koje se pogotovo u ljetnjim mjesecima mogu naći u moru, u koncentracijama koje su opasne za ljudsko zdravlje.
Za te probleme rješenje su ponudili iz Nevladine organizacije “Ljuta”, koja je za projekat “fitofiltracije” na nedavno završenom “Balkan Green Ideas” regionalnom programu u Sarajevu, osvojila i novčanu nagradu u iznosu od 10 hiljada dolara.
Njihovo rješenje pročišćavanje voda je u korišćenju metabolitičkih kapaciteta bakterija i biljaka.
“Sistemi koji koriste te kapacitete se nazivaju fitofiltracioni sistemi dizajnirani za uklanjanje različitih vrsta zagađivača. Dakle, odgovarajuće biljke se sade u filtrirajući medijum kroz koji protiče voda koja treba da se pročisti”, ukratko je pojašnjenje nagrađenog projekta.
Aleksandar Dajković iz te NVO za “Vijesti” je govorio detaljnije o razvoju projekta, ali i takmičenju i značaju programa, kao što je “Balkan Green Ideas”.
Odakle ideja fitofiltracije kao rješenja za zagađenje mora u Bokokotorskom zalivu?
Ideja fitofiltracije je potekla iz naše zajedničke želje da se riješi problem zagađenja u našem lokalnom okruženju, konkretno u Bokokotorskom zalivu, gdje smo svakodnevno svjedočili oticanju zagađene vode iz urbanih i ruralnih izvora u more gdje se kupamo. Kao biolog, bio sam upoznat s principima fitofiltracije, metode koja koristi biljke za pročišćavanje vode. Ova tehnologija me je inspirisala jer omogućava prirodan i održiv način rješavanja problema zagađenja. Pokrenuli smo prvi takav sistem na Balkanu, kako bismo pokazali da i mala lokalna zajednica može doprinijeti očuvanju morskih ekosistema. Od tada aktivno radimo na unapređenju ove tehnologije
Koje vrste biljaka se koriste u fitofiltracionim sistemima i kako one tačno doprinose pročišćavanju vode?
U fitofiltracionim sistemima najčešće koristimo hidrofilne vrste biljaka koje prirodno rastu u močvarnim ili poluvodenim ekosistemima. Ove biljke imaju visoko razvijene korjenske sisteme, koji ne služe samo za apsorpciju nutrijenata, već predstavljaju stanište za korisne bakterije koje putem svojih metaboličkih procesa razgrađuju zagađivače. Osim toga, biljke efikasno apsorbuju fosfate i nitrate, čime smanjuju rizik od eutrofikacije, koja može narušiti prirodnu ravnotežu vodenih tijela.
Da li ste imali priliku da testirate fitofiltracione sisteme u Bokokotorskom zalivu i kakvi su bili rezultati?
Da, uspješno smo postavili naš pilot projekat u nasem komsiluku, u Bokokotorskom zalivu, gdje smo testirali sistem na vodi koja se sliva sa jadranske magistrale. Ova voda je bila izložena značajnim nivoima zagađenja, uključujući deterdžente, ulja, benzinske derivate i fekalne materije. Nakon ugradnje fitofiltracionog sistema, rezultati su bili pozitivni - voda je očišćena od neprijatnih mirisa i vidljivih zagađivača. U narednom periodu planiramo detaljno naučno testiranje, kako bismo kvantifikovali efikasnost sistema i prikazali rezultate široj javnosti.
Koje sve zagađivače vaša tehnologija može efikasno da ukloni iz vode?
Fitofiltracija je izuzetno efikasna u uklanjanju organskih zagađivača, kao što su deterdženti, pesticidi, fekalne materije i uljni derivati. Biljke u sistemu, zajedno sa mikroorganizmima u njihovim korjenskim sistemima, razgrađuju složene organske molekule. Postoje i istraživanja koja pokazuju da biljke mogu efikasno blokirati i teške metale, čime se dodatno proširuje spektar zagađivača koje ovaj sistem može ukloniti. Efikasnost, naravno, zavisi od dizajna i veličine sistema, kao i stepena zagađenosti vode.
Da li je fitofiltracija dugoročno održivo rješenje za ekosistem Bokokotorskog zaliva i drugih priobalnih područja?
Apsolutno. Fitofiltracija je skoro jedini način da se vode koje se slivaju sa puteva i bašta prečiste prije nego što uđu u vodena tijela. Fitofiltracija ne samo da nudi efikasno rješenje za pročišćavanje vode koja se sliva s urbanih i ruralnih područja, već i doprinosi povećanju biodiverziteta. Ovi sistemi, koji zapravo funkcionišu kao vještačke močvare, privlače brojne vrste insekata i ptica, čime se unapređuje biodiverzitet područja. Pored toga, estetski doprinos koji ove fitofiltracione ‘oaze’ donose mjestima poput Bokokotorskog zaliva čini ih dugoročno održivim rješenjem koje integriše ekologiju i lokalnu ljepotu.
Da li je moguće prilagoditi ovaj sistem za različite vrste zagađenja u drugim regionima, ili čak u urbanim sredinama?
Da, fitofiltracioni sistemi su vrlo prilagodljivi i mogu se uspješno implementirati u različitim okruženjima, uključujući urbane sredine. U većini evropskih gradova se ovakvi sistemi sada instaliraju u gradovima, naročito u parkovima. Tako je novi park “Martin Luther King” u Parizu dizajniran na taj način da sadrži u sebi fitofiltracioni sistem koji pored svog doprinosa ljepoti pejzaža parka ima i ulogu prečišćavanja voda. Slično je i sa Potzdammer Platz-om u Berlinu. Mi bismo željeli da to postane praksa i u našim gradovima.
Pored gradova, naravno, postoji velika mogućnost za primjenu ovakvih sistema za prečišćavanje otpadnih voda iz klanica i mljekara, čije vode sada nepročišćene idu direktno u rijeke i jezera, kao što je to konkretan slučaj u dolini rijeke Zete. Takvih primjera po Crnoj Gori i Balkanu ima mnogo, a fitofiltracioni sistemi nude mogućnost da se te vode prečiste na jedan ekonomičan i estetski zadovoljavajući način.
Pored ovoga, ovi sistemi mogu da se primijene takođe i za ekološke bazene, gdje se umjesto hlora za pročišćavanje voda koristi biljna laguna. Ovakvi bazeni kod nas još ne postoje, ali pošto postaju hit u Evropi, mislimo da će oni i kod nas biti sve više prihvaćeni. Ekološki bazeni omogućavaju kupanje u prirodnom okruženju u vodi koja se ne osjeća na hlor.
Koliko je složen proces održavanja fitofiltracionih sistema i koje su tehničke prepreke koje treba prevazići?
Održavanje fitofiltracionih sistema je relativno jednostavno. U osnovi, proces se svodi na praćenje stanja biljaka i nivoa zagađenosti ulaznih voda, kako bi se osiguralo da sistem može efikasno metabolizirati dolazne zagađivače. Tehničke prepreke su minimalne, ali najveći izazov leži u nedovoljnoj informisanosti i prihvaćenosti ovih sistema od strane šire javnosti i institucija. Edukacija i podizanje svijesti o prednostima ovakvih rješenja ključni su za njihovu širu implementaciju.
Koji je vaš profesionalni ili naučni put koji vas je doveo do razvoja fitofiltracije kao rješenja za zagađenje vode?
Moja struka je biologija, ali već dugi niz godina mi je u srcu ekologija. Uvijek sam vjerovao da Crna Gora, koja je prirodno obdarena nevjerovatnim bogatstvima, ima ogroman potencijal da postane pravi primjer ekološke države. Nažalost, ova ideja je trenutno mrtvo slovo na papiru, ali kroz projekte poput fitofiltracije, vjerujem da možemo dati konkretan sadržaj tom konceptu. Moja motivacija dolazi iz želje da doprinesem očuvanju naših prirodnih resursa i promovisanju održivih ekoloških rješenja.
Kako je vaše prethodno iskustvo uticalo na pristup ovom problemu i razvoju fitofiltracionih sistema?
Putujući po svijetu, imao sam priliku da vidim različite primjere inovativnih ekoloških rješenja, posebno u urbanim sredinama. To mi je otvorilo oči i pokazalo mi da je fitofiltracija ne samo praktično, već i estetski dopadljivo rješenje. Naša misija je da prenesemo te ideje i iskustva u Crnu Goru, zemlju s nevjerovatnim prirodnim potencijalom, kako bismo očuvali naše vode i ekosisteme.
Koji su neki od najvećih izazova sa kojima ste se suočili dok ste razvijali ovu ideju?
Najveći izazovi su bili nedostatak svijesti i otpor od strane zajednice i institucija.
Šta vam znači osvajanje nagrade od 10.000 dolara i na koji način planirate koristiti sredstva za dalji razvoj projekta?
Ova nagrada nam daje legitimitet i potvrdu da je naš rad prepoznat na regionalnom nivou od strane međunarodnih eksperata. Planiramo iskoristiti sredstva za razvoj promotivnih materijala, kao što su kratki video prilozi, veb stranica i informativne table, koji će omogućiti da se šira javnost i institucije upoznaju s prednostima fitofiltracionih sistema. Na internetu na našem jeziku ne postoje nikakve informacije o njima, pa se nadamo da će naši napori dovesti do širenja ove ideje. Naš cilj je da se ovakvi sistemi primjenjuju, ne samo u Crnoj Gori, već i šire, na Balkanu, kao primjer održivog rješenja za pročišćavanje voda.
Kakvu podršku ste dobili kroz ovo takmičenje, i da li vam je pomoglo da dodatno razvijete ideju?
Kroz ovo takmičenje smo dobili povezivanje sa drugim ekološkim aktivistma iz regiona. Ovo takmičenje nas je takođe ohrabrilo u vezi inovativnosti naše ideje na Balkanu. U prilog tome govori činjenica da niko od učesnika takmičenja nije bio upoznat sa idejom da se biljke mogu koristiti za pročišćavanje voda.
Kako vidite budućnost vašeg projekta i da li planirate da aplicirate za dodatne grantove ili takmičenja u budućnosti?
Planiramo da apliciramo za dodatno finansiranje pogotovo iz evropskih izvora. Upravo nam je jedan sudija sugerisao da se prijavimo na jedan evropski projekat.
Na koji način “Balkan Green Ideas” i slična takmičenja mogu pomoći preduzetnicima i inovatorima iz regiona u realizaciji održivih rješenja?
Vrlo je bitno umrežavanje sa drugim ljudima koje dijele naše vrijednosti. To nam omogućava da razmjenjujemo ideje i iskustva i da dobijamo nove partnere za projekte.
Takmičenje “Balkan Green Ideas” ove godine održano je od 1. do 3. oktobra u Sarajevu, u organizaciji Balkan Green Foundation. Na takmičenju su, pored predstavnika iz Crne Gore, učestvovala po tri predstavnika iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Kosova, Sjeverne Makedonije i Albanije. U Crnoj Gori, program se realizuje uz podršku Fonda za aktivno građanstvo.
Sedam nagrada za projekte iz Crne Gore
Ovogodišnji program “Balkan Green Ideas” organizuje se trinaesti put. Tokom proteklih godina, uz ovogodišnji, iz Crne Gore nagrađeno je još šest projekata.
Godine 2012, nagradu u iznosu od 10.000 dolara za “Zelene biznis ideje” dobilo je Poljoprivredno gazdinstvo, koje vode Maja i Milan Kljajić iz Berana, za projekat “Agro turizam”. Četiri godine kasnije, istim iznosom nagrađen je i Aleksandar Novović iz NVO Eco Logic, iz Podgorice, za projekat Urbana bašta/”Eko vrtovi”. Milan Mijajlović dobio je 2017. novčanu nagradu u iznosu 1.000 dolara, za projekat “Kamp pod Ostrog”, samoodrživo imanje.
Darko Saveljić je godinu kasnije osvojio 10.000 dolara, za ideju “Urbana seoska priča” - farma magaraca u Martinićima.
Miljan Grba je 2022. nagrađen sa 5.000 dolara, za projekat “Reciklaža organskog otpada”, a lani su autori platforme za dijeljenje troškova vožnje, “BeBeep”, osvojili 10 hiljada dolara.
Bonus video:
