Na vebsajtu Planinarskog saveza Crne Gore (PSCG) naveden kao kategorija, registar planinarskih domova, kao javni podatak, ipak ne postoji, niti je zainteresovanima moguće da se bilo gdje na internetu na jednom mjestu informišu o toj vrsti smještaja na teritoriji Crne Gore.
Sagovornici “Vijesti” iz planinarskih klubova i Saveza saglasni su da su planinarski domovi “srce” planinarske zajednice. Iz klubova, međutim, ukazuju da u Crnoj Gori nisu definisani jedinstveni i jasni uslovi pod kojima se ustupaju na korišćenje i upravljanje.
“Veliki problem je upravljanje i održavanje, i to je, od kluba do kluba, riješeno na različite načine. Klubovi koji su vlasnici, sami definišu način na koji će upravljati domom, jer ne postoji nikakva zakonska regulativa koja to uređuje”, kaže Almas Čekić iz PSK “Očnjak” iz Gusinja.
Više sagovornika navodi i da neki domovi godinama propadaju i da je neophodna njihova rekonstrukcija, dok iz pojedinih klubova predlažu i izgradnju novih domova, ali i drugih tipova smještaja, kao što su planinarska skloništa.
Pojedini rješenje vide u ustupanju prostora koji su u vlasništvu države, koji se ne koriste, a mogli bi, vjeruju, da posluže za smještaj i okupljanje planinara i drugih ljubitelja prirode.
Koliko je domova
O broju domova različite podatke saopštavaju Vlada, odnosno Ministarstvo prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine, Planinarski savez i klubovi.
Iz resora ministra Slavena Radunovića navode one objekte koji su u katastarskim evidencijama upisani na državu, odnosno lokalnu samoupravu. Prema podacima koje su dostavili “Vijestima”, takvih objekata je sedam, u šest opština.
Prema podacima Planinarskog saveza, 11 je domova kojima upravljaju klubovi iz Crne Gore, te jedan planinarski dom, kuća i bivak, kojima upravljaju društva iz okruženja. Iz Saveza navode i domove koji su u vlasništvu države, ali i one privatne.
Sa statistikom jednih i drugih u potpunosti se ne slažu i podaci koje su “Vijestima” saopštili iz pojedinih klubova, pa tako, recimo, ni resor državne imovine, ni Planinarski savez, ne pominju dom “Maja Karanfil”, u Gusinju.
Domovi su važni
Pitanja o statusu i značaju planinarskih domova “Vijesti” su uputile svim klubovima koji su upisani u registar Planinarskog saveza, a koji je objavljen na vebsajtu pscg.me.
Na upit redakcije nisu odgovorili svi, ali oni koji jesu, saglasni su da su planinarski domovi značajni za razvoj planinarstva.
“Domovi ne samo da pružaju utočište planinarima, već služe i kao centri za okupljanje, edukaciju i organizaciju različitih aktivnosti u prirodi”, kaže Tatjana Ivanović, predsjednica PSCG.
Iz cetinjskog kluba “Soko” rekli su da bi planinarski domovi “trebalo da predstavljaju srce funkcionisanja planinarske zajednice”.
“I kao takvi najpogodnija mjesta na kojima bi se planinarska zajednica razvijala. Ne bi koristili samo planinarima, već bi doprinijeli da se kao zajednica više okrenemo prema prirodi i zdravim stilovima života”, kaže Dušan Kaluđerović, predsjednik SPK “Soko”.
Na teritoriji Prijestonice Cetinje, odakle je taj klub, ne postoji planinarski dom, makar ne onaj koji je u funkciji. Jedan, na Ivanovim koritima, koji je izgrađen 1948. godine, nije u funkciji od 1995. i, prema riječima Kaluđerovića, u trošnom je stanju.
Taj dom je raspolagao sa 11 višekrevetnih soba od kojih je, kaže Kaluđerović, većina imala opremljene sanitarne čvorove, kuhinju i trpezarijski prostor:
“Stari objekat je bio opremljen centralnim grijanjem i brojnim sadržajima u njegovoj neposrednoj blizini. Nažalost, nemarom tadašnjih upravitelja, ali i same Države u čijem se vlasništvu objekat nalazi, danas u srcu NP ‘Lovćen’ imamo ruševinu koja nikome ne služi na ponos”.
Iz kluba “Soko” nedavno su resoru državne imovine uputili inicijativu da im se omogući korišćenje tog objekta, kako bi započeli proces njegove rekonstrukcije. U slučaju da taj zahtjev bude odobren, kaže Kaluđerović, plan je da objekat adaptiraju po uzoru na alpske domove, da dom bude samoodrživ i da radi tokom cijele godine.
“Iskreno se nadamo da ćemo zajedno pisati lijepe priče o rekonstrukciji i radu planinarskog doma na Ivanovim koritima”, kazao je Kaluđerović “Vijestima”.
Entuzijazam (ni)je dovoljan
Više sagovornika redakcije, na upit o statusu domova i kako bi zamišljaju da bi trebalo da funkcioniše upravljanje, pomenuli su dom “Za Vratlom”, koji se nalazi na Orjenu, u Herceg Novom. Iz PSK “Subra”, koji održava taj i dom “Orjensko sedlo” na istoj planini, međutim, navode da nije sve tako sjajno.
“Ako dom postoji, treba ga održavati, otvarati, staviti na raspolaganje, a to mora da se uredi van entuzijazma i ljubavi”, poručuju.
Oba doma koje održava novski klub su u funkciji, ali, kako kažu, “u oprečno različitim stanjima”.
Dom “Za Vratlom” građen je krajem 50-tih godina prošlog vijeka, a u potpunosti je rekonstruisan 2011, zahvaljujući podršci Njemačkog društva za međunarodnu saradnju (GIZ). Danas je uređen, moderan i funkcionalan, ali sve to, kažu iz PSK “Subra”, “zahvaljujući naporima članstva”.
“Drugi, dom na Orjenskom sedlu, bio je više puta obnavljan iz pepela (mada više iz buđi). Svi napori kluba, sve finansije, donacije lokalnih firmi nisu bili dovoljni da se dom u potpunosti osposobi. Danas, uslovan za planinare, ali se veoma teško održava u stanju dobre funkcionalnosti”.
Članovi kluba održavaju oba doma, a to, nabrajaju, podrazumijeva “unutrašnje i spoljašnje radove na fasadi, krovu, bistijerni za vodu, septičkoj jami, održavanju komina, i samog enterijera doma čistim i urednim”.
Ocjenjuju da je status domova u Crnoj Gori “veoma loš”.
“Imamo domove na sjajnim mjestima koji se ne otvaraju godinama. Svjedoci smo koliko je to teško, ali ako se situacija ne može godinama riješiti, red je da se nađe rješenje van kapaciteta kluba, u cilju da se stavi na raspolaganje. Da bi se to ostvarilo, opštine bi mogle da izdvoje plate za domare”, predlažu i dodaju da bi domar trebalo da bude osoba iz kluba, “neko ko poznaje teren, planinu i ko je upućen u način i funkcionisanje rada planinarskih domova uopšte”.
Još jedan klub koji se pominje u kontekstu dobrog upravljanja je klub “Visokogorci Crne Gore”. Taj klub je domaćin doma na Maganiku, u koji je, kako su rekli “Vijestima”, do sada uloženo oko 120 hiljada eura.
“U ovu investiciju je uračunat i desetogodišnji rad članova kluba na izgradnji doma. Izgradnja jednog planinarskog doma uz ovakvu ‘nepodršku’ i ‘nezaintersovanost’ sistema, je samo jedno ogromno mučenje i odricanje u svakom pogledu. Mi smo ponosni na doprinos razvoju planinarske infrastrukture kroz naš ralizovani projekat, ali nikom drugom to ne bih savjetovao”, rekao je “Vijestima” predsjednik Aleksandar Đajić Đaja.
Svoj dom, svoja pravila
Đajić i drugi sagovornici saglasni su da je potreba za planinarskim domovima u Crnoj Gori, bez sumnje, od velikog značaja. Predsjednik “Visokogoraca”, kao i Čekić iz “Očnjaka”, ukazuje na to da domaćine domova ništa ne obavezuje da domovi budu u funkciji.
“U alpskom regionu oni se izdaju preko tendera na određen vremenski period zainteresovanom korisniku. Zakonom je uređeno da moraju biti aktivni na bilo koji način”, kazao je Đajić.
On dodaje i da je, u Crnoj Gori, veća potreba za planinarskim bivacima, za smještaj četiri do osam osoba:
“Otvorenog tipa, za koje ne treba posebno gazdovanje. Ovakve objekte pokretnog tipa je lako rasporediti po terenu helikopterskim transportom. Naravno, za ovu vrstu investicija je potrebna većinska pomoć države”.
Na potrebu planinarskim skloništima ukazuju i iz kluba “Subra”:
“U zemlji koja u svom imenu ima riječ ‘gora’, ne postoji nijedno planinarsko sklonište”.
Ilija Vukotić, predsjednik PSK “Rumija” iz Bara, na čijoj teritoriji ne postoji planinarski dom, podsjeća da na inicijativu od prije petnaestak godina:
“USIRD je htjela izgraditi planinarski dom na obroncima Rumije, ali Opština nije imala sluha, mada se imovina van DUP-a vodi na državu Crnu Goru koja bi u tom slučaju davala dozvolu”.
Iz PSK “Rumija” nekoliko godina na relaciji lokalna samouprava, resori Vlade, čekaju odgovor na molbu da im se da pravo prolaza jednom planinarskom stazom na teritoriji barske opštine.
Govoreći o statusu i načinu funkcionisanja domova u drugim opštinama, Vukotić ponavlja viđenje drugih sagovornika - da društva domovima raspolažu “po svojim pravilima”:
“Treba da postoje standardi po kojima bi domovi funkcionisali, da budu povezani i otvoreni. Navešću primjer kada su ljetos naši članovi bili u Škotskoj. Oni su tamo u planinarskom pohodu proveli nekoliko dana i boravili u lijepo uređenim starim tradicionalnim kućama koje su tik uz planinarski put. Kuće su slobodne, bez ključa i opremljene najosnovnijim stvarima”.
Rumija je dio planinarske transverzale “Orjen-Lovćen-Rumija”, koja je duga oko 140 kilometara.
Vukotić kaže da su domovi potrebni za tako duge staze i tamo gdje su usponi teški.
Za stazu, kakva je transverzala, prema njegovim riječima, trebalo bi napraviti skloništa na svakih 20 kilometara.
“Pitanje je veoma složeno, jer se tiče finansija, nadležnosti i održivosti projekata”, kaže on.
Mišljenja je da bi važno bilo da se uspostavi i rendžerska služba na cijeloj teritoriji Crne Gore.
“Ona bi vodila red i evidenciju o kretanju, bilo planinara, ili turista, jer se nerijetko dešava da neiskusni turisti zalutaju i slično. Mi u Baru imamo i još jedan problem, jer vikendom ne možemo bezbjedno planinariti zato što su aktivni lovci”, kazao je Vukotić i dodao da ne treba “izmišljati toplu vodu” i da je, u pogledu rješavanja pitanja upravljanja domovima, dovoljno ugledati se na Sloveniju.
Dobar primjer Slovenija, Italija, Švajcarska
Sloveniju kao dobar primjer pominju i drugi sagovornici “Vijesti”.
“Mreža i način funkcionisanja planinarskih domova u Sloveniji predstavlja pozitivan primjer razvoja lokalne zajednice, u kojoj planinarski domovi za potrebe svog funkcionisanja koriste sve resurse sa kojima ta zajednica raspolaže: od radne snage do lokalnih proizvoda koji bogate ponudu koju domovi nude”, kaže Dušan Kaluđerović iz cetinjskog kluba “Soko”.
Takav odnos prema razvoju planinarstva u svakom pogledu, vidi u činjenici da je, kako kaže, “san svakog Slovenca da se makar jednom u životu popne na vrh surovog Triglava”.
Sa druge strane, vjeruje da je “pitomi Lovćen”, za mnoge građane u Crnoj Gori i dalje nepoznanica. Da ne bi bilo tako, i da bi se ljudi vratili prirodi, vjeruje da je nužna rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih planinarskih domova.
Sagovornici ukazuju i na to da planinarski domovi i taj vid turističke ponude mogu da generišu značajne prihode. Kaluđerović kao primjer navodi italijanske Dolomite, gdje je zbog potražnje, smještaj neophodno rezervisati mjesecima unaprijed.
“Ti domovi generišu značajan prihod u turizmu na teritoriji Italije, što predstavlja dovoljan pokazatelj o značaju postojanja i funkcionisanja planinarskih domova”, kazao je on.
Iz Planinarskog saveza navode primjer Švajcarske:
“Švajcarski planinarski domovi često imaju sistem rezervacija, koji omogućava lakšu organizaciju boravka, kao i transparentne informacije o dostupnosti i uslugama. Ovaj sistem, uz mogućnost online rezervacija, može značajno poboljšati iskustvo posjetilaca, smanjujući gužve i omogućavajući bolje planiranje”, kaže Tatjana Ivanović.
Pored toga, dodaje ona, Švajcarska se ponosi i održivim pristupom, gdje se koriste lokalni resursi i proizvodi u ishrani, što pomaže u očuvanju regionalne kulture i ekonomije.
“U crnogorskom kontekstu, primjena sličnog pristupa bi mogla uključivati saradnju sa lokalnim proizvođačima hrane i pića... Implementacija ovakvih praksi u Crnoj Gori mogla bi doprinijeti podizanju kvaliteta usluge, povećanju broja posjetilaca i jačanju lokalne ekonomije”, rekla je ona.
Osim što jedinstvenu bazu planinarskih domova, kao ni uređen sistem upravljanja tim prostorima, u Crnoj Gori ne postoji ni registar staza.
Na sajtu Saveza postoji link, ali on vodi do fotografije mape, koju korisnik može da uveliča i pogleda, ali ne i da dobije prikaz konkretne mape u digitalnom i čitljivom formatu, koji bi mogao da prati na terenu.
Gdje se nalaze i čiji su
Prema podacima koje je “Vijestima” dostavio resor državne imovine, u vlasništvu države, odnosno lokalnih samouprava, je sedam domova.
Dva su u Andrijevici, u katastarskim opštinama Jošanica i Zabrđe, prvim raspolaže Vlada Crne Gore, drugim Opština Andrijevica, nijedan nije dat na korišćenje. Jedan je dom u KO Majstorovina, u Bijelom Polju, i njime raspolaže Vlada. Vlada raspolaže i po jednim objektom u opštinama Cetinje (KO Njeguši, dat na upravljanje/korišćenje JU Lovćen-Bečići), Kolašin (KO Smrčje, nema podatka o davanju na upravljanje/korišćenje). Vlada raspolaže i domovima u opštini Plužine, gdje se u KO Pišče nalazi dom “Škrka”, kojim upravljaju Nacionalni parkovi Crne Gore, a državni je i dom “Sušica”, u opštini Žabljak (KO Crna Gora), kojim upravlja NP Durmitor.
Prema podacima PSCG, 11 je domova u Crnoj Gori, privatnih i državnih. Navode da su na Orjenu, u opštini Herceg Novi, domovi “Za Vratlo” i “Orjen sedlo”, kojima gazduje Planinarski klub “Subra”, a na istoj planini je i planinarska kuća “Vrbanj”, kojom upravlja Hrvatsko planinarsko društvo “Dubrovnik”.
Na Bjelasici se, dodaju iz PSCG, nalazi planinarski dom “Vranjak”, koji vodi PSK “Bjelasica” iz Kolašina. Na istoj planini, u opštini Mojkovac, je dom “Džambas”, kojim, prema podacima PSCG, upravlja PSK “Dušan Bulatović Džambas” iz Mojkovca.
Iz Saveza dodaju da je na teritoriji opštine Mojkovac i dom “Prošćenske planine”, kojim upravlja istoimeni planinarski klub.
Na planini Maganik je planinarski dom kojim gazduju PK “Visokogorci Crne Gore”. Za taj dom je, kako su “Vijestima” rekli iz kluba, predat zahtijev za legaliziju Opštini Kolašin i zahtjev za otkup zemljišta Ministarstvu finansija.
“Od kojih smo i dobili pozitivno mišljenje”, rekli su iz PK “Visokogorci Crne Gore”.
U opštini Rožaje, na planini Hajli, su tri doma: “Grope”, “Bandžov” i “Ahmica”. Dom “Grope” vodi PSK “Hajla 2405” iz Rožaja, domom “Bandžov”, koji se nalazi u istoimenom katunu, upravlja PSK “Jelenčica” iz Rožaja, a domom “Ahmica”, koji se nalazi pod vrhom Ahmica, gazduje istoimeni PSK, takođe iz Rožaja.
Iz Saveza su kazali i da Planinarski klub “Montenegro Tim” ima projekat izgradnje planinarskog doma na Kapetanovom jezeru.
U dolini Grebaje, na Prokletijama, u opštini Gusinje, dodaju, nalazi se planinarski dom “Branko Kotlajić”, kojim upravlja PSK “Radnički” iz Beograda, a planinari iz Srbije gradili su i alpinistički “Rastkov bivak” u Velikoj Karlici, na Durmitoru.
“Škrka” i “Sušica” godinama pod ključem
Više javnih poziva objavljeno je i propalo za davanje u zakup doma “Sušica”, koji se nalazi pored istoimenog jezera i rijeke. Posljednji poziv objavljen je lani, kada je dom davan u zakup za najmanje 2.400 eura godišnje.
Iz SPK “Piva” kazali su da je tam dom kapaciteta dvadesetak ležajeva, da ima mjesto za kamp, ali da ne znaju i zbog čega je zatvoren posljednjih 15 godina.
PSK “Piva” je domaćin održavanja planinskih staza i planinarske infrastrukture na teritoriji Opštine Plužine i Opštine Šavnik. Teritorija tih opština zahvata dio područja Durmitora i područje planinskog masiva Volujak, Maglić, Bioč. Osim doma “Sušica”, tu je i dom “Škrka”, koji se nalazi između Malog i Velikog Škrčkog jezera.
“Kapaciteta je 20-ak ležaja. Njime gazduje NP Durmitor i prvenstveno služi za smještaj čuvara u NP Durmitor, dok je za planinare zatvoren već 20-tak godina”, kaže Dobrislav Bajović iz PSK “Piva”.
Uslova za smještaj planinara, dodaje on, nema ni u kolibi koja se nalazi u rejonu Lokvice.
Koristiti se može alpinistički bivak Velika Karlica, koji se nalazi na 2.020. metara, između Međeda i Savinog kuka. Metalne je konstrukcije, kapaciteta 12 ležajeva, postavljen je 80-ih godina prošlog vijeka i otvoren je cijele godine.
U masivu Volujak, Bioč, Maglić, dodaje Bajović, ne nalazi se nijedan planinarski objekat za smještaj, osim dvije kolibe kod Trnovačkog jezera koje su u privatnom vlasništvu, a čija upotreba nije definisana.
Pored lošeg stanja, kako je kazao, dodatno problem predstavlja da su planinarski objekti na internetu predstavljeni kao funkcionalni:
“Što dezorjentiše planinare i ovo stanje planinarskih domova mnogo šteti planinarskom turizmu”.
Traže karaule, zatvorene škole...
Iz kuba “Očnjak” iz Gusinja nedavno su Ministarstvu odbrane uputili zahtjev da im se na duži period ustupi na korišćenje objekat bive kasarne Vojske Crne Gore koji se nalazi u Grebajama.
Iz resora odbrane i “Vijestima” su rekli da su sve karaule koje su nekad bile u vlasništvu Vojske, a nalaze se na teritoriji Crne Gore, 2003. godine predate na upravljanje Ministarstvu unutrašnjih poslova.
U vezi sa objektima koji su u nadležnosti resora odbrane i Vojske CG, kazali su da oni predstavljaju imovinu za posebnu namjenu, da mogu da ih koriste isključivo to Ministarstvo i VCG i da nemaju objekte koji bi mogli biti ustupljeni klubovima za korišćenje u svrhu planinarskih domova.
Iz “Očnjaka” još čekaju odgovor resora unutrašnjih poslova.
Sličan zahtjev, drugom resoru, upućen je iz SPK “Piva” iz Plužina. Dobrislav Bajović iz tog kluba rekao je “Vijestima” da su se tri puta obraćali Ministarstvu prosvjete da im se na određeno vrijeme ustupi napušteni školski objekat u selu Babići, na Pivskoj planini. Objekat je, kaže on, napušten od 1985. godine.
“Od Ministarstva nismo dobili nikakvog odgovora”, rekao je Bajović “Vijestima”.
Iz tog resora nisu odgovorili na upit redakcije u vezi sa zahtjevom kluba iz Plužina.
Za klubove noćenje sa popustom
Dom “Cmiljače” na bjelopoljskom dijelu Bjelasice, dom je koji je u državnom vlasništvu, a na osnovu konkursa lokalne samouprave dat je u zakup na tri godine. Njegovi domaćini su Saša Jovović, Dimitrije Dulović, Mladen Pavićević, Lazar i Filip Bulatović.
“U nadi za produžetkom na duži vremenski period”, kazali su “Vijestima”. Javni poziv za davanje u zakup tog objekta objavljen je u septembru 2023, uz minimalnu početnu cijenu zakupa na godišnjem nivou od 3.000 eura.
Dom za goste pruža usluge smještaja, hrane i pića, da organizuju prevoz jer je dom udaljen 21 kilometar od centra grada, od čega je 15 lošeg makadama.
“Dom je već godinu dana u funkciji... Kapaciteta je 25 osoba. Raspolaže sa sedam soba za spavanje, dva kupatila, dva WC-a, ima opremljenu kuhinju i veliku terasu”, rekli su domaćini doma, dodajući da svi planinarski klubovi imaju 20 odsto popusta na noćenje.
Kazali su i da su uslovi rada otežani, ali da se trude da dom bude u funkciji tokom cijele godine.
Bonus video:
