Članove Odbora direktora gubitaške kompanije Montenegro Airlines (MA), u proteklih 15 godina, mahom su činili funkcioneri vladajuće Demokratske partije socijalista (DPS) i jedinstvene Socijaldemokratske partije (SDP), bez iskustva u avioindustriji. Da je Vlada, odnosno većinski vlasnik MA, tako htjela pokazuju zvanični podaci o tome da su u bordu bili ljekari, istoričar, politikolog, bivši novinar, sportista…
Prema zvaničnim i javno dostupnim podacima, u periodu od 2002. godine do sada, u Odboru direktora nacionalne aviokompanije bile su 23 osobe. Od toga je sedam pravnika, šestoro sa diplomama tehničkih fakulteta, dva člana su bila ekonomiste, dva ljekari, po jedan politikolog, istoričar, bivši novinar i jedan pilot. Za dva člana podaci o njihovim profesijama nijesu javno poznati, ali se jedan vezuje za turizam a drugi za sport.
To pokazuje analiza Istraživačkog centra MANS i “Vijesti”, zasnovana na zvaničnoj dokumentaciji o osnivačkim aktima i promjenama u Centralnom registru privrednih subjekata (CRPS), kao i javno dostupnim podacima. Podaci o godinama boravka u Odboru su od dolaska do zvaničnog odlaska sa funkcije koji je registrovan u CRPS-u, što je zakonska obaveza.
Funkciju izvršnog direktora MA godinama je obavljao inženjer Zoran Đurišić (doktorirao na Mašinskom fakultetu), koji je bio u kompaniji od njenog osnivanja do juna 2013. Tokom tog perioda suprug funkcionerke DPS-a i aktuelne ministarke odbrane Milice Pejanović, bio je i predsjednik Odbora direktora, kada ga je na toj poziciji zamijenila Daliborka Pejović, funkcionerka vladajućeg DPS-a i pravnica, državna sekretarka u Ministarstvu održivog razvoja i turizma i jedna od akterki afere “Snimak”.
U Odboru direktora se duže zadržao Miodrag Ivanović (DPS), koji ima diplomu Prirodno matematičkog fakulteta, a saslušavan je u okviru afere o privatizaciji Telekoma. Sedmogodišnji „staž“ u upravi avioprevoznika ostvario je pravnik Šaleta Đurović, suprug bivše potpredsjednice Vlade Gordane Đurović, koji je u MA bio od 2002. do 2009. godine. On je sada na čelu Savjeta Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost.
Višegodišnji članovi su bili i dva poslanika SDP-a Rifat Rastoder i Džavid Šabović. Rastoder je inženjer elektrotehnike, a Šabović pravnik. Bivši funkcioner SDP-a, sada lider Socijaldemokrata (SD) i ministar saobraćaja i pomorstva Ivan Brajović bio je član Odbora direktora od 2005. do 2006. godine. On je završio Građevinski fakultet, saobraćajni smjer.
Prema zvaničnim podacima, od 2002. do 2005. godine u MA je bio bivši ministar iz DPS-a, ekonomista Predrag Nenezić, kojem je to mjesto pripadalo po resornoj funkciji za turizam, a iz SDP-a bivši potpredsjednik Vlade i ministar unutrašnjih poslova Jusuf Kalamperović, koji je pravnik i sada u SD-u, kao i bivši predsjednik Skupštine i lider SDP-a Ranko Krivokapić, koji je pravnik.
Kroz Odbor direktora „prošla“ su i dva ljekara i to poslanik SDP-a Izet Bralić (od 2012. do 2013.) i njegov partijski kolega Almir Rebronja (period od 2014. do januara 2016.). Naknade po osnovu članstva u Odboru primao je jedan bivši savjetnik premijera, istoričar Živko Andrijašević (Filozofski fakultet), te jedna aktuelna savjetnica, bivša novinarka Andrijana Vukotić. Na listi članova Borda našao se i jedan politikolog - Tufik Bojadžić, koji je kao kadar SDP-a u nacionalnoj aviokompaniji bio od 2013. do januara 2016. Njegov partijski kolega i ekonomista Branislav Golubović bio je član od 2012. do 2014, dok je u istom periodu na toj funkciji bio i Duško Lalićević, pravnik i kadar DPS-a.
U periodu od 2014. do januara 2016. godine član Odbora direktora i komercijalni direktor MA bio je Predrag Marković, koji je sin zamjenika predsjednika DPS-a Duška Markovića. Nisu dostupni javno podaci o njegovoj struci, ali se povezuje sa turizmom.
Sada su u Odboru direktora dva člana DPS-a, pravnik Ivo Đoković, koji je bio član Komisije za sprečavanje konflikta interesa i sekretar Ekonomskog fakulteta, i Miodrag Koljević koji je u sportu - predsjednik RK Lovćen i u cetinjskoj Turističkoj organizaciji. Za njega podaci o profesiji nijesu javno dostupni. Članovi su i dva funkcionera SD-a Nusret Ećo, sa diplomom inženjera elektrotehnike i Milan Avramović sa Građevinskim fakultetom.
Od 2009. do 2012. godine u Odboru direktora bio je pilot Milovan Milić, rijetki sa prethodnim znanjem i iskustvom u avioindustriji.
Osim Đurišića, koji je bio i izvršni direktor, kroz MA je od sredine 2012. do maja ove godine prošlo šest izvršnih direktora, a od tada je na toj funkciji Zoran Kostić, koji je u MA došao sa mjesta sekretara u Ministarstvu zdravlja.
Prema Statutu MA, Odbor direktora donosi važne odluke - upravlja i daje smjernice za vođenje poslova kompanije, predlaže odluke za Skupštinu akcionara i izvršava njene odluke, usvaja godišnje finansijske izvještaje, biznis plan. Donosi investicione odluke, predlaže raspodjelu profita i pokriće gubitaka, donosi konačnu odluku o postupku nabavke, odlučuje o poslovnoj saradnji i povezivanju sa drugim društvima, imenuje i razrješava članove menadžmenta i vrši superviziju nad njihovim radom…
Vlada, koja je vlasnik MA, nikad nije dovodila u pitanje rad odbora direktora u analiziranom periodu - od 2002. do 2016. godine, niti se Skupština iz svojih nadležnosti kroz odbore bavila time ko je odgovoran za finansijski krah kompanije.
Gubici rasli, bordu pola miliona eura
Članovima Odbora direktora MA isplaćeno je ukupno 508 hiljada eura, u periodu od deset godina, odnosno od 2005. godine do kraja 2014. godine, pokazuju zvanični podaci iz poslovnih izvještaja MA.
U 2005. godini oni su dobili 34,3 hiljade eura, u 2006. 43,6 hiljada, u 2007. 62,9 hiljada, dok im je u 2008. godini isplaćeno čak 103 hiljada. U 2009. godini ukupne naknade za članove Odbora direktora prikazane su u iznosu od 68,8 hiljada, u 2010. su 53,9 hiljada, a u 2011. godini iznosile su 36,9 hiljada eura. U 2012. isplaćeno je 34,2 hiljade, u 2013. 29,1 hiljada, a u 2014. godini 41,1 hiljada.
Nacionalna aviokompanija je na kraju 2014. godine prikazala nepokriveni gubitak od 40,5 miliona eura, dok je gubitak tekuće godine iznosio 9,5 miliona, pa je ukupni gubitak 50 miliona. Za 2015. nije objavljen izvještaj, ali je nezvanična procjena iz kompanije da je gubitak za tu godinu oko 10,2 miliona.
Od 2009. godine, kada je nepokriveni gubitak iznosio 700 hiljada eura, u 2010. je uvećan na 4,6 miliona, godinu kasnije na 8,3 miliona, u 2012. je dostigao 14,8 miliona (ta godina završena sa minusom od 4,2 miliona), u 2013. je iznosio 35,3 miliona (godišnji gubitak 5,2 miliona), a u 2014. je 40,5 miliona (gubitak za tu godinu 9,5 miliona).
Stranci odustajali od kupovine, bivša uprava protiv privatizacije
Na pitanje o odustajanju stranih kompanija od kupovine MA zbog stanja u kojem je crnogorski avioprevoznik, iz bivše uprave odgovaraju da finansijska situacija nije presudna u tome, kao i da “ni prije tri godine ni sada nisu pristalice privatizacije”.
“Privatizacija nije bila stvar uprave preduzeća, to je određivao vlasnik. Tačno je da su se za MA interesovali Izraelci, Rusi, Turci. Razlog njihovog odustajanja nam nije poznat. Da finansijsko stanje nije presudno u procesu privatizacije govori nam skorašnja privatizacija JAT-a koji je u trenutku prodaje imao akumulirani gubitak oko 10 puta veći nego u istom momentu kod MA. Croatia Airlines i pored sprovedenog restrukturiranja nije atraktivna za prodaju. Uzimajući u obzir činjencu da jedan airline treba biti većinskim dijelom vlasništvo države da bi se zvao nacionalnim, i nije teško zaključiti da privatizacija ovakvih preduzeća i nije lako sprovodljiva”,odgovorili su iz bivše uprave.
Iz aktuelne nije odgovoreno na to da li je u MA produbljena kriza od njihovog dolaska, na šta ukazuje i kašnjenje zarada.
Razgovora o interesovanju za MA bilo je 2007. sa EBRD-om, predstavnicima kompanijama Air France, Lufthansa, British Airways i Virgin Airways. Na tenderu iz 2010. za prodaju 30 odsto MA uz menadžment ugovor nije dostavljena ponuda, a tendersku dokumentaciju su otkupile dvije izraelske kompanije El-Al i Arkia Israeli Airlines, Etihad Airways iz Emirata i Innuendo Limited sa Kipra.
Može li državni avioprevoznik izbjeći odlazak u stečaj
Montenegro Airlines ima za Crnu Goru poseban značaj, pa će se pažljivo tražiti rješenje, ne kroz stečaj, nego izborom strateškog investitora (partnera), sa kojim će se obezbijediti uspješno poslovanje kompanije. To je zvaničan odgovor iz Vladine Tenderske komisije za privatizaciju na pitanja o privatizaciji i da li razmišljaju o stečaju MA, s obzirom da odavno za to ima uslova, a koji je dostavio Biro za odnose sa javnošću.
Saopšteno je da su do sada imali interesovanje nekoliko kompanija za kupovinu MA, ali “ne takvo da se odlučimo za raspisivanje tendera”, navodeći da je to u planu za 2016. ako se stvore uslovi za uspješnu privatizaciju.
"Zavisno od interesovanja investitora trebaće prilagoditi Strategiju privatizacije, ukoliko želimo da ona bude uspješna. Svakako će se koristiti neki od modela predviđenih Zakonom o privatizaciji privrede”, saopšteno je “Vijestima” iz Komisije.
Upitani su i hoće li postupak i dalje biti tajna, a odgovoreno je da će “biti javan i transparentan kao i do sada”. Početkom 2015. godine privatizacija MA je jedna od 13 koje je Savjet za privatizaciju i kapitalne projekte proglasio tajnom.
Predstavnici MA i Ministarstva saobraćaja u februaru ove godine su bili u Abu Dabiju gdje su razgovarali sa čelnicima Etihada, nacionalne aviokompanije Ujedinjenih Arapskih Emirata, o “planu promjena u poslovanju koje bi trebalo da poboljšaju profitabilnost MA”. Navedeno je da saradnja “za sada ne podrazumijeva ulazak Etihada u vlasničku strukturu”, već kompanija ostaje državna.
Iz uprave MA nisu odgovorili šta su preduzeli da izbjegnu eventualni stečaj, za čije otvaranje ima uslova, pošto kompanija duguje preko 70 miliona eura, prema onome što piše u Informaciji za Vladu.
U bivšoj upravi tvrde da dug nije toliki i da nije realno prikazan te da do juna 2013, do kada su bili u MA, “nije bilo govora o stečaju”.
Ovaj tekst je sačinjen uz podršku Evropske unije u sklopu projekta „Nulta tolerancija na korupciju“. Za sadržaj ovog teksta odgovorna je isključivo Mreža za afirmaciju nevladinog sektora - MANS, a stavovi iznijeti u ovom tekstu se ni u kom slučaju ne mogu smatrati stavovima Evropske unije.
Bonus video:
