Iz državnog budžeta od početka 2010. godine do danas isplaćeno je 190 miliona eura po osnovu državnih garancija za kredite koje nijesu vratile firme kojima je država bila žirant. Taj podatak “Vijesti” su dobile od Ministarstva finansija.
Na ovu sumu od 190 miliona eura treba dodati i kamate koje su plaćene iz budžeta, pa je iznos šteta po državu za pogrešnu procjenu davanja garancija mnogo veća. Niko nije odgovarao za štetu zbog ovih odluka.
Na kraju marta vrijednost izdatih državnih garancija je bila 567 miliona eura ili 11,82 odsto BDP-a. Od ovog iznosa korisnici kredira, državne i privatne firme, podigli su 486 miliona, što može predstavljati dodatnu značajnu obavezu.
Limit 15 odsto BDP-a
Prema Zakonu o budžetu i fiskalnoj odgovornosti ukupan iznos garancija ne smije da pređe 15 odsto bruto-društvenog proizvoda (BDP). Međunarodni monetarni fonda (MMF) i Svjetska banka (SB) su upozorili da može doći do daljeg pada državnih garancija, iako u Ministarstvu finansija tvrde da trenutno nemamo rizičnih garancija. “U prethodnom periodu postojala je opasnost od aktiviranja garancija za projekat Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, zaključenog između WTE Wassertechnik GmbH i Opštine Budva. U ovom trenutku vode se pregovori između Opštine Budva i WTE-a oko utvrđivanja visine duga i dinamike otplate obaveza”, kazali su u ovom resoru ministra Darka Radunovića.
Prema podacima ministarstva, 2011. godine plaćeno je 32,92 miliona eura za palu garanciju za kredit koji je nikšićka Željezera, kojom je tada rukovodila of-šor firma MNSS i dalje nepoznatog vlasnika, uzela kredit kod Svis banke, kao i 992,27 hiljada za aktiviranu garanciju državnoj novini “Pobjeda” kod Sosijete ženeral Montengro banke. Naredne godine plaćeno je 24,71 milion eura, od čega za kredit KAP-a, kojim su rukovodili predstavnici ruskog milijardera Olega Deripaske, kod Dojče banke u iznosu od 23,42 miliona, za kredit Rudnika Boksita, takođe tada Deripaskin, kod NLB Montenegrobanke, plaćeno je 544,74 hiljade i za novi kredit “Pobjede” kod Sosijete banke plaćeno je 747,35 hiljada.
Najveći iznos plaćenih garancija bio je 2013. godine i to 107,23 miliona eura za kredite KAP-a kod ruske VTB banke 60,05 miliona i 42,72 miliona kod OTP bankom.
Iste godine po osnovu garancije za kredit Rudnika Boksita kod NLB Montenegrobanke plaćeno je 531,49 hiljada, za “Mi Rai” nikšićkog biznismena Branka Mićkovića plaćeno je 1,69 miliona kod Hipotekarne banke. Za “Lenku”, bijelopoljskog biznismena Raifa Hodžića, plaćena je garancija kod Hypo Alpe Adria banke, dok je za kredit koji Fabrika elektroda Piva, čiji su vlasnici bili država i Atlas grupa, nije vratila Erste banci, plaćeno 1,65 miliona.
Aktivirane i plaćene garancije u 2014. godini bile su 15,25 miliona i to za aranžman između Rudnika Boksita i NLB Montenegrobanke u iznosu 5,15 miliona, za kredit “Melgonia Primorke”, biznismena Nebojše Boškovića, kod NLB Montenegrobanka 4,52 miliona, a za još dva kredita “Pobjede” te godine plaćeno je Sosijete banci 1,48 miliona i Erste banci 4,52 miliona.
U periodu od 2015. do 2018. godine nije bilo plaćanja po osnovu aktiviranja državnih garancija, a posljednje garancije pale su u ovoj godini i to u iznosu od 9,43 miliona eura za kredite koje su Atlas banka u stečaju i IBM banka u stečaju, biznismena Duška Kneževića uzele od Evropske investicione banke.
Oprez kod novih garancija
Opozicioni poslanici Raško Konjević i Aleksandar Damjanović za “Vijesti” su kazali da Vlada u narednom periodu mora voditi opreznu politiku izdavanja državnih garancija zbog visoke zaduženosti države, te da garancije treba davati samo onim firmama koje mogu kredite vraćati i za projekte koji su isplativi. Ocijenili su i da trenutno postoje rizične garancije koje mogu doći na naplatu.
”Zadnjih godina garancije su se, osim u slučaju Abu dabi fonda, izdavale firmama koje imaju finansijski potencijal da vrate povoljno uzete strane kredite (kao što je CGES), tako da i pored stanja duga za garancije mislim da nekih 10 do 15 odsto ima određen rizik”, kazao je Konjević.
On za rizične navodi garancije date Opštini Budva za projekat otpadnih voda od 29 miliona, garancije za Abu dabi fond za kredite “Vektri Jakić” i “Milkraft” koje su izuzetno rizične u ukupnom iznosu oko šest miliona, kao i garancije domaćoj banci za “Montenegro airlines”.
“Ako pogledamo izdate garancije zadnje tri godine ne vidim rizik da kompanije za koje je garantovano to nece moći da vraćaju.
Stanje javnog duga i izdatih garancija do sada, što će na kraju 2019. biti oko četiri milijarde eura, mora upućivati na oprez za svako buduće davanje garancija. Nadam se da je iskustvo sa KAP-om i Željezarom, kada su građani platili izdate garancije privatnim firmama, bila ogromna opomena da se te greške više ne prave”, istakao je Konjević.
On je ocijenio da će za Vladu poseban izazov ovakvog stanja javnog duga biti nastavak projekta auto-puta, jer uzimanje kredita je teško ostvarivo zbog stanja javnog duga, a neka varijatna privatno-javnog parnerstva opet dobrim dijelom ulazi u javni dug.
“Tako da mislim da bi trebalo voditi izuzetno konzervativan pristup u izdavanju garancija samo kompanijama koje mogu vraćati kredite i za projekte koji su jasno isplativi”, zaključio je Konjević.
Damjanović: Kršili pravila, nanijeli štetu a sada nema odgovornih
Damjanović je kazao da je Crna Gora je visokozadužena zemlja i mora voditi opreznu politiku u oblasti izdavanja garancija, imajući u vidu zakonske limite od 15 odsto u odnosu na iznos BDP-a i loša iskustva sa gotovo 200 miliona evra palih garancija koje su plaćene novcem svih građana u posljednjih osam godina.
“Nedostatak bilo kakve odgovornosti, političke ili druge za one koji su lošim poslovnim i političkim odlukama napravili štete državnom budžetu ne ide u prilog neophodnoj balansiranoj politici izdavanja garancija, uz često nepoštovanje pravila o dodijeli državne pomoći čiji je jedan od vidova i izdavanje garancija. Uz to, djelimično ili potpuno preuzimamje otplate duga, kako bi se spriječio pad garancija je državna pomoć i ona mora biti transparentna i jasno prikazana kako se ne bi umanjivali iznosi kojima državni budžet pomaže firme iz javnog, a sve češće i privatnog sektora”, ocijenio je Damjanović.
On je dodao da i to što je u ovoj godini plaćeno 10 miliona iz državnog budžeta zbog stečaja dvije crnogorske banke dodatno mora da upozori odgovorne, na maksimalno restriktivan i odgovoran pristup u izdavanju garancija.
“Sa maksimalno mogućim kolateralom, odnosno obezbjeđenjem koje mora zaštititi državni budžet od štete. Analiza trenutnog stanja garancija govori da i te kako postoje rizične garancije u sistemu, odnosno rizik od njihovog pada”, smatra Damjanović.
Država plaća i rate žirantima
Osim izdvajanja za pale garancije, država plaća i rate za kredite nekim firmama kojima je bila žirant, kako te garancije ne bi odmah pale u punom iznosu. Na tom spisku su Crnogorska i Barska plovidba.
“U okviru godišnjeg Zakona o budžetu, određena sredstva planirana su za podršku i pomoć kompanijama (Crnogorska plovidba i Barska plovidba) za regulisanje dijela obaveza za nabavku teretnih brodova. Zbog loše ekonomske situacije u svijetu i globalnih geopolitičkih dešavanja, trgovina na pomorskom tržištu je u padu zbog niskih najamnina, što utiče na otežano poslovanje kompanije u tom sektoru, pa je neophodna pomoć države u ovoj oblasti.
Iz državnog budžeta za julske rate kredita za Crnogorsku i Barsku plovidbu plaćeno je 3,8 miliona eura kineskoj Eksim banci za kredite koji su uzeti ranije za kupovinu brodova.
Revizori ovih dvaju firmi su upozorili da će na teret državnog budžeta pasti preostalih 60 miliona eura kredita prema kineskoj Eksim banci, za koje je Vlada garantovala, jer te kompanije nijesu u stanju da nastave redovno poslovanje.
Država plaća rate za kredite i neprofitabilnoj Željezničkoj infrastrukturi. Ugovorene garancije za kredite ovoj firmi iznose 48 miliona eura. Prema izvještaju kompanije Vlada im je u periodu 2015-2018. godine za plaćanje rata za te kredite uplatila 11,2 miliona eura. Kompanija je ove uplate knjižila kao “ostali poslovni prihod”.
Bonus video:
