Centralna banka (CBCG) ne može da izmijeni mjere koje je uvela bankama za odobravanje gotovinskih kredita građanima u oktobru 2019. godine. Te mjere su oročene na dvije godine.
Ministri finansija i ekonomskog razvoja Milojko Spajić i Jakov Milatović, krajem prošle godine održali su sastanak sa direktorima svih banaka nakon koga je saopšteno da su dogovorene mjere koje će olakšati poslovanje i život građana i da očekuju partnersku podršku CBCG. Među tim mjerama je da se sa sadašnjih šest godina produži na 10 godina oplata novih potrošačkih kredita.
Poruka MMF-a
“Polazeći od osnovnog mandata CBCG, očuvanja stabilnosti finansijskog sistema, kao i od detaljne višeslojne analize koja prati svaki predlog upućen Savjetu CBCG, za sada nema prostora za izmjenu makroprudencione mjere kojom se ograničava odobravanje gotovinskih neobezbijeđenih kredita stanovništvu, a čije predlaganje i donošenje je isključivo u mandatu CBCG.
Međunarodni monetarni fond (MMF) je izvijestio u svom posljednjem izvještaju za Crnu Goru da ‘CBCG pažljivo prati brzi rast neobezbijeđenih potrošačkih kredita - često sa dugim rokovima dospijeća i po višim kamatnim stopama od obezbijeđenih kredita - i treba da, po potrebi, implementira efektivne makroprudencijalne mjere kako bi preduprijedila nagomilavanje sistemskih rizika’ - što i radimo”, odgovoreno je zvanično iz vrhovne monetarne institucije “Vijestima”.
“Vijesti” su pitale CBCG da li će revidirati mjeru o ograničenju gotovinskih kredita kako bi građani u aktuelnim okolnostima imali lakši pristup kreditima, a što je krajem prošle godine pominjano iz izvršne vlasti kao jedna od mogućnosti, kao i da li CBCG ima analizu primjene ovih mjera.
Odlukom CBCG ograničava se maksimalna ugovorena ročnost gotovinskih neobezbijeđenih kredita za sve banke na osam godina, dok se za pojedine banke, čiji iznos gotovinskih neobezbijeđenih kredita sa preostalom ročnošću preko šest godina prelazi definisani limit od 50 odsto sopstvenih sredstava banke, ograničava odobravanje gotovinskih neobezbijeđenih kredita na rok do šest godina.
Ozbiljni rizici
Gotovinski krediti su duže vrijeme bili jedan od najtraženijih bankarskih proizvoda koji su građani podizali za razne potrebe i za koje nije bila potrebna obimna dokumentacija, već su se mogli odobriti i za nekoliko dana, pa je CBCG zbog velikog rasta odlučila da ih ograniči tako što je nametnula bankama da za te kredite građani moraju, između ostalog, da prilože hipoteku na nepokretnost, zalog na pokretnim stvarima, garanciju...
“Krajem avgusta 2020. godine urađena je detaljna analiza sa svrhom praćenja efekata ove odluke koja je dostavljena Savjetu. Konstatovano je da su rizici koje aktuelna kriza sa sobom nosi izuzetno ozbiljni, a samo donošenje odluke se pokazalo kao vrlo opravdano i bez obzira na efekte krize. To nas navodi na zaključak da je nastavak njene primjene primjeren i u narednom periodu, čime bi se limitirao prostor za plasman ove vrste neobezbijeđenih kredita, koji sa sobom nose visok kreditni rizik. U situaciji kada se u budućem periodu očekuje rast nekvalitetnih kredita (NPL), kao direktna posljedica pada ekonomskih aktivnosti i rasta nezaposlenosti, uzrokovanih pandemijom kovid-19, ukidanje ograničenja plasiranja gotovinskih neobezbijeđenih kredita sa dugim rokovima dospijeća, predstavljalo bi dodatni faktor koji bi uticao na rizičnost sistema, što bi u okruženju visoke makroekonomske neizvjesnosti predstavljalo osnovu za snažniji rast NPLa, sa potencijalom narušavanja finansijske stabilnosti".
Veliki rast za pet godina
Iz CBCG su objasnili da se ovom mjerom (koja je primijenjena i u drugim državama) ne ograničava rast gotovinskih kredita, već segmenta ovih kredita koji nije obezbijeđen kvalitetnim sredstvima obezbjeđenja. Kako su objasnili, snažan rast od preko 95 odsto ovih kredita u periodu od pet godina (drugi kvartal 2014. - drugi kvartal 2019. godine), puno brži od ostvarenog rasta ukupnih kredita (24 odsto) u posmatranom periodu, praćen konstantnim produžavanjem njihove ročnosti, uz skoro nepromijenjen iznos prosječne zarade, rezultirali su većim prosječnim opterećenjem po jednom zajmoprimcu i predstavljali jedan od izvora sistemskog rizika. To je imalo za rezultat da je udio gotovinskih kredita u ukupnim kreditima stanovništvu, u posmatranom periodu, porastao sa 38 odsto na 51 odsto.
“Cilj spomenutih mjera je, posebno uzimajući u obzir fazu ekonomskog ciklusa u kojoj se tokom 2019. godine nalazila crnogorska ekonomija, da doprinesu sprečavanju nastanka NPL-a i preduprijede moguće posljedice po finansijsku stabilnost i stanovništvo, ako bi se materijalizovali rizici koji su svojstveni nekontrolisanom odobravanju neobezbijeđenih gotovinskih kredita stanovništvu na rokove koji nijesu u skladu s rizičnošću ove vrste proizvoda, posebno u slučaju ulaska u negativnu fazu ekonomskog ciklusa, praćenu rastom nezaposlenosti. U slučaju gubitka zarade, kao primarnog izvora otplate ovih kredita, banke ne bi imale sekundarni izvor otplate u vidu kvalitetnog kolaterala, čime u slučaju rasta nezaposlenosti raste rizik naplate navedene kategorije kredita”, istakli su iz CBCG.
Iz vrhovne monetarne institucije je pojašnjeno da gotovinski neobezbijeđeni kredita sa rokovima otplate dužim od šest, odnosno osam godina, na koje se odluka odnosi, predstavljala supstitut drugim vrstama dugoročnih kredita. “Javnost treba da zna da banke u svojim paletama proizvoda već nude kredite sa dužim rokovima dospijeća, kao što su krediti za kupovinu automobila, krediti za adaptaciju i renoviranje, stambeni krediti, koji u potpunosti mogu zadovoljiti sve potrebe građana za dugoročnim kreditima”, istakli su iz CBCG.
Za godinu primjene odluke pad kredita za oko 44,2 miliona eura
Statistika CBCG pokazuje da su gotovinski nenamjenski krediti u trenutku kada je odluka stupila na snagu, odnosno krajem 2019. godine bili 780,7 miliona eura, dok su krajem novembra 2020. godine iznosili 736,5 miliona eura, što predstavlja pad od približno 44,2 miliona eura ili 5,7 odsto. Iz CBCG kažu da su neposredno prije donoše odluke u posljednja dva kvartala 2019. godine u odnosu na kraju juna te godine ovi kredit porasli za 42 miliona eura što govori, kako su rekli u CBCG, da su pojedine banke iskoristile period od donošenja odluke do njene primjene da plasiraju dodatni novac građanima po tada važećim uslovima koji su uključivali duži rok otplate i bez sredstava obezbjeđenja.
“Učešće gotovinskih nenamjenskih kredita u ukupnim kreditima krajem decembra 2019. godine je bilo 27,9 odsto, dok je krajem novembra 2020. godine njihovo učešće opalo na 25 odsto”, rekli su u CBCG.
Šta kažu podaci
Na osnovu podataka koje su banke dostavile CBCG, gotovinski krediti sa ugovorenim periodom otplate preko šesti i osam godina na nivou sistema u periodu od juna 2019. godine do novembra 2020. godine porasli su za oko 32 miliona eura i 70,9 miliona eura, odnosno 8,3 odsto i 29,3 odsto.
“Istovremeno, krediti sa preostalim periodom otplate preko šest godina bilježe pad od 14,5 miliona ili 4,9 odsto, dok je kod gotovinskih kredita sa preostalim rokom otplate preko osam godina registrovan pad od 6,6 miliona eura ili četiri odsto. U posmatranom periodu, najznačajniji rast gotovinskih nenamjenskih kredita, po datim kategorijama, realizovan je prije stupanja na snagu odluke”, rekli su u CBCG
Kada se govori o učešću gotovinskih kredita čiji je ugovoreni period otplate preko šest i osam godina u ukupnim gotovinskim kreditima po bankama i njihovom prosjeku na uporedni period (jun 2019 - novembar 2020), primjetan je značajan rast na nivou sektora.
“Naime, prosjek za kategoriju kredita preko šest godina bilježi rast od pet procentnih poena i dostigao je nivo od čak 59,4 odsto. Još izraženiji rast primjetan je kod prosjeka na nivou sektora za kategoriju kredita preko osam godina koji bilježi rast od 10,6 procentnih poena (44,5 odsto). Dakle, skoro 60 odsto gotovinskih kredita je ugovoren na period preko šest godina, a skoro polovina od ukupnog iznosa na period duži od osam godina”, naglasili su u CBCG.
Bonus video:
