Opustošene hale, polomljeni prozori i vrata, iščupane elektroinstalacije, razbacan inventar i smeće na sve strane - današnja je slika fabrike Optel, nekada jednog od najuspješnijih pljevaljskih preduzeća.
Sablasno prazne hale kompanije, koju je 2008. godine kupio podgorički biznismen Dragan Brković za 2,1 milion eura, danas svjedoče o još jednoj neuspješnoj privatizaciji u Crnoj Gori. Umjesto najavljenih investicija od 3,3 miliona i upošljavanja osamdesetak radnika, nekadašnja vojna fabrika 1. decembar danas je ruina, u čijim halama nema nijedne mašine.
Nije poznato šta je sa njima uradio vlasnik firme.
Od prošle godine fabrika nema ni obezbjeđenje, pa je iz nje odneseno sve što je bilo vrijedno. Polomljena su i stakla na upravnoj zgradi u kojoj je do prošle godine bila izmještena gradska biblioteka.
Odnesena je i bronzana bista Rafaelu Batiniju koju su Pljevljaci podigli u dvorištu fabrike u znak sjećanja na tog jednog od više stotina partizanskih boraca, simpatizera i saradnika koje su italijanski fašisti strijeljali od jula 1941. do 20. novembra 1944. u uvali između dva brda, u mjestu Senjak.
Brković je imovinu “Optela” u stečaju kupio 2008. godine za 2,1 milion eura, obećavajući svijetlu budućnost preduzeću i zaposlenima.
Milojica Tešović, nekadašnji rukovodilac Ekonomsko-finansijskog sektora fabrike 1. decembar, u kojoj je radio 12 godina, kaže da državna imovina kupovana s ciljem da se ne organizuje proizvodnja, već da se imovina preproda.
“Firme su kupovane novcem sumnjivog porijekla. Tu je i vaučerska privatizacija koja nije dala očekivane rezultate. Ljudi sumnjivih stručnih i moralnih kvaliteta dolazili su do vlasništva velikog broja firmi koji nijesu znali šta uraditi sa njima. Takva sudbina zadesila je i fabriku 1. decembar. Oprema je rasprodata, a objekti su devastirani tako da su od svega ostale ruine”, rekao je Tešović za “Vijesti”.
Zlatne osamdesete
Vojna fabrika “1. decembar”, a kasnije “Optel”, bila je jedna od uspješnijih pljevaljskih kolektiva. Plate zaposlenih bile su najveće u opštini, a za veoma kratko vrijeme radnici su dobijali stan ili kredit za izgradnju kuće. Fabrika je osnovana 1981. godine, a investitor je bio tadašnji Savezni sekretarijat za narodnu odbranu.
Proizvodila je uređaje iz oblasti elektronike, namijenjene za vojne potrebe koji su po tehničkim rješenjima i kvalitetu bili u kategoriji tehnologije koja je karakterisala najrazvijenije i najsavremenije proizvođače te vrste u svijetu.
Iako bez tradicije u toj sferi proizvodnje, školovanjem sopstvenog kadra, fabrika je već 1985. ponudila prve serije uređaja za potrebe tadašnje JNA.
Fabrika posjeduje sopstveni bazen sa pitkom vodom, trafo-stanicu i kotlarnicu.
“Fabrika je imala zaokružen proizvodni proces i raspolagala je sa najmodernijom opremom za proizvodnju u to vrijeme. Bila je to fabrika namjenske prozvodnje. Program namjenske proizvodnje odnosio se na proizvodnju elektronskih uređaja za potrebe Vojske, u prvom redu radari i radarski detektori. Takođe, u fabrici je rađen remont vojne opreme. Fabrika je radila i neke civilne programe, ali u znatno manjem obimu”, kazao je Tešović.
U fabrici je, ističe on, radilo 190 radnika, od čega 35 inženjera.
“Uslovi rada bili su izuzetno dobri. Bio je to, zaokružen tehnološki proizvodni proces sa zaštitom na radu na vrlo visokom nivou. Plate su bile odlične, mislim najveće u Pljevljima u to vrijeme. Bile su veće nego u Rudniku uglja. S obzirom na uslove rada i zarade, ljudi su se radije zapošljavali u vojnoj fabrici. Tada je izgrađeno i oko tridesetak uglavnom kadrovskih stanova. Inženjeri, u prvom redu elektro struke, dobijali su stanove iako nijesu imali ni dana radnog staža, ili tek koju godinu. Inženjeri koji su se zapošljavali bili su stipendisti fabrike, a u Zagrebu je bila visoka škola koju je finansirala Vojska gdje su se školovali budući kadar. Praktična obuka obavljana je u fabrikama elektronske industrije i fabrikama namjenske proizvodnje. Takođe, obučavan je i kadar sa srednjom stručnom spremom, u prvom redu elektroničari. Ovakav odnos prema kadru dao je dobre rezultate”.
Krah nakon raspada SFRJ
Tešović kaže da je fabrika propala jer je ostala bez glavnog kupca - Vojske, nakon što se raspala Jugoslavija.
Trebalo je vremena i novca da se preorjentišu na drugu proizvodnju.
“Na drugoj strani, elektro oprema je zastarijevala i bilo je nemoguće organizovati neku ozbiljnu proizvodnju. Pokušavalo se organizovati neka proizvodnja, ali je ostalo na pokušaju. Fabrika je tavorila, kadar je napuštao, a gubici su se gomilali zbog čega je uveden stečaj, a imovina kasnije prodata Brkoviću”.
On ističe da bi trebalo ispitati i tu privatizaciju, s obzirom na to da vrijedna imovina propada i o njoj niko ne brine. I Pljevljak Rade Knežević sa sjetom priča o vremenu provedenom na radu u vojnoj fabrici.
Kaže da su uslovi za rad bili odlični, a plate dobre i redovne.
“U fabrici je uglavnom radio mladi kadar, od kog su veliki broj činili inženjeri elektronike, hemije i mašinstva. Što se tiče opreme i elektronskih instrumenata, ono što je tada bilo najsavremenije u svijetu - bilo je u Pljevljima. Oprema i komponente na koje je stavljen embargo za prodaju zemljama iza ‘gvozdene zavjese’, prodavani su tadašnjoj Jugoslaviji. Preduzeće je uspješno poslovalo jer je sva proizvodnja bila unaprijed prodata, što za potrebe JNA, što za izvoz. Raspadom Jugoslavije preduzeće je ostalo zarobljeno u državi koja nije imala sluha za bilo kakvu industrijsku proizvodnju i koja je svu svoju egzistenciju bazirala isključivo na turizmu”.
Bonus video:
