Zbog toga što žive u pravno neuređenoj državi, s visokom percepcijom korupcije i niskim stepenom vladavine prava, građani Crne Gore će plaćati skuplju struju jer koeficijent “premija rizika zemlje” ostaje u novoj metodologiji o određivanju cijena električne energije od 1. januara naredne godine.
Na javnoj raspravi o novoj metodologiji primjedbu da se iz formule za obračun cijene struje izbaci premija rizika zemlje predao je kao građanin Miomir Škopelja, inače zaposleni u Regulatornoj agenciji za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti (REGAGEN), ali je u odgovoru ova agencija odbila takvu mogućnost što znači da će cijena struje za potrošače biti uvećana za ovu premiju.
Sporna stavka ponese godišnje 7 miliona
On je izračunao da na osnovu ove premije, koja se u obračunu koristi od 2012. godine, energetske kompanije godišnje od potrošača naplate oko 7,2 miliona eura dodatno, odnosno da su od početka primjene ove metodologije na osnovu nje uzeli oko 70 miliona eura. Bilo je i ranije pokušaja da se ova stavka ukloni iz obračuna, ali su i oni bili neuspješni.
Premiju rizika zemlje, koja se koristi u ovoj formuli, izračunava Stern univerzitet iz Njujorka za svaku državu Svijeta, a ona zavisi od političkog i bezbjednosnog rizika unutar te države, vladavine prava, procjene stepena korupcije, stabilnosti i nezavisnosti državnih institucija, zaštite investitora, ravnopravnosti svih učesnika na tržištu, uticaja organizovanog kriminala... Svega onoga što je u Crnoj Gori prisutno decenijama, prema izvještajima međunarodnih organizacija i Stejt departmenta, odnosno državne administracije iz Vašingtona koju koristi Stern Univerzitet.
Država naplaćuje to što je loša
Postojanje ovog koeficijenta u obračunu cijena struje znači da će građani plaćati skuplju električnu energiju zbog toga što žive u pravno neuređenoj državi, s visokom percepcijom korupcije i niskim stepenom vladavine prava. Kuriozitet je što im sve to naplaćuju državne energetske kompanije, odnosno ta ista država ima veći prihod što su joj gore ocjene kao uređenoj državi.
Ovaj koeficijent uveden je u obračun nakon što je italijanska kompanija A2A postala većinski vlasnik Elektroprivrede, kao oblik zaštite stranog investitora od rizika zemlje u koju investira. Međutim, on se po definiciji računa u mogućnost povrata kapitala kod procjene tog investitora, a ne naplaćuje se od potrošača/kupaca u toj zemlji.
”Radi se o parametru koji se koristi isključivo prilikom donošenja investicionih odluka, a manifestuje se tako što iznos novca koji je određeni investitor spreman da investira u određeni biznis manji što je rizik zemlje veći. Tako će u situaciji da ima na izboru biznis s istim pokazateljima koji je situiran u Crnoj Gori ili u Švajcarskoj, investitor biti spreman da investira mnogo manje u biznis lociran u Crnoj Gori nego u isti takav u Švajcarskoj. I tu se priča o PRZ završava. PRZ-u nije mjesto u obračunu tarifa jer rizik zemlje definiše odnos investitora prema zemlji u koju želi da investira, dok tarife uređuju odnos između energetskog subjekta i kupca unutar iste zemlje, što predstavlja potpuno drugu vrstu relacije, pa su i mjerila kojima se operiše sasvim drugačija”, naveo je Škopelja u primjedbi upućenoj Regulatornoj agenciji.
On kaže da je neprihvatljivo i nelogično da domaća energetska kompanija od domaćih kupaca preko tarifa koje određuje Agencija naplaćuje to što Stern univerzitet u Njujorku smatra Crnu Goru visoko rizičnom zemljom.
Malo država sa gorim koeficijentom
”Rizik zemlje, kao što mu ime kaže, predstavlja stepen rizika koji nosi poslovanje u određenoj zemlji, a uslovljen je političkim, ekonomskim, a ponajviše pravnim prilikama. Političke prilike podrazumijevaju političku stabilnost u zemlji. Ekonomske uključuju nivo uređenosti ekonomskog sistema i ekonomsku stabilnost (stabilnost poreskog sistema, efikasnost platnog sistema, stabilnost valute, inflaciju itd.). Pravne prilike podrazumijevaju prije svega nivo pravne sigurnosti i dosad su smatrane lošim, tj. nivo pravne sigurnosti je smatran niskim. To se manifestovalo visokom premijom rizika zemlje za Crnu Goru koja prema Stern univerzitetu u Njujorku, na kojeg upućuje Metodologija, iznosi čak 4,45%, što je više nego duplo veće od premije za region Istočne Evrope i Rusije (2,11%). U ovom regionu viša premija je samo za Bjelorusiju, BiH, Kirgistan, Moldaviju, Tadžikistan i Ukrajinu, a jednaka kao za Albaniju i Uzbekistan. Porazno”, navodi Škopelja u obrazloženju svog zahtjeva.
Stern uračunao kriminalne grupe
On kaže da se do sada nagađalo koji su uzroci tako niskog ranga Crne Gore na listi premija rizika zemlje.
”Crna Gora je dugo bila politički stabilna. Ni ekonomski sistem nije ocjenjivan nestabilnim. Ostalo je pitanje pravnog sistema. Bilo je različitih mišljenja o tužilaštvu, sudstvu, upravnim organima itd. Posljednjih par godina, zadnjih mjeseci, a posebno ovih dana smo saznali o čemu se radi. Slučajevi OKG Sveta Marovića, korupcije i zloupotrebe položaja direktora Katastra Dragana Kovačevića, sumnje (ili saznanja) o trgovini presudama predsjednice Vrhovnog suda Vesne Medenice i stečajne OKG predsjednika Privrednog suda Blaža Jovanića su dovele do toga da je Stern univerzitet iz Njujorka prema stepenu rizika ulaganja strpao Crnu Goru iza Azerbejdžana (2,97%), Kazahstana (1,88%), Srbije (2,97%) itd. Gore od toga je samo činjenica da je Regulatorna agencija za energetiku parametar rizika zemlje (namjerno ili iz neznanja, a najvjerovatnije iz oba razloga) strpala u tarife za električnu energiju”, naveo je Škopelja.
Sporna stavka energetskim kompanijama donijela preko 70 miliona
Premija rizika zemlje direktno se nalazi u formuli kojom se dobija iznos naknada za prenos i distribuciju električne energije koje se nalaze na računu potrošača, a koje idu Crnogorskom elektrodistributivnom sistemu (CEDIS), koji je u vlasništvu Elektroprivrede, kao i Crnogorskom elektroprenosnom sistemu (CGES) u kojem Vlada ima 55 odsto akcija, italijanska Terna 22 odsto, Elektromreža Srbije 15 odsto, a ostali mali akcionari oko osam odsto akcija.
Škopelja navodi da se ne radi o malim iznosima koje je Agencija ovim putem dodijelila energetskim kompanijama kroz tarife.
”Sa visinom od 6,25% (koliko je približno iznosila i u prethodnom periodu), premija rizika zemlje je činila nešto više od polovine stope povrata na vlasnički kapital koji čini obračunsku polovinu ukupnog kapitala tj. oko 120 miliona eura od regulatorne osnove sredstava od približno 240 miliona eura. Tako iznos povrata po osnovu PRZ-a dostiže oko 7,2 miliona godišnje, a to ugrubo znači da su dosad po tom osnovu EPCG i CEDIS od kupaca naplatile 70-ak miliona eura. Za CGES je to nešto manje, ali se i dalje radi o milionskim iznosima”, naveo je Škopelja.
Ako se uzme u obzir da u Crnoj Gori ima skoro 300 hiljada potrošača električne energije, to znači da se prosječno od svakog uzme mjesečno po dva do tri eura zbog toga što žive u neuređenoj državi.
Izabrali Stern Univerzitet, kako niko ne bi uticao na regulatora
Regulatorna agencija u odgovoru Škopelji navodi da se radi o paušalnim ocjenama i nepoznavanju zakonskog okvira i dobre prakse u regulaciji, kao i da predloženim regulatornim mehanizmima nisu omogućili da elektroenergetske kompanije neosnovano stiču dobit.
”Polazeći od navedenog osnova, metodologijama je bliže propisan način utvrđivanja stope povrata na kapital, koji podrazumijeva primjenu modela za izračunavanje ponderisanog prosjeka troška kapitala, koji se zasniva na ekonomskoj teoriji za koju je dodijeljena Nobelova nagrada, i koji je opšteprihvaćen kao dobra praksa (primjenjuju ga svi regulatori u Evropi koji stopu povrata na kapital utvrđuju na naučno potvrđen način, a ne na administrativan način korišćenjem diskrecionog prava regulatornog tijela)”, naveli su iz Regulatorne agencije.
Tačno je da se premija rizika zemlje obračunava prilikom izračunavanja troška kapitala kada investitor dolazi u neku zemlju, ali ne postoji ekonomska logika da se računa između državnih kompanija i potrošača u toj državi. Prema informacijama “Vijesti” ni jedna država regiona, računajući i Hrvatsku kao članicu EU, ne koristi u formuli za obračun cijena struje premiju rizika zemlje.
”Izračunavanje stope povrata na kapital, korišćenjem predloženog metodološkog rješenja, zasniva se na činjenici da kapital ima svoju cijenu, bez obzira da li je riječ o sopstvenom ili pozajmljenom kapitalu. Ta cijena kapitala predstavlja stopu prinosa koju vlasnici kapitala (državne energetske kompanije) dobijaju zauzvrat za kapital investiran u infrastrukturu, odnosno razvoj sistema, koji je neophodan za prenošenje i isporuku električne energije od proizvođača, preko snabdjevača, do krajnjeg kupca”, navodi Regulatorna agencija.
Oni kažu da sami vlasnici kapitala odlučuju šta će s tako izračunatim povratom sredstava, da li će ga investirati ili podijeliti dividendu.
”Metodologijom je definisan način utvrđivanja stope povrata na kapital na jasan način, koji podrazumijeva primjenu opšteprihvaćenog modela u ekonomiji i regulaciji, uz korišćenje relevantnih izvora podataka (Stern univerzitet), čime se obezbjeđuje utvrđivanje ovog elementa regulatorno dozvoljenog prihoda na objektivan i transparentan način, eliminišući eventualni uticaj koji bi subjekti u Crnoj Gori mogli da ostvare na instituciju, odnosno lice, koje bi na lokalnom, nacionalnom ili, pak, regionalnom nivou moglo biti zaduženo za obradu podataka”, navodi regulator u odgovoru Škopelji.
Oni navode da je primjena ovog metodološkog rješenja u prethodnom periodu omogućila realizaciju investicija, koje imaju pozitivan efekat na cijeli energetski sistem, navodeći primjer gradnje podmorskog kabla između Italije i Crne Gore.
Regulator kaže da je ta investicija omogućila CGES-u da ostvari značajne prihode, koji se sada u postupku utvrđivanja cijena koriste kao odbitna stavka regulatorno dozvoljenog prihoda, odnosno za umanjenje stavke na računu koju potrošači plaćaju za korišćenje prenosnog sistema.
Bonus video:
