Preliminarni podaci sa popisa stanovništva pokazuju potpuni neuspjeh dvodecenijskih strategija regionalnog razvoja, nefunkcionalnost sistema pomoći nerazvijenim opštinama i prijestonici, ali i da su bačene stotine miliona eura usmjerene u te projekte.
Prema podacima Monstata sa decembarskog popisa, u sjevernom regionu je za deset godina došlo do nastavka smanjenja broja stanovnika za 20 hiljada, ili oko 13 odsto, u Nikšiću za šest hiljada ili deset odsto, a u prijestonici Cetinje za 2,2 hiljade ili 16 odsto.
Prva Strategija regionalnog razvoja napisana je 2010. i zamijenila je dotadašnje parcijalne planove slične namjere, a naredne godine stupio je na snagu i Zakon o regionalnom razvoju. Ti dokumenti omogućavaju razne povoljnosti za privrednike koji žele investirati u nerazvijene opštine - niže poreze, jeftinije kredite od državnog Investicionog razvojnog fonda, povoljnije uslove za samozapošljavanje od Zavoda za zapošljavanje, veće subvencije i niže procente učešća u projektima Ministarstva poljoprivrede...
Nerazvijene opštine dobijaju više novca iz državnog budžeta i Egalizacionog fonda, preusmjerava im se veći procenat od naplate poreza, državni kapitalni budžet preuzima finansiranje lokalnih infrastrukturnih pojekata, prijestonica dobija direktno jedan odsto tekućeg državnog budžeta...
Međutim, sve to nije bilo dovoljno da zaustavi negativne trendove iseljavanja sa sjevera i drugih nereazvijenih opština. Lista stepena nerazvijenosti opština je skoro ista kao i te 2010. godine, osim što su im se pridružile i nove lokalne samouprave - Petnjica, Gusinje i Tuzi.
U prvoj Strategiji regionalnog razvoja iz 2010. piše isto ono što bi se moglo reći i sada:
“Dosadašnji regionalni razvoj u Crnoj Gori je bio zasnovan na relativno neadekvatnom pristupu zasnovanom na planskoj ekonomiji, i karakteriše ga kontinuirana migracija stanovništva iz sjevernog prema središnjem i primorskom dijelu zemlje. Takođe, kao jedna od negativnih posljedica tranzicije je i činjenica da sjeverni region karakterišu i znatno nepovoljniji ekonomski indikatori, koji se prvenstveno odnose na niže prihode per capita i veću nezaposlenost u odnosu na ostala dva regiona. Paradoksalno, najviše realnih resursa i komparativnih prednosti je zapravo u najnerazvijenijem regionu zemlje”.
Novom strategijom iz 2014. se priznaje da prethodna nije dala očekivane rezultate, zbog čega se akcenat daje na jačanje ljudskih resursa, konkurentnost i inovacije, a povećan je obim pomoći nerazvijenim opštinama, s istim ciljem - da se smanji odseljavanje:
“Polaze i od toga da su ključni prioriteti razvoja na nacionalnom nivou postizanje pametnog, održivog i inkluzivnog rasta, u funkciji njihovog dostizanja, definisan je strateški cilj Strategije regionalnog razvoja za period 2014-2020. godina, a to je postizanje ravnomjernijeg socio-ekonomskog razvoja svih jedinica lokalne samouprave i regiona, zasnovanog na konkurentnosti, inovativnosti i zapošljavanju, koji će se realizovati kroz sektorski pristup, odnosno prioritetne oblasti razvoja”.
Tom starategijom je bilo predviđeno da će se u razvojne projekte sjevernog regiona godišnje izdvajati najmanje 68,7 miliona eura, kao i da će glavni pokazatelj njene uspješnosti biti broj stanovnika u odnosu na prethodni period.
Navedeno je i da će, kada se računa i izgradnja auto-puta, ulaganja u sjeverni region u naredne četiri godine godišnje prosječno iznositi oko 361 milion eura.
Nova Strategija regionalnog razvoja urađena je u junu prošle godine za period do 2027. Priznaje se da prethodna nije bila uspješna jer nije smanjen veliki jaz u razvoju regiona:
“Ključni uzroci navedenog su prevashodno nedovoljan ljudski kapital, nerazvijena infrastruktura, neadekvatna iskorišćenost raspoloživih resursa, nizak stepen diverzifikacije privrede… Zato je svrha donošenja nove Strategije... prevazilaženje ovih izazova, odnosno smanjenje nezaposlenosti, siromaštva, migracija sa sjevera, i jačanja fiskalnih kapaciteta lokalnih samouprava, što je u funkciji ostvarivanja strateških ciljeva i vizije nove strategije”.
Kako je navedeno, vizija je bolji život po mjeri čovjeka, odnosno bolji životni standard u svim regionima zemlje, zasnovan na konkurentnosti, inovativnosti, unapređenju ljudskog kapitala, digitalizaciji, dekarbonizaciji i socijalnoj inkluziji.
Samo prošle godine je za dodatno usmjeravanje opštinama dijela prihoda od poreza na zarade potrošeno 50 miliona eura.
Turizam povećao broj stanova
Na popisu je utvrđen i ukupan broj stanova - 396 hiljada, za 82 hiljade ili 26 odsto više nego na prethodnom. To pokazuje da je u međupopisnom periodu broj stanova rastao za po oko sedam hiljada godišnje.
Broj stanova je značajno veći od broja domaćinstava kojih ima 217 hiljada.
Pod stanom se, prema ovoj metodologiji, smatra svaki zasebni ili odvojeni stambeni prostor, tako da to, osim stambenog prostora u kojem živi popisano domaćinstvo, mogu biti i odvojeni djelovi kuće, seoske kuće, vikendice, stanovi i apartmani za izdavanje ili povremeni boravak članova domaćinstva...
Kada se pogledaju turistička mjesta, razlika je još veća. U Budvi ima 10,8 hiljada popisanih domaćinstava, a 34,2 hiljade stanova. Broj stanova u odnosu na prethodni popis povećan je za 11 hiljada, a broj domaćinstava za četiri hiljade. U Tivtu ima šest hiljada domaćinstava, a 15,4 hiljade stanova...
Zaposlenost, navodno, raste, a ljudi odlaze
Ako bi se posmatrali zvanični podaci o broju zaposlenih u opštinama sa najvišim brojem odseljavanja iz 2010. i s kraja prošle godine, moglo bi se zaključiti da taj socijalno ekonomski aspekt nije uzrok migracija jer je u ovim sredinama došlo do povećanja broja zaposlenih i pored smanjenja broja stanovnika.
Tako je u Pljevljima 2010. radilo 5,7 hiljada stanovnika, a sada 6,9 hiljada, u Bijelom Polju 6,8 hiljada a sada 9,2 hiljade.. U Nikšiću je broj zaposlenih od 2010. povećan sa 16,2 na 18 hiljada, iako su u međuvremenu zatvoreni ili pretvoreni u male firme Željezara, Metalac, Rudnici boksita... Na Cetinju je za 13 godina broj zaposlenih povećan sa 3,5 na četiri hiljade, iako je za sličan procenat od oko 15 odsto smanjen broj stanovnika.
Do ovoga “rasta” broja zaposlenih je možda došlo zbog toga što je u međuvremenu došlo do izmjene metodologije u brojanju, jer su ranije radnicima smatrani samo oni koji imaju ugovor o radu, dok se sada ubrajaju svi koji imaju bilo kakav oblik angažovanja.
Na rast zaposlenih moguće da je uticalo i pretjerano zapošljavanje u lokalnim samoupravama i državnim preduzećima, s obzirom na to da su u ovim opštinama rijetka velika privatna preduzeća.
Rast “doseljavanja” u najnerazvijenijim opštinama
Najnerazvijenije crnogorske opštine sa stopom razvaja ispod 50 odsto prosjeka su Petnjica (28 odsto), Plav (44 odsto), Gusinje i Rožaje (po 48 odsto).
Međutim, upravo u ovim opštinama je prema podacima sa popisa došlo do rasta broja stanovnika u odnosu na popis iz 2011. U Rožajama je broj građana povećan sa 23 na 25,3 hiljade, u Plavu sa devet na 10,3 hiljade, u Gusinju sa četiri na 4,6 hiljada i u Petnjici sa 5,4 na 5,5 hiljada.
Ovi podaci ne bi bili logični ako se smatra da se građani iseljavaju iz opština sa lošijim uslovima života, u ovom slučaju sa zvanično najlošijim uslovima života i najnižim standardom u Crnoj Gori.
Veliku većinu stanovnika u ovim opštinama čine pripadnici bošnjačke nacionalnosti, čija je vodeća politička organizacija Bošnjačka stranka u protekloj deceniji upravo bila zadužena za ragionalni razvoj.
Razlog za ova “doseljavanja” bi mogao biti u političko-finansijskim metodologijama. Građani su popisivačima mogli prijaviti članove domaćinstva koji privremeno borave u inostranstvu u toku obavljanja popisa, ali popisivač nema mogućnost da provjeri da li su oni otišli u inostranstvo na par mjeseci ili tamo borave godinama.
U narednom period finansiranje programa nacionalnih manjima treba da se uskladi sa podacima popisa, a ne kao do sada da se desi da 80 odsto novca dobiju programi jedne nacionalne zajednice.
Bonus video:
