Naš odgovor je jasan - pokušavamo da uz pomoć znanja i inovacija, uz najširu saradnju sa zajednicom, doprinesemo razvoju zdrave, održive i digitalizovane Crne Gore
Piše: Mr Marijeta Brjaktarović Lanzardi
Crna Gora je u pogledu usmjeravanja rasta i razvoja zasnovanog na inovacijama veoma mlada ekonomija. Začeci inovacione politike u Crnoj Gori datiraju još od doba početaka pregovora sa Evropskom unijom, kada je dinamika uspostavljanja sistema koji će podržavati razvoj inovacione djelatnosti znatno ubrzana. Tako su se 2016. godine, prvi put, u Crnoj Gori stvorili zakonski i strateški preduslovi za razvoj ove djelatnosti, a time otvorila vrata podrške države, da bi nakon tri godine došlo do usvajanja koncepta pametne specijalizacije, koji je bio početna tačka promjena koje su uslijedile posljednjih godina.
Šta je pametna specijalizacija? Pametna specijalizacija je inovativni pristup Evropske unije planiranju politike razvoja kroz identifikovanje komparativnih prednosti regiona/države, a kako bi se ubrzao ekonomski rast i podstaklo otvaranje novih radnih mjesta. Ovaj pristup podrazumijeva nekoliko ključnih principa. Osnovni princip je prioritizacija, koja počinje sa prepoznavanjem niša na lokalnom tržištu koje su globalno konkurentne ili sa visokim potencijalnom rasta i povezuje ih sa lokalnim domenima specifičnih znanja koja su preduslov razvoja inovacija u ovim tržišnim nišama, a kako bi se identifikovali uski prioriteti, koje zovemo oblasti pametne specijalizacije. Tu se odmah nadovezuje princip saradnje.
Pametna specijalizacija je pristup koji dolazi odozdo prema gore, što znači da zahtijeva potpunu saradnju i sistemsku komunikaciju sva četiri sektora – državnog, privrednog, naučnoistraživačkog i civilnog. Na ovaj način se kreiranje politika vrši kroz dijalog i zajedničku identifikaciju odgovarajuće podrške. Saradnja podrazumijeva princip kontinuiteta. Dijalog mora biti kontinuiran, jer zahtjevi savremenog i lokalnog tržišta i transformativna uloga inovacija su nešto što je svakodnevno podložno izmjenama i mora da prati razvoj u stopu. Na kraju se dolazi do koncentracije resursa kao četvrtog principa na kome počiva pametna specijalizacija, a koji podrazumijeva da se svi raspoloživi resursi usmjeravaju na razvoj prioritetnih oblasti pametne specijalizacije. Krajnji cilj je jasan – optimizacija ulaganja u nauku i inovacije kroz međusektorski pristup u svrhu jačanja konkurentnosti države. Kao rezultat primjene ovog inovativnog metoda planiranja politike, Crna Gora svoje napore ulaže u četiri prioriteta: Održiva poljoprivreda i lanac vrijednosti hrane, Energija i održiva životna sredina, Održivi i zdravstveni turizam i Informaciono-komunikacione tehnologije, koje su horizontalni prioritet koji podržava razvoj ostala tri.
Crna Gora lider u regionu
U nedavno objavljenoj publikaciji „Pametna specijalizacija na Zapadnom Balkanu i u Turskoj – Naučene lekcije“ Udruženog istraživačkog centra Evropske komisije, Generalnog direktorata koji još od 2011. godine pruža podršku regionima i državama u pripremi i implementaciji ovog koncepta, Crna Gora prepoznata je kao lider u implementaciji pametne specijalizacije u regionu, uz najbolje prakse koje je uspostavila u sistemu upravljanja i sistemu kontinuiranih konsultacija sa ciljnim grupama kroz mehanizam inovacionih radnih grupa.
Da bi ostvarila ovu poziciju u regionu, jedan od preduslova je kontinuirana podrška sa najvažnijih političkih adresa, bez koje bi svaki napor u većim poduhvatima bio dodatno otežan. To potvrđuje i nedavna poruka evropskog komesara za susjedsku politiku i proširenje Olivera Varheljija u pismu predsjedniku Vlade Milojku Spajiću: „Crna Gora je posvećena implementaciji Strategije pametne specijalizacije i pokazuje političku posvećenost u oblasti nauke i inovacija“.
Nastavak je do svih učesnika u procesu koji sadrži brojne faze. Kao prva zemlja van Evropske unije koja je usvojila Strategiju pametne specijalizacije, vrlo brzo smo se suočili sa činjenicom da je strategiji hitno potreban adekvatan okvir implementacije i mobilizacija svih raspoloživih resursa. To, prije svega, podrazumijeva jasno kreiran institucionalni okvir, usklađen sa EU standardima, koji omogućava upravljanje ovim procesom, stalnu komunikaciju svih aktera i strukturnu izgradnju novih pravaca i planiranje podrške. Tako, osim Vlade Crne Gore, postoji ključno tijelo koordinacije Savjet za inovacije i pametnu specijalizaciju, koji ima inovacione radne grupe uspostavljene za svaku oblast u kojima se nalaze predstavnici svih sektora sa zadatkom kontinuiranih konsultacija sa zajednicom. Međuinstitucionalna saradnja u domenu kreiranja instrumenata politike realizuje se kroz posebno tijelo - Međuinstitucionalnu grupu.
Formiranje Fonda za inovacije
U međuvremenu je uspostavljen Fond za inovacije Crne Gore, koji je zadužen za implementaciju programa i projekata u oblasti inovacija i pametne specijalizacije, čime se unaprijedio proces podsticanja razvoja inovacija kroz jedno zasebno tijelo čija djelatnost je zasnovana na visokim standardima. Sve je snažnija i uloga inovacionih infrastruktura, kao što su Inovaciono-preduzetnički centar „Tehnopolis“ u Nikšiću i Naučno-tehnološki park Crne Gore u Podgorici. Tu je i organizaciona jedinica u Ministarstvu, Direkcija za pametnu specijalizaciju, čiji je zadatak da koordinira operativne aktivnosti koje se odnose na ovaj proces, kao i da organizuje postupak monitoringa i evaluacije. Ona je sama po sebi, takođe, jedinstven primjer u Regionu, jer su timovi za pametnu specijalizaciju obično smješteni u resorima ekonomije ili nauke i inovacija, ali uz ovaj kompleksni zadatak obavljaju i brojne druge. Možemo zaključiti da je ključ za uspjeh činjenica da smo svi na različitim nivoima na istom zadatku, imamo zajedničko razumijevanje kako da te zadatke realizujemo, ali i strukturu koja usmjerava komunikaciju i način zajedničkog djelovanja.
Šta nam je donijela pametna specijalizacija? U periodu od usvajanja Strategije pametne specijalizacije u junu 2019. godine, zaključno sa 2023. godinom, u Crnoj Gori je uloženo preko 113 miliona eura, dominantno iz nacionalnog budžeta. Pametna specijalizacija napravila je preokret u modelu finansiranja inovacija kroz pomenuto osnivanje Fonda za inovacije Crne Gore i koncentraciju resursa u ovoj instituciji, uslovljavajući diferencijaciju podrške razvoju inovacija u različitim fazama –od predakceleracije, preko rane faze razvoja startapova, finansiranja zrelijih inovativnih projekata, podrške kolaboraciji nauke i privrede, do snaženja onoga što nam je podjednako važno – inovacione kulture i edukacije.
Usmjeravajući podršku razvoju startapova i zrelih inovativnih kompanija kroz Fond, uz komplementarne mjere podrške Ministarstva kroz sistem podsticajnih mjera za razvoj inovacija, u posljednje dvije godine je samo u ICT prioritet uloženo preko 7 miliona eura. Centar izvrsnosti „FoodHub“ Univerziteta Donja Gorica i klaster ICT Korteks zapravo su osnovani u okviru mehanizama podrške pametnoj specijalizaciji. Osnažena je međuresorna saradnja, pa se tako kroz Agrobudžet već treću godinu planira linija podrške za uvođenje inovativnih tehnologija u poljoprivredi, dok se u saradnji Ministarstva prosvjete, nauke i inovacija, Ministarstva ekonomskog razvoja i Ministarstva energetike i rudarstva implementira Program podsticanja inovacija u službi energetske efikasnosti u industriji. Takođe, u finalnoj je fazi izrada programa koji se odnosi na podsticanje inovacija u zdravstvenom turizmu u saradnji resora inovacija i zdravlja.
Korišćenje EU programa
Nauka i inovacije značajne su i za uključivanje mladih ljudi na tržište, tako je uspješno implementirana podrška nacionalnim naučnoistraživačkim projektima i podrška izvrsnim doktorskim istraživanjima u Crnoj Gori. Korišćenje EU programa poput Horizonta Evropa i Digitalna Evropa veoma je važan segment, jer rezultati kroz ostvarene projekte u ovim programima, kao i planovi kroz one koji su u pripremi, jasno ukazuju da je koncentracija naših prednosti upravo u identifikovanim oblastima pametne specijalizacije. Takođe, Crna Gora se može pohvaliti da je, uprkos činjenici da pametna specijalizacija nije uslov za korišćenje EU sredstava, ipak ostvarila pristup EU sredstvima iz pretpristupnih IPA fondova, pa se trenutno realizuju projekti koji podržavaju implementaciju pametne specijalizacije u iznosu od skoro 900.000 eura. Važno je napomenuti da je ova strategija uslov za korišćenje Strukturnih fondova Evropske unije kod država članica, te da je okvir finansijskog proračuna ovih fondova za period 2021-2027 najveći do sada i iznosi 1.824,3 milijardi eura, što dovoljno govori o preduslovima i mogućnostima koje je Crna Gora kreirala u EU perspektivi.
Osnaživanja naučnoistraživačke djelatnosti
Puno je programa i projekata koje nam je donijela primjena koncepta pametne specijalizacije, koji su dokaz da imamo veliki potencijal i da možemo biti konkurentni. Ipak, ovo nas je i naučilo da moramo u nekim oblastima reagovati efikasnije i brže. Ostaje činjenica da je pred nama dosta zadataka od kojih će zavisiti dinamika daljeg razvoja sistema, poput: osnaživanja sistema naučnoistraživačke djelatnosti, jer bez snažne naučne baze naše inovacije neće biti dugoročno konkretne, definisanja položaja tehnološkog transfera u sistemu, snažnije međuresorne saradnje kako bi se politike usaglasile u cilju stvaranja dodatne vrijednosti i ujedinili resursi, te potrebe za jačanjem digitalne ekonomije koja mora pratiti razvoj inovacija i ubrzanjem procesa digitalne transformacije u cjelini. Kako je pred nama početak novog strateškog ciklusa, to je idealna šansa da napravimo ovaj iskorak i pokažemo ubrzanje. Proces pripreme nove Strategije pametne specijalizacije već je započet i uskoro očekujemo usvajanje Plana aktivnosti, tako da ćemo brzo okupiti javnost u cilju zajedničkog razumijevanja puta koji je pred nama, uloge svakog od nas na tom putu i dodatne vrijednosti koju možemo da kreiramo zajedno. Vjerujemo da će nam u tom smislu i najavljeni Plan rasta za Zapadni Balkan otvoriti novo poglavlje, jer naša reformska agenda u dijelu nauke i inovacija počiva na implementaciji prioriteta pametne specijalizacije.
Najbolji način da zaključimo je odgovor na jedno često pitanje našem timu „A šta vi to tamo pametno specijalizujete?“. Naš odgovor je jasan – pokušavamo da uz pomoć znanja i inovacija, uz najširu saradnju sa zajednicom, doprinesemo razvoju zdrave, održive i digitalizovane Crne Gore.
NAUKA I INOVACIJE ZA PAMETNU, KONKURENTNU CRNU GORU!
(Autorka je državna sekretarka u Ministarstvu prosvjete, nauke i inovacija i nacionalna koordinatorka za pametnu specijalizaciju Crne Gore)
Šta nam je donijela pametna specijalizacija? U periodu od usvajanja Strategije pametne specijalizacije u junu 2019. godine zaključno sa 2023. godinom, u Crnoj Gori je uloženo preko 113 miliona eura, dominantno iz nacionalnog budžeta
Kao rezultat primjene ovog inovativnog metoda planiranja politike, Crna Gora svoje napore ulaže u četiri prioriteta: Održiva poljoprivreda i lanac vrijednosti hrane, Energija i održiva životna sredina, Održivi i zdravstveni turizam i Informaciono-komunikacione tehnologije, koje su horizontalni prioritet koji podržava razvoj ostala tri
Korišćenje EU programa poput Horizonta Evropa i Digitalna Evropa veoma je važan segment, jer rezultati kroz ostvarene projekte u ovim programima, kao i planovi kroz one koji su u pripremi, jasno ukazuju da je koncentracija naših prednosti upravo u identifikovanim oblastima pametne specijalizacije
