Predlog zakona o budžetu za 2025. godinu predstavlja kontinuitet kršenja Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti (ZBFO), kao i Smjernica makroekonomske i fiskalne politike za period od 2024. do 2027. godine, pa se može konstatovati da je budžet fiskalno neodgovoran iako je premijer Milojko Spajić otvoreno, po ko zna koji put, obmanuo javnost kada je rekao da su parametri budžeta u skladu sa kriterijuma Mastrihta.
Ovo je za “Vijesti” istakao ekonomski analitičar i direktor “Fidelity consultinga” Miloš Vuković.
On je naglasio da je kapitalni budžet od 280 miliona jedan od najnižih u istoriji Crne Gore, da dodatno raste trošak za kamate koje država plaća, da nema optimizacije javne uprave, da raste trošak neproduktivne javne potrošnje (rashodi za usluge, službena putovanja, konsultantske studije, projekti i usluge...
Vuković je kazao da je perfomans premijera na konferenciji za novinare prekjuče bio više koncipran za društvenu mrežu Tik Tok, nego što je dolikovalo ozbiljnoj temi kao što je predstavljanje budžeta države za izazovnu 2025. godinu.
Limiti potrošnje tekućeg budžeta veći od rasta BDP-a
“Deficit budžeta za 2025. godinu iznosi 3,5% u odnosu na BDP (Mastrihtski kriterijum je 3% deficita), dok odnos duga i BDP-a prelazi granicu koja je propisana Mastrihtskim kriterijumima od 60%. Dodatno, predlog Zakona o budžetu za 2025. godinu otvoreno krši (ZBFO) i limite iz smjernica makroekonomske i fiskalne politike (koje su usvojene iako Skupština nije usvojila Fiskalnu strategiju), koje je ova ista Vlada usvojila u nekoliko mjeseci ranije (septembar 2024. godine). Naime, član 22 ZBFO propisuje da “stopa rasta limita potrošnje za tekući budžet i budžet državnih fondova mora biti manja od planirane stope realnog rasta BDP-a, dok stopa rasta limita potrošnje za kapitalni budžet i budžetsku rezervu ne može biti veća od stope nominalnog rasta BDP-a. “Planirani rast BDP-a iznosi 4,8%, dok rast limita potrošnje tekućeg budžeta u 2025. godini iznosi 7% (povećanje sa 1,4 milijarde na 1,5 milijardi eura). Dakle, osim što krši Mastrihtske kriterijume, Vlada svjesno krši ZBFO jer je limit potrošnje tekućeg budžeta veći od rasta BDP-a za 2025. godinu”, pojasnio je Vuković.
On je ocijenio da se prihodna strana budžeta zasniva na nekredibilnim projekcijama.
“Naime, glavna stavka prihoda, prihodi od PDV-a, projektovana je na 1,37 milijardi eura, što je povećanje od 14% u odnosu na 2024. godinu i čini gotovo polovinu ukupnih prihoda budžeta, dok su prihodi od akciza planirani na 404 miliona eura, što je povećanje od 38 miliona eura ili 10% u odnosu na 2024. godinu. U neizvjesnim domaćim i međunarodnim odnosima, stopa rasta BDP-a je optimistički definisana na 4,8% i u sebi sadrži pretpostavke da će strani državljani nastaviti da žive i troše u Crnoj Gori. Ovo za posljedicu ima drastično veće cijene stanova koje naši sugrađani mogu kupiti po visokim kamatnim stopama, što u kombinaciji sa inflacijom, stvara snažan pritisak na životni standard građana pa se povećanje plata i penzija nikako ne osjeća. Navedeno najbolje potvrđuje da je BDP po stanovniku prema standardu kupovne moći u Crnoj Gori danas gotovo identičan kao prije četiri godine”, istakao je Vuković.
Posebno se treba osvrnuti na više nego skromni kapitalni budžet, koji iznosi svega 3,5% BDP-a i jedan je, kaže sagovornik “Vijesti”, od najnižih kapitalnih budžeta u ekonomskoj istoriji Crne Gore.
“U kontekstu kapitalnog budžeta, indikativan je projekat Velje brdo. Naime, u budžetu za 2025. godinu je navedeno da će se za ovaj projekat trošiti 10 miliona eura, dok je ukupna vrijednost projekta 60 miliona eura. Nisu definisani ciljevi i indikatori učinka, niti su definisane obaveze za ovaj projekat. Dodatno, nejasno je kako se ovaj projekat uopšte našao u budžetu, s obzirom na to da je predstavljen tek u septembru i da ne ispunjava uslove zrelosti projekta. Naravno, cifra od 60 miliona eura je simbolična za izgradnju 10.000 stanova na ogromnom prostoru koji treba da se komunalno opremi, pa se može konstatovati da je Vlada odustala od građenja prvobitno najavljenih 10.000 stanova”, naveo je Vuković.
Logika premijera
On je ocijenio da je posebnu pažnju javnosti zavrijedila sljedeća “pobjednička” logika premijera - vraćamo oko 60 miliona eura rate za kredit za prioritetnu dionicu auto-puta koju smo uzeli u dolarima po kamati od 2% na način što smo uzeli novi kredit u dolarima sa kamatom od 7,25%.
“Upravo ovakvo refinansiranje postojećeg duga po skupim kamatama je dovelo do toga da trošak kamate na isti iznos duga porastu sa 111 miliona eura, koliko su iznosile 2020. godine, na 160 miliona eura, koliko će trošak kamate iznositi 160 miliona u 2025. godini (povećanje troška kamate od skoro 50%). Ako je javni dug isti, ovo znači da smo refinansirali stari dug po mnogo nepovoljnijim kamatama nego tada. Da budem precizan – na isti dug plaćamo za gotovo polovinu veće kamate. Nema optmizacije javne uprave, nema smanjenja neproduktivne potrošnje, naprotiv, ona raste - u odnosu na 2024. godinu, u 2025. rashodi za usluge su porasli sa 77 na 100 miliona eura (31%), službena putovanje sa šest na 8,2 miliona eura (37%), konsultantske usluge, projekti i studije su porasli sa 34,3 na 45,5 miliona eura (32%), ostale usluge sa 12,7 na 17,5 miliona eura (37%)”, kazao je Vuković.
Prema rebalansu budžeta Vlade za 2024. godinu za novembar i decembar (prva dva mjeseca sprovođenja zakona iz fiskalne strategije koja još uvijek nije usvojena) budžetski deficit je planiran na ukupno 130 miliona eura, što pokazuje, navodi Vuković, razmjere problema sa kojim će se budžet Crne Gore suočiti nakon smanjenja doprinosa za PIO.
On je ocijenio da je perfomans premijera na konferenciji za novinare prekjuče bio više koncipran za društvenu mrežu Tik Tok nego što je dolikovalo ozbiljnoj temi kao što je predstavljanje budžeta države za izazovnu 2025. godinu.
“Prekjuče smo svjedočili nepovezanim pokušajima disciplinovanja kritički nastrojenih medija i pojedinaca koji sa pravom postavljaju prava pitanja i na njih dobijaju konfuzne odgovore sa suptilnom zamjenom teza, što pokazuje da se javnim finansijama u domenu rashoda upravlja stihijski, uz kršenje zakona. Dok je prebacivao odgovornost na druge za loše ekonomske pokazatelje, premijer je nesebično sam sebi pripisao sve zasluge za dobre ekonomske rezultate, čak i kada nije bio u Vladi. Inflacija ga ne dotiče, visoke cijene stanova nije pominjao dok diverzifikacije ekonomije nema ni na vidiku”, kazao je Vuković.
Spajić kritikovao prve saradnike
Zapanjujuća je činjenica da smo čuli otvoreno priznanje šefa kabineta predsjednika Vlade Branka Krvavca da se nacrt zakona o budžetu nije, naglasio je Vuković, u zakonskom roku poslao Skupštini Crne Gore (petak, 15. novembar), već su isti spremali “tokom vikenda” dok je na dopisu koji je Vlada uputila Skupštini uredno naveden upravo datum 15. novembar.
“Dodatno, zavodni pečat Skupštine Crne Gore je evidentiran na dan 18. 11. 2024. godine, što potvrđuje da se zakon o budžetu Skupštini nije dostavio u zakonskim rokovima”, kazao je Vuković.
Prema njegovim riječima bilo je jako neprijatno slušati žestoke kritike premijera u vezi fiskalne politike prije 2020. godine na račun svojih prvih saradnika koji su bili prisutni na prezentaciji predloga budžeta jer su baš oni zauzimali visoke funkcije u tadašnjoj administraciji i pedantno pripremali fiskalne strategije koje premijer sada ambiciozno kritikuje.
“Kako je premijer u naletu iskrenosti pitao gdje su bili ljudi kada je deficit bio dvocifren, želim da mu pomognem i da mu kažem da su se ti ljudi nalazili tik pored njega na prezentaciji budžeta. Ako se ne varam, osim sadašnjeg ministra finansija, svi ostali koji su bili na prezentaciji budžeta bili su visokopozicionirani zaposleni u administraciji koja nas je 2020. godine dovela do dvocifrenog deficita i nezavidne situacije kada smo se zadužili kod MMF-a u cilju stabilizacije erodirane fiskalne pozicije. Stoga, predlažem premijeru da njih pita gdje su bili 2020. godine - siguran sam da će dobiti zanimljiva pojašnjenja, posebno imajući u vidu svoju izjavu da se niko nije mogao zaposliti u javnoj upravi a da nije bio član tadašnje vladajuće garniture koja je godišnje trošila “200 miliona eura na bahaćenje i korupciju”, a što je on sada otvoreno “prigrlio” i nažalost - unaprijedio”, naglasio je Vuković.
Kako je dodao, s obzirom da se premijer poziva na period prije 2020. godine (u kome se usput budi napisano nije oglašavao o ekonomskoj situaciji u zemlji), može se konstatovati da budžet za 2025. godinu predstavlja kontinuitet negativnih praksi prije 2020. godine, dok je na nekim pozicijama budžeta negativna praksa nažalost unaprijeđena.
“Ako je tačna premijerova tvrdnja da su prethodne Vlade godišnje trošile 200 miliona eura na “bahaćenje i korupciju”, zbog čega je dug porastao na četiri milijarde eura (“200 miliona puta 20 godina”), onda se logicira da je ova Vlada nastavila istu praksu “bahaćenja i korupcije” koja je teška 200 miliona eura godišnje, jer dugove nastale po osnovu navedenog “bahaćenja i korupcije” refinansira a ne smanjuje i to po većim kamatnim stopama”, naglasio je Vuković.
EK dala najbolji odgovor na planiranje javnih finansija
Vuković je istakao da je najbolji odgovor na planiranje javnih finansija dala Evropska komisija.
“EK je u izvještaju za Crnu Gora navela da “kredibilitet srednjoročnih prognoza prihoda i rashoda ostaje nizak”, “nacrt srednjoročnog rada Vlade objavljen u februaru 2024. godine nema jasne veze sa budžetskim okvirom godišnjeg programa, “istraživanje o otvorenom budžetu objavljeno u maju 2024. godine daje Crnoj Gori ocjenu transparentnosti od 48 (od 100), što ukazuje na nedovoljnu transparentnost budžeta. “Značajna pitanja ostaju u dostupnosti i sadržaju ključnih budžetskih dokumenata, fiskalni ciljevi (javni dug) nisu u skladu sa fiskalnim pravilima”, naveo je Vuković.
“Dok je prebacivao odgovornost na druge za loše ekonomske pokazatelje, premijer je nesebično sam sebi pripisao sve zasluge za dobre ekonomske rezultate, čak i kada nije bio u Vladi”, istakao je Vuković
Bonus video:
