Angažman Kine na Balkanu motivisan je željom da prodre na tržište Evropske unije, a značajan broj infrastrukturnih projekata u kojima učestvuju kineske kompanije svjedoči o jačanju njenog prisustva u Crnoj Gori, smatraju sagovornici “Vijesti”.
Podsjećaju na kinesku inicijativu Pojas i put (Belt and Road Initiative - BRI) koja predstavlja program politike i ulaganja čiji je cilj razvoj infrastrukture i ubrzanje ekonomske integracije zemalja duž rute istorijskog Puta svile, sa fokusom na države Azije, istočne Afrike, istočne Evrope i Srednjeg istoka. Cilj pomorskog puta svile je da preko mora poveže Kinu sa jugoistočnom Azijom, Indonezijom, Indijom, Arapskim poluostrvom, Somalijom, Egiptom i Evropom.
Viši istraživač Beogradskog centra za bezbjednosnu politiku Vuk Vuksanović kaže da nakon što je rat u Ukrajini uništio krak inicijative Pojas i put, koji je trebalo da spoji Kinu sa Evropom preko Rusije, Ukrajine i Belorusije, Jugoistočna Evropa se nameće kao potencijalni alternativni koridor ka evropskim tržištima.
“Kina vidi Balkan kao poveznicu između Evrope koja je veliko tržište za Kinu i šire Evroazije, usljed blizine balkanskog poluostrva sa Bliskim istokom, Turskom i Afrikom”, rekao je “Vijestima” Vuksanović.
Analitičar Digitalnog forenzičkog centra (DFC) Marko Banović ocijenio je da Crna Gora i širi balkanski region za Kinu predstavljaju važnu geopolitičku tačku, jer omogućavaju ekonomsko, a potencijalno i političko proširenje njenog uticaja prema srcu Evrope.
“Uprkos značajnom ekonomskom prisustvu na cijelom Balkanu, kineski uticaj je zasada limitiran zbog nedostatka snažne političke podrške. Izuzetak je Srbija, gdje vladajuće strukture i mediji bliski njima predstavljaju važnu polugu u širenju uticaja Pekinga”, rekao je Banović “Vijestima”.
Podsjeća da kineski infrastrukturni projekti nude povoljne kreditne aranžmane i relativno brzu izgradnju, zbog čega kineske kompanije često uspijevaju da budu ispred konkurencije.
U Crnoj Gori kineske kompanije su dobile značajne državne poslove, kao što je ekološka rekonstrukcija Termoelektrane Pljevlja vrijedna 60 miliona eura. Posao je dodijeljen konzorcijumu kojeg predvodi kineski DEC International.
Kineski Šandong dobio je posao gradnje bulevara Tivat-Jaz, vrijedan 54 miliona. U toku je i tender za novu dionicu auto-puta Bar-Boljare na koji se prijavilo više kineskih kompanija.
Početak izgradnje auto-puta, odnosno njene prioritetne dionice Smokovac-Mateševo, donio je jače kinesko prisustvo u Crnoj Gori, zbog čega i danas stižu upozorenja sa više međunarodnih adresa.
Ne samo što je kineska kompanije CRBC (China Road and Bridge Corporation) dobila posao, već je krajem 2014. uzet kredit kod kineske Exim banke od 943,99 miliona dolara uz grejs period od šest godina i rokom otplate od 14 godina. Otplata glavnice počela je 2021. godine zbog čega je Vlada tražila pomoć od EU za refinansiranje kineskog kredita.
Ministarstvo finansija zaključilo je početkom godine hedžing aranžman sa četiri banke za kredit kod Eksim banke. Hedžing je zaključen do kraja otplate kredita, do 2035. godine, uz reviziju uslova nakon dvije godine. Nakon hedžinga, Crna Gora kredit plaća u eurima po kamati od 0,98 odsto, dok ga je prije plaćala u dolarima po kamati od dva odsto. Ovo je drugi put da se uradi hedžing i dosad je samo jedna od sedam plaćenih rata plaćena u dolarima, rekli su ranije iz Ministarstva finansija.
Kineski kredit je uvećao državni dug na više od 70 odsto bruto domaćeg proizvoda (BDP), zbog čega su Crnoj Gori stigla upozorenja od domaćih i stranih stručnjaka da ulazi u “dužničko ropstvo”.
Osim toga, u ugovoru sa Exim bankom piše da se Crna Gora “odriče imuniteta po osnovu suverenosti ili na drugi način za sebe ili svoju imovinu, osim imovine koja se odnosi na diplomatsko-konzularna predstavništva i vojne imovine, u vezi sa bilo kojim arbitražnim postupkom u skladu sa ugovorom”. Arbitraža je u Pekingu.
Definisano je i da Kinezi mogu prestati da isplaćuju kredit ili odmah traže isplatu glavnice i kamate “bez daljih zahtjeva, obavještenja ili drugih pravnih formalnosti”, ako, između ostalog, Crna Gora ne plaća glavnicu, kamatu Exim banci ili “prema svojim povjeriocima uopšte”, koji nemaju veze sa Kinezima.
Stručnjaci su upozorili da takva klauzula u ugovoru o kreditu stvara mogućnost odnosa zavisnosti i da je sličan scenario bio u Šri Lanci koja nije uspjela da izmiri dug, pa je kineskim kompanijama bez naknade na upravljanje dala 85 odsto luke Hambantota na 99 godina.
U izvještaju “Nacije u tranzitu” iz 2020, Fridom Haus navodi da Kina koristi slabe i korumpirane sisteme da proširi svoj uticaj u stranim zemljama kroz strategiju dužničke diplomatije, u kojoj ekonomski moćnija zemlja daje ogromne kredite zemljama u razvoju, zbog čega ove zemlje postaju kreditno opterećene i izložene njenom uticaju.
Prvi veći poslovni aranžman između Kine i Crne Gore bila je nabavka brodova za Crnogorsku i Barsku plovidbu. Tokom 2010. i 2013. godine, Vlada je kineskim kompanijama izdala državne garancije od 93,7 miliona dolara za nabavku četiri broda. Brodove je sagradila kineska kompanija Poly Techologies, a kredit je obezbijedila kineska Exim banka.
Prema podacima Ministarstva finansija, ukupni spoljni dug Crne Gore iznosio je na kraju septembra više od 4,4 milijarde eura ili 55 odsto BDP-a.
Od toga je dug prema kineskoj Exim banci 633,58 miliona, odnosno 8,5 odsto ukupnog.
Podržavaju EU integracije regiona
Banović naglašava da se Kina, za razliku od Rusije, ne protivi članstvu Crne Gore i drugih zemalja Zapadnog Balkana u EU, već kineski zvaničnici čak ističu podršku evropskim integracijama regiona.
“Za Kinu je važno da ostvari čvršće uporište u regionu koji je strateški bitan kao veza ka EU tržištu. Ipak, treba imati na umu da kineske investicije i krediti često prate netransparentne procedure, što u zemljama koje imaju slabe i ispolitizovane institucije otvara prostor korupciji. Takav način djelovanja može usporiti ispunjavanje EU standarda i ugroziti evropske integracije”, rekao je Banović.
Ukazuje na to da kinesko prisustvo na Balkanu posljednju deceniju naglo jača, i to najviše kroz infrastrukturne projekte (putevi, željeznice, energetska postrojenja) koji ostvaruju stratešku povezanost regiona s kineskom inicijativom Pojas i put, zatim povoljne kreditne aranžmane i medijske, obrazovne i kulturne inicijative.
Objašnjava da povoljni kreditni aranžmane podrazumijevaju da kineske banke nude kredite uz uslove koji često djeluju konkurentno u odnosu na zapadne izvore finansiranja, što državama u razvoju olakšava prihvatanje takvih ponuda.
“Kineski kulturni centri, stipendije za studente iz regiona, podrška medijskim sadržajima i razmjeni informacija jesu alati ‘meke moći’ koji dodatno jačaju kineski imidž i uticaj”, kazao je Banović.
U Srbiji se, kako podsjeća, realizuje niz infrastrukturnih i industrijskih projekata, a politička saradnja s Kinom je intenzivna i na najvišem nivou.
“Takođe, Srbija je jedna od rijetkih zemalja koja je potpisala trgovinski sporazum sa Kinom. Važno je naglasiti da Kina preko Srbije širi svoj uticaj i u drugim zemljama regiona”, kazao je Banović.
Vuk Vuksanović kaže da je Srbija u samom centru kineskog interesovanja za Balkan usljed svoje strateške geografije i statusa kandidata za članstvo u EU, pošto Peking vjeruje da ako neka praksa uspije u Srbiji, može se reprodukovati prvo među susjedima Srbije, a onda i među EU zemljama.
“Ta logika je prisutna u infrastrukturi, odbrambenoj industriji, visokoj tehnologiji, odbrambenom i farmaceutskom sektoru. Zelene tehnologije će se potencijalno dodati tom spisku”, naveo je.
To samo pokazuje da bi Kini, kako kaže, za razliku od, na primjer Rusije, i odgovaralo da zemlja kao Crna Gora uđe u EU.
“Ukoliko zemlje regiona ne uđu u EU, Kina nema štetu, ali ukoliko uđu ima koristi pošto je njihov angažman na Balkanu motivisan željom da prodru na EU tržište”, rekao je Vuksanović.
Nije značajan investitor, ali jeste trgovinski partner
Kina nije značajan investitor u Crnoj Gori, a značajniji priliv iz te države zabilježen je 2020. godine.
Premma podacima Centralne banke Crne Gore, od 2006. do kraja 2019. godine investicije iz Kine iznosile su oko deset miliona eura, da bi u 2020. godini skočile na 71,2 miliona eura.
Nakon toga ponovo dolazi do pada investicija iz Kine, pa su one u 2021. godini bile 6.438.000 eura, a u 2022. godini 882 hiljade. U prošloj godini nije zabilježen značajniji priliv investicija iz Kine.
Kina je, s druge strane, jedan od najvećih spoljnotrgovinskih partnera Crne Gore, odmah poslije Srbije.
Prema podacima Monstata, najveći spoljnotrgovinski partneri u uvozu prošle godine bili su Srbija (robna razmjena 661,7 milion eura), Kina (424,7 miliona eura) i Njemačka (368,2 miliona eura).
Prema podacima koje su “Vijesti” dobile iz Centralnog registra privrednih subjekata (CRPS), broj aktivnih privrednih društava u kojima se kao vlasnici udjela/osnivači nalaze pravna ili fizička lice iz Kine je 235.
Prema posljednjem popisu stanovništva iz 2023. godine, evidentirano je 59 kineskih državljana kojima je uobičajeno mjesto boravka u Crnoj Gori, rekli su “Vijestima” iz Monstata.
Uobičajeno mjesto boravka je, kako su objasnili, mjesto gdje osoba uobičajeno provodi dan, bez obzira na privremenu odsutnost iz razloga rekreacije, godišnjeg odmora, usljed liječenja... kao i mjesto u kojem osoba boravi neprekidno, najmanje godinu prije referentnog momenta popisa ili je stigla u uobičajeno mjesto boravka tokom 12 mjeseci prije referentnog momenta popisa sa namjerom da se tu zadrži najmanje godinu.
Kinu u pozitivnom kontekstu vidi 66 odsto građana Crne Gore, a u Srbiji 88 odsto
Regionalno ispitivanje javnog mnjenja koje je sproveo Međunarodni republikanski institut (IRI) pokazalo je da Kinu u pozitivnom kontekstu vidi 66 odsto građana Crne Gore, dok je u Srbiji taj procenat 88 odsto, objavila je Nova ekonomija.
Da im je poznato da postoje kineske investicije u državi, reklo je 30 odsto građana Crne Gore, ali u okviru tog procenta 66 odsto njih navodi projekat izgradnje auto-puta Bar-Boljare.
Skoro trećina crnogorskih građana misli da je ekonomski benefit cilj ekonomske saradnje, tek neki procenat više od toga smatra da dolazi sa političkim zahtjevima, a skoro petina smatra da je cilj investicije širenje uticaja i sticanje kontrole nad određenim elementima države.
Kada je u pitanju uloga medija u kreiranju percepcije o Kini, ta država ne predstavlja svakodnevnu temu u crnogorskim medijima i nije na agendi onoliko često kao u Srbiji.
“Država je takođe jasno definisala svoju evroatlantsku orijentaciju, te je članica NATO alijanse. Na kraju, očigledno je da određeni procenat građana nije zaboravio u kakve je probleme država upala zbog kredita koji je došao na naplatu u veoma kompleksnom vremenskom periodu, te doveo Crnu Goru u situaciju da mora na međunarodnoj sceni da traži pomoć i načine da riješi dužničku krizu”, navodi se u istraživanju.
Prema istraživanju, od septembra do oktobra 2024. godine, na crnogorskom javnom servisu RTCG emitovana su samo dva izvještaja o Kini, u poređenju sa većim brojem izvještaja na privatnim kanalima, kao što su Nova M i Prva.
“Ipak, tema Kine je u crnogorskim medijima i dalje periferna, s tim što je samo devet od 24 izvještaja u potpunosti posvećeno ovoj temi”, navodi se u istraživanju.
Pokrivenost tema u kojima se pominje Kina u crnogorskim medijima bila je šira, obuhvatajući međunarodne teme kao što su odnosi Kine sa Sjevernom Korejom, Tajvanom i Evropskom unijom. Izvještaji o ulozi Kine na samitu BRIKS-a i njenoj ulozi u predlaganju rješenja za rat u Ukrajini bili su značajan dio izvještavanja.
“U poređenju sa Srbijom, medijsko izveštavanje u Crnoj Gori ostalo je neutralno, pri čemu je 70,1 odsto izvještaja bilo umjerenog tona, a kinesko liderstvo, uključujući predsjednika Si Đinpinga, prikazivano povoljno, ali samo kratko”, piše u izvještaju.
Bonus video:
