Kao dijete, dok je odrastao u Crnoj Gori, Milan Mandić, bivši đak Osnovne škole “Milorad Musa Burzan” i Gimnazije “Slobodan Škerović”, nije imao jasnu ni želju ni viziju buduće karijere. Već deceniju i po, Milan je zaposlen u jednoj sekciji Američke svemirske agencije (NASA), učesnik je više njenih misija, pa i slanja rovera “Perseverance” na Mars.
“Perseverance” je lansiran 30. jula prošle godine. Na Mars je sletio 18. februara. Sekvenca slijetanja nazvana je “sedam minuta užasa”. Sedam minuta jer je toliko prosječno vrijeme za koje signal stigne sa Marsa do Zemlje. Tog dana kad je “Perservance” sletio na Jezero krater, Milan je misiju pratio iz kuće, sa porodicom i roditeljima.
“Svi smo nervozno iščekivali veliki događaj, iako je sistem slijetanja bio sličan onom za ‘Curiosity’. Naravno, bili smo veoma uzbuđeni i prezadovoljni nakon slijetanja. Ljudi iz projekta su takođe našli način da video linkom uključe cio tim i njihove najbliže tokom zvanične konferencije za štampu nakon slijetanja, što je izazvalo oduševljenje u timu”, ispričao je “Vijestima”.
Milan Mandić već 14 godina zaposlen je u sekciji Američke svemirske agencije Jet Propulsion Laboratory (JPL).
“Radim na JPL-u već 14 godina kao inženjer pri sekciji za kontrolu i navođenje (Guidance and Control), sa fokusom na kontrolu preciznog usmjeravanja (fine pointing control) teleskopa i instrumenata. Trenutno sam vođa tima za analizu kontrole usmjeravanja koronagrafskog instrumenta na projektu buduće svemirske observatorije ‘The Nancy Grace Roman Space Telescope’. Cilj tog instrumenta je da prvi put demonstrira tehnologije u svemiru kojima bi bili u mogućnosti da direktno snimamo egzoplanetarne sisteme slične našem, što bi omogućilo budućim misijama NASA da direktno posmatraju i karakterizuju egzoplanete (planete van Sunčevog sistema) slične Zemlji”, priča on za “Vijesti”.
Mandić je pri JPL-u bio član mnogih timova i projekata, ali to je, kaže, prilično tipično za sve zaposlene. Ipak, ističe da je imao čast i sreću da učestvuje u timu koji je radio na Mars helikopteru “Ingenuity”, i koji je prvi demonstrirao kontrolisani let helikoptera u uslovima sličnim onima na Marsu.
“Mars helikopter je izuzetno zahtjevan projekat čiji je cilj ne da skuplja naučne podatke, već da demonstrira prvi put u istoriji let vozila sa propelerima na drugoj planeti. Pošto na Marsu ima samo stoti dio od atmosfere na Zemlji, helikopter je dizajniran da bude izuzetno lagan i pored toga što je gravitacija manja na Marsu. Propeleri su zato i mnogo veći i brži je obrtaj nego što bi to bio slučaj na Zemlji”, objašnjava on.
Baš taj helikopter “Ingenuity” trenutno je prikačen na dno rovera “Perseverance”, i kada uslovi to budu dozvolili, biće spušten na tlo.
“To bi trebalo da se desi u prvih nekoliko mjeseci od slijetanja. Nakon što se rover udalji od helikoptera, test leta će biti moguć, i plan je da se helikopter snimi direktno sa rovera”, kazao je on.
Ukoliko “Ingenuity” bude uspješan, dodaje Mandić, to će otvoriti velika vrata za buduće letjelice.
“Čiji bi jedan od ciljeva bio i da se izvidi okolina, pronađu interesantni predjeli i dramatično poveća efikasnost istraživanja i količina naučnih podataka”, rekao je on.
Prije oko godinu, “Vijesti” su pisale o Mini Mandić, 17-godišnjakinji koja “već ozbiljno izučava pojave u svemiru”. Negdje u to vrijeme, Mina je na Nacionalnom takmičenju mladih naučnika SAD dobila priznanje za rad o zelenim graškastim galaksijama. Mina je kćerka Milanovog brata Vuka, profesora fizike na Univerzitetu Minesote.
I Vuk i Milan odrasli su u Crnoj Gori.
“Moje obrazovanje sam započeo u Osnovnoj školi ‘Milorad Musa Burzan’ u Podgorici, a nastavio u Gimnaziji ‘Slobodan Škerović’, gdje sam bio član prve i izuzetno talentovane generacije studenata u tek novootvorenoj Matematičkoj gimnaziji. Srednju školu sam nastavio u SAD, na Ujedinjenom svjetskom koledžu u Nju Meksiku, odakle sam primljen na studije na prestižnom Masačusetskom institutu tehnologije (MIT) gdje sam završio osnovne i magistarske studije za aeronautički i astronautički (aero-astro) inženjering. Zatim sam prešao na doktorske studije na Univerzitetu Kalifornije u Los Anđelesu (UCLA) i uporedo sa studijama počeo da radim i u NASA centru, Jet Propulsion Laboratory (JPL), u istoj sekciji u kojoj sam i danas. Doktorske studije sam završio 2011”, priča Milan.
Prije odlaska na MIT, dodaje, više je bio vezan za nauke i matematiku, ali tek kad je stigao na MIT i uzeo predmete iz aero-astro inženjeringa, shvatio je da želi da bude direktno uključen u svemirsko istraživanje.
“A posebno za istraživanje života van Zemlje. To me je i privuklo JPL-u koji je otprilike u to vrijeme bio u medijskim naslovima zbog slijetanja dva manja rovera na Mars, ‘Spirit’ i ‘Opportunity’, ali i poznat po teleskopskim misijama i planovima za osmatranje egzo-planeta”, kazao je on.
Na pitanje koliko je tokom obrazovanja - osnovnog, srednjeg, važno mladima ukazivati na mogućnosti, kakvi treba da su obrazovni programi, ali i koliko rada i posvećenosti se zahtijeva od pojedinca, da bi se čovjek u budućnosti bavio sličnim pozivom, kaže da ulogu igra više faktora, ali kao najvažnije izdvaja velik trud i odricanje.
“Iako znam da je često korišćena fraza ‘rad, rad i samo rad’, iz ličnog iskustva mislim da je to najvažnija primjesa da bi se došlo do ispunjenja nečijih snova. Ja sam imao tu sreću da to vidim iz prvog plana, na primjeru mojih roditelja i mog brata. Dok sam odrastao u Crnoj Gori, nisam imao neku jasno definisanu želju ili viziju moje karijere. Međutim, sa velikim trudom i radom, otvarala su se mnoga vrata i mogućnosti - prvo sa Matematičkom gimnazijom, a zatim i sa studijama u Americi. Sa svim tim novim mogućnostima koje su se otvarale preda mnom, dolazila su i nova interesovanja i želje za napretkom i novim saznanjima, što me je na kraju i dovelo do JPL-a. Ništa od toga ne bi bilo moguće da nije bilo velikog truda i odricanja”, kaže on.
Dodaje da je svakako izuzetno važno i tokom cijelog školskog obrazovanja usmjeravati studente i pokazivati im šta su mogućnosti.
“I njegovati i podsticati njihova interesovanja i kreativnost, u svim oblastima. Pored moje porodice, ja sam imao i tu sreću da imam dobre učitelje i profesore, počevsi of moje prve učiteljice Marije Đurović pa nadalje, koji su to činili za mene”, kaže Mandić.
Ima li života van Zemlje
Prije slanja rovera “Perservance”, NASA je realizovala i više drugih misija. Sve one, imale su svoju ulogu i značajne su za nauku i istraživače koji traže odgovor na pitanje - ima li života van Zemlje.
“Od prethodnih misija, aktivan je još rover ‘Curiosity’, koji istražuje Mars od 2012. Među najvažnijim otkrićima tog rovera je da je krater Gale bio jezero prije nekoliko milijardi godina, i da je najvjerovatnije imao uslove da podržava život. Prije ‘Curiosity’, dva manja rovera, ‘Spirit’ i ‘Opportunity, koji su sletjeli 2004, pronašli su dokaze da je planeta bila dom za tekuću vodu, prije nego je postala ledena pustinja”, kaže Mandić.
Dodaje da sve te misije, još od ‘Sojournera’, koji je demonstrirao da se može istraživati po Marsu, postepeno su donosile sve više i više saznanja o istoriji Marsa i dovele i do misije ‘Perseverance’.
“Njen glavni cilj je da odgovori na jedno od glavnih pitanja astrobiologije: da li je život postojao na Marsu. Rover se nalazi u krateru Jezero, za koji naučnici smatraju da je dobar kandidat za pronalaženje organskog materijala i drugih znakova koji mogu da ukazuju da je život nekad postojao na Marsu. Takođe, ‘Perseverance’ je i prvi dio kampanje za skupljanje i slanje uzoraka kamenja i sedimenata sa Marsa na Zemlju”, kaže Mandić.
Kako je kazao, trenutno je u planovima drugi dio te kampanje, Mars Sample Return (MSR), a njen cilj je da se uzorci koje je ‘Perseverance’ skupio, pošalju nazad na Zemlju na detaljnu analizu.
Bonus video:
