Doktor Srđa Pavlović sa kanadskog Univerziteta Alberta ocijenio je da je Zakon o slobodi vjeroispovijesti poslužio i da se odmjere politički dometi i snaga više faktora u Crnoj Gori i da je, za razliku od opozicionih prvaka, jasno da Srpska pravoslavna ckva (SPC) ima na raspolaganju kritičnu masu potrebnu za smjenu vlasti.
“U ovoj tački je SPC u Crnoj Gori postala vodeća opoziciona partija koja, doduše, može djelovati indirektno preko već postojećih partijskih struktura, ali to ne umanjuje činjenicu da je na scenu zakoračio novi opozicioni lider - mitropolit Amfilohije”, ocijenio je Pavlović u intervjuu “Vijestima”.
Istakao je da se boji da je kriza povodom usvajanja Zakona trajno prekomponovala politički pejsaž u Crnoj Gori, i na scenu iznijela samo naizgled nove političke izraze vjerskog radikalizma kojeg se sjećamo iz 1990-ih.
“Sada vidimo da je mnogo lakše i politički profitabilnije rasplamsati atavističke strasti nacionalizma, nego napraviti neophodne ustupke u procesu pregovaranja oko važnih pitanja u državi. Crna Gora je nedovršena građanska država, pa predstavlja plodno tlo za raznovrsne forme radikalizma”.
Šta se može očekivati od eventualnog nastavka dijaloga Vlade i Mitropolije-crnogorsko primorske oko Zakona o slobodi vjeroispovijesti ako su obje strane isključive i stoje na početnim pozicijama?
Nadam se da će se dijalog nastaviti, bez obzira šta o tome sada govore i predstavnici države, i predstavnici SPC u Crnoj Gori. Neophodno je regulisati imovinsko-pravne odnose na relaciji država - SPC u Crnoj Gori, te precizno definisati buduću ekonomsku poziciju SPC, kao i nadležnosti i obaveze države u odnosu na kulturnu baštinu. Ne treba zaboraviti da su svi vjerski objekti u Crnoj Gori integralni dio naše kulturne baštine. Država ima obavezu da se brine o svim kulturnim dobrima.
Nijesam siguran da je termin ‘isključiv’ jednako primjenjiv na sve učesnike u ovoj raspravi. Država ima legitimno pravo da zahtijeva da svi građani i svi pravni subjekti, uključujući i SPC u Crnoj Gori, budu integralni i fukcionalni dio pravnog sistema i poštuju zakonske norme koje taj sistem omeđavaju. Naravno, ne postoje idealni zakoni, ali se ne može osporiti pravo države da formuliše zakonski okvir na sopstvenoj teritoriji. Takvo osporavanje, međutim, dolazi od velikodostojnika SPC u Crnoj Gori i političkih predstavnika srpskog izbornog tijela u Crnoj Gori.
Ono čini suštinu njihovog protesta između ostalog i zato što oni crnogorsku suverenu i nezavisnu državu ne smatraju legitimnom. Oni nastoje da prisile državu da se odrekne ekskluzivnog prava donošenja zakona na sopstvenoj teritoriji, i ta se prisila racionalizuje mitologiziranim vjerskim i nacionalnim narativom. Ovo su razlozi zašto proteste interpretiram kao izraz političkih stremljenja organizatora. Ta stremljenja su ankerisana u ideologiji nacionalizma i hegemonom diskursu crnogorskog sjevernog susjeda. Ne dovodim u pitanje iskrenost vjernika koji svakodnevno protestuju na ulicama crnogorskih gradova.
Nedavno ste izjavili da kriza u Crnoj Gori ima tri uzroka: želja države da uspostavi kontrolu nad finansijskim sredstvima koje sada prihoduje SPC, odnos te crkve prema pitanju crnogorske državnosti, odnosno sukob srpskog i crnogorskog nacionalizma i pripreme za predstojeće izbore. Na čemu temeljite svoje stavove?
Svoje stavove temeljim na iskustvu i znanju stečenom tokom trideset godina izučavanja naše istorije, kulture, ideologije, politike, i mentaliteta. Rješavanje pitanja vlasništva nad nekim vjerskim objektima i zemljištem koje ide uz njih je, osim sfere kulturnih dobara, prvoklasno ekonomsko pitanje. Iako nemam uvid u finansijsku dokumentaciju SPC u Crnoj Gori, sekundarni izvori koji su meni na raspolaganju ukazuju na značajan priliv novca od ekonomske valorizacije vjerskih objekata. Vjerski turizam u Crnoj Gori je tokom posljednjih tridesetak godina izrastao u značajnu ekonomsku djelatnost. Osim toga, postoji više analiza koje projektuju želju države da na sebe preuzme valorizaciju dijela ovih objekata.
Odnos SPC u Crnoj Gori prema crnogorskom identitetu kao i prema državnoj nezavisnosti i suverenosti je problematika koja je dobro dokumentovana u stručnoj literaturi i u popularnim medijima.
I dalje se osporava legitimit nezavisnosti Cre Gore?
SPC u Crnoj Gori i politički predstavnici Srba u Crnoj Gori, kao i znatan broj vjernika SPC osporavaju legitimitet nezavisnoj državi i pravo građana da se nacionalno identifikuju kao Crnogorci. Jedino oni koji drže ‘širom zatvorene oči’ i ne žele da se suoče s realnošću ovog odnosa crkve prema nezavisnoj Crnoj Gori mogu da ospore pomenutu konstataciju. Na kraju, slogani koji prate i uokviravaju tekuće proteste su najbolja potpora mojih tvrdnji. Na drugoj strani identitetskog rova imamo crnogorski nacionalizam, koji je nakon 2007. godine ‘prigrlila’ vladajuća elita i stavila ga u funkciju obnavljanja crnogorske nezavisnosti.
Registrovanje CPC je bio integralni dio tadašnjeg državotvornog projekta. Kao što znamo, svaki nacionalizam opstaje na negativnoj identifikaciji i na samoviktimizaciji. Srpski i crnogorski nacionalizmi nijesu izuzetak, nego potvrđuju to pravilo, i u stalnom su sukobu. Iako je Vlada do sada uspijevala da pacifikuje javne manifestacije crnogorskog nacionalizma, nedavni kontraprotest na Cetinju je znak da se lako možemo vratiti u 1990-e.
Ovaj Zakon je poslužio i da se odmjere politički dometi i snaga više faktora u Crnoj Gori. Pokazalo se da je (ili može biti) SPC najsnažniji politički protivnik aktuelnoj vlasti. Ovi protesti su pokazali da vjerski poglavari mogu na crnogorske ulice i trgove izvesti i zadržati desetine hiljada sljedbenika/glasača.
Ko može imati najviše koristi od usvajanja ovog zakona, a kome on može nanijeti samo štetu?
Vraćajući se na inicijalno pitanje o dijalogu, bojim se da je kriza povodom usvajanja ovog Zakona trajno prekomponovala politički pejsaž u Crnoj Gori, i na scenu iznijela samo naizgled nove političke izraze vjerskog radikalizma kojeg se sjećamo 1990-ih. Radi se, mislim, o svojevrsnom vraćanju u diskurzivne okvire nacionalnog, etničkog, i vjerskog. Na sceni je napor da se Crna Gora vrati na ono što se u društvenim naukama naziva ‘apsolutizam čistog’, odnosno da se rekreira ta zamišljena (i izmišljena) etnička i nacionalna ‘rajska’ bašta koju uokviruje pravoslavna ikona, a nad kojim lebdi ‘beskrajni plavi krug, i u njemu zvezda’. Budućnost Crne Gore u kontekstu širih integracionih procesa se, vjerujem, ne može ispravno sagledati iz tih okvira. Imajući ovo na umu, bojim se da najviše štete od svega ovoga može imati nezavisna Crna Gora.
Ponovo se produbljuje nacionalni i vjerski jaz u Crnoj Gori, dok s druge strane navodno stremimo ka Evropskoj uniji (EU). Indeks demokratije ponovo pokazuje da smo sve dalje od toga?
Nacionalni i vjerski jazovi su bili i ostali crnogorska realnost. Nadam se da nije potrebno dokazivati činjenicu da su tokom poslednje tri decenije razlike po tim pitanjima bivale vješto i efektno iskorištavane i od strane vlasti, i od strane opozicije. Od vremena ‘događanja naroda’ Crna Gora je bila spremna da za tren uzavri oko zastave, himne, imena, prezimena, identiteta, svetinje, državnog ponosa, itd.
Cijenu takvog ‘vrenja’ su plaćale i naše komšije, i građani Crne Gore. Sada vidimo da je mnogo lakše i politički profitabilnije rasplamsati atavističke strasti nacionalizma, nego napraviti neophodne ustupke u procesu pregovaranja oko važnih pitanja u državi. Crna Gora je nedovršena građanska država, pa predstavlja plodno tlo za raznovrsne forme radikalizma.
Godinama se tvrdilo da će nacionalne, etničke, i vjerske podjele postati nevažne čim se usvoji zakonska regulativa koja se oslanja na evropska iskustva, i čim se napravi iskorak ka širim integrativnim okvirima. Sada je jasno o kakvoj se laži radilo. Za ovo stanje nacionalističkog bunila u kojem Crna Gora obitava već dugo su odgovorni i vladajuća elita, i opozicioni političari, i nezainteresovani izaslanici EU, i svi oni koji su favorizovali komformizam i očuvanje mlake sigurnosti svojih privatnih situacija, u odnosu na kritički javni i profesionalni angažman.
Da li postoji takozvano “unutarcrnogorsko pomirenje”?
Narativ o takozvanom unutarcrnogorskom pomirenju je, u suštini, pokušaj da se nacionalizam pacifikuje, a da se ipak ostane u okvirima jasno omeđenog velikosrpskog nacionalnog diskursa koji se snažno oslanja na vjeru.
Drugim riječima, radi se o narativu koji možda ima političku profitabilnost, ali nema budućnost, jer se bazira na kontradiktornostima. Sjetićemo se da se kovanica o unutarcrnogorskom pomirenju odnosi na ono sto se često naziva srpsko-crnogorsko pomirenje, ili pomirenje pravoslavnog stanovništva. Polazna tačka je ankerisana u shvatanju o jedinstvenom i nedjeljivom pravoslavnom vjerskom korpusu.
Istovremeno narativ o ovakvom pomirenju pretpostavlja primat srpskog vjerskog i nacionalnog izraza u odnosu na crnogorski, pa se obnavljanje državne nezavisnosti i CPC smatraju politički motivisanom pogreškom. Kada je u pitanju novija istorija Crne Gore, ovaj narativ je revizionistički jer osporava i netačno interpretira dokumentovana dešavanja koja su dovela do aneksije Crne Gore 1918, kao i ideološki profil i politička stremljenja kolaboracionističkog pokreta u Crnoj Gori tokom Drugog svjetskog rata.
Kao što znamo iz brojnih primjera širom svijeta, pomirenje je moguće tek nakon što se učesnici u procesu suoče sa sopstvenim demonima i mitologiziranim shvatanjima prošlosti, i nakon što prepoznaju zločine počinjene u njihovo ime. Nema pomirenja čije su osnove istorijski revizionizam i vjerska isključivost. No, na kraju priče, dešavanja tokom posljednjih nedjelja su jasno pokazala da je i ta politička igračka potrošena.
Pitanje ko se kako krsti može biti nova linija izbornih podjela
Ocijenili ste da su mirne protestne šetnje hiljada vjernika i distanciranje od političkih partija jasna poruka da je SPC struktura koja je, de fakto,najozbiljnija konkurencija vladajućoj koaliciji u Crnoj Gori. Kakav uticaj to može imati na predstojeće parlamentarne izbore?
Za razliku od opozicionih prvaka, jasno je da SPC ima na raspolaganju kritičnu masu potrebnu za smjenu vlasti. U ovoj tački je SPC u Crnoj Gori postala vodeća opoziciona partija koja, doduše, može djelovati indirektno preko već postojećih partijskih struktura, ali to ne umanjuje činjenicu da je na scenu zakoračio novi opozicini lider – mitropolit Amfilohije.
Informacije koje cure u javnost nakon sastanka prosrpskih političara sa mitropolitom Amfilohijem na Cetinju idu u prilog tvrdnji da je on novi opozicioni pater familias, te da se predano radi na kreiranju novog ozbiljnog izbornog izazova. Stvorena je potreba da se dosadašnje izborne platforme opozicionih partija prilagode novonastaloj situaciji koja zahtijeva neuporedivo značajni naglasak na vjersko, etničko i nacionalno. Struktura na vlasti se mora pozicionirati u odnosu na ovu novu političku realnost i postarati se da stabilizuje i ojača sopstvenu glasačku bazu pred nastupajuće izbore. Pitanje ko se kako krsti, može biti nova linija izbornih podjela u Crnoj Gori.
Bonus video:
