Umjesto da nakon smjene trodecenijskog režima Demokratske partije socijalista (DPS) nova vlast raskrsti s lošim praksama po kojima je ta stranka bila prepoznata, ona ih je prisvojila nastavljajući da partijske interese stavlja ispred javnih - ocijenile su sagovornice “Vijesti”.
One su to kazale komentarišući prvu godišnjicu parlamentarnih izbora na kojima je DPS, poslije trideset i jedne godine vladavine, poslat u opoziciju.
Građanska aktivistkinja Dina Bajramspahić navodi da matrice, monopoli i privilegije bivše vlasti moraju da se razbiju, ali ne tako da iz jednih ruku pređu u druge. Kad ne bi bilo tog prelaska, partijska politika bi se, prema njenim riječima, izmjestila u polje ideja, a zajednički resursi - kojima bi se upravljalo na osnovu objektivnih zasluga i profesionalnih standarda, a ne na osnovu podobnosti, partijske i vjerske, i kapaciteta da se bude poslušan - služili bi svim građanima.
”Samo to bi bila istorijska i kvalitativna promjena, suštinski raskid s tradicijom tretmana državne uprave kao plijena pobjednika na izborima. Takav poduhvat značio bi svjesno odricanje od kratkoročne koristi, koja je partijama uvijek prioritet jer im je interes održanje na vlasti, a ne dobrobit društva. Da, to zahtijeva žrtvu i to je cijena koja mora da se plati. Da ne košta - i DPS bi sproveo reforme. Neko, dakle, mora. Međutim, nova vlast ima svijest o tome koliko i prethodna. Prakse koje su kritikovali dok su bili opozicija, sad su prigrlili jer su im korisne”, istakla je Bajramspahić za “Vijesti”.
Izvršna direktorica Centra za demokratiju i ljudska prava (CEDEM), Milena Bešić, kazala je da građani godišnjicu izbora dočekuju u državi podjeljenijoj nego što je bila 30. avgusta prošle godine, u kojoj se djelovanje vladajućih partija i dalje zasniva na ostvarivanju njihovih interesa, umjesto na zalaganju da građani budu na prvom mjestu.
”Društvene i političke prilike veoma su zabrinjavajuće, imajući u vidu eskalaciju pitanja Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori i njenog uticaja. Neusaglašenost vladajućih partija, neusmjerenost na rješavanje društvenih problema i stvaranje sistema u funkciji svih građana, dodatno doprinosi ocjeni da stanje u Crnoj Gori nije unaprjeđeno promjenom vlasti”, naglašava ona za “Vijesti”.
Partije tročlane vladajuće koalicije, “Za budućnost Crne Gore” (ZBCG), “Mir je naša nacija” i “Crno na bijelo”, obećavale su u prošlogodišnjoj kampanji - koja je bila kraća nego inače zbog pandemije koronavirusa - da će depolitizovati javnu upravu, biti transparentni, stati nakraj organizovanom kriminalu i korupciji, reformisati izborno zakonodavstvo...
Međutim, sagovornice “Vijesti” saglasne su u ocjeni da je, godinu kasnije, većina tih obećanja ostala mrtvo slovo.
Od malobrojnih ispunjenih, ističe se usvajanje izmjena Zakona o slobodi vjeroispovijesti, što je bio ključni cilj koalicije ZBCG.
Razlog za neispunjena obećanja leži i u činjenici što su vladajuće partije više vremena potrošile na međusobno sukobljavanje, nego na reforme. Kriza vlasti počela je danom formiranja ekspertske Vlade - protiv koje je bio Demokratski front (DF) - a kulminirala odlaskom poslanika tog političkog saveza iz parlamenta nakon smjene ministra pravde Vladimira Leposavića zbog njegove izjave o Srebrenici i usvajanja Rezolucije o genocidu u Srebrenici...
Govoreći o depolitizaciji javne uprave, Bajramspahić kaže da se umjesto toga odvija brutalna politizacija institucija i diskriminacija onih koji nijesu bliski novim vlastima, ili nijesu partijski angažovani.
”Premijer (Zdravko Krivokapić) otvoreno je saopštio da su sve ključne pozicije popunjene na osnovu diktata vladajućih partija i to, nažalost, nije izazvalo ‘zdravu’ društvenu reakciju. Uporedo s tim, tužilaštvo nevoljno otaljava postupke za partijsko zapošljavanje u opozicionim opštinama (npr. Ulcinju), iako je očigledno razumijevanje svih partija da je partijsko zapošljavanje njihovo ‘pravo’. U kombinaciji s rastom zaduženja države, porast broja zaposlenih je velika neodgovornost koju plaćamo mi građani. Masovna nezakonita razrješenja ćemo takođe da platimo, a najžalosnije je što uglavnom za to ne dobijamo novu vrijednost, već neiskusne pripravnike koji na visokim funkcijama tek uče posao i mole za naše razumijevanje”, napominje ona.
Bešić navodi da se depolitizacija sistema, posebno u oblasti obrazovanja i zdravstva, i postizanje ravnopravnosti svih građana bez obzira na njihova politička ili nacionalna uvjerenja - uopšte nijesu dogodili.
”Naprotiv, kadrovi DPS-a smjenjuju se kadrovima partija vlasti. Dakle, o smanjenju troškova u oblasti javne potrošnje se ne može ni govoriti”, ukazuje direktorica CEDEM-a.
Partije vlasti su još prije nego što je 4. decembra prošle godine formirana Vlada, sprovele podjelu funkcija “po dubini”. Tako su ključne pozicije u državnim preduzećama i institucijama - riječ je o stotinama funkcija - umjesto stručnjacima, pripale partijskim ljudima. U “zauzimanju” najvažnijih državnih firmi posebno se istakao DF, glavni konstituent koalicije ZBCG, koji je čak najavio proteste protiv Vlade na jesen.
Novoj vlasti se, osim zauzimanja “po dubini”, i te kako zamjeralo na netransparentnosti. Bajramspahić kaže da vlast postaje sve više gluva za kritike javnosti, te da, nakon što se partije nijesu usudile da je sruše, krši zakone bez mnogo uznemiravanja.
”Vlada je starješine dva ključna organa sektora bezbjednosti - Uprave policije i Agencije za nacionalnu bezbjednost - imenovanla zaobilazeći Skupštinu, tj. bez poštovanja procedura eksplicitno propisanih zakonom. Vlast koja ne preza od kršenja zakona, ne može za sebe da tvrdi da je posvećena vladavini zakona. Premijer i ministri odlaze u Skupštinu samo kad im je volja. Vijeće za nacionalnu bezbjednost ne poziva zakonitog člana iz redova parlamentarne manjine na sjednice, što potpuno delegitimiše rad Vijeća”.
Osim navedenih primjera, vlasti se posebno zamjera što još nije do kraja iznijela sve detalje zaduženja od 750 miliona eura, koje je realizovano nekoliko dana po izboru Vlade, kao i to što je nedavno proglasila tajnim informacije u vezi hedžing aranžmana za kredit za izgradnju dionice auto-puta Smokovac - Mateševo.
Bešić kaže da politika kontinuiteta - koja se ogleda u netransparentnosti institucija, politizaciji javnih ustanova i preduzeća, kao i nesprovođenju reformi neophodnih za napredak na EU putu - nije mogla imati za rezultat jačanje integriteta i rast povjerenja u institucije, te demokratizaciju društva i učvršćivanje vladavine prava.
Upravo su vladavina prava i borba protiv organizovanog kriminala i korupcije bile obećanja na kojima su insistirale sve tada opozicione, a sad vladajuće partije. Međutim, zbog permanentne političke krize prouzrokovane nesuglasicama vladajućih partija i činjenice da su na ključnim pozicijama u pravosuđu i dalje ljudi bliski bivšem režimu, novoj vlasti praktično su vezane ruke u obračunu s korupcijom.
Izmjene Zakona o državnom tužilaštvu - DF je usvajanje budžeta uslovljavao izglasavanjem pomenutog zakona - stupile su na snagu u junu. Venecijanska komisija je dala negativno mišljenje na prvobitni predlog zakona, dok je pohvalila napredak u novom predlogu, iako je i tada, kao i prvi put, upozorila na moguću politizaciju Tužilačkog savjeta (TS).
Izmjenama pomenutog zakona stvoreni su uslovi za izbor novog TS-a, koji može sprovesti smjene rukovodilaca Vrhovnog i Specijalnog državnog tužilaštva. Međutim, zbog nemogućnosti dogovora DF-a i Demokrata o izboru članova TS-a iz reda uglednih pravnika, rad tog tijela biće blokiran do daljnjeg, što znači da će i biti blokirane i promjene u tužilačkoj organizaciji.
Partije vlasti obećavale su prije izbora donošenje zakona o porijeklu imovine i lustraciji, ali zasad tih akata nema u skupštinskoj proceduri. Na predlogu zakona o lustraciji radi Ministarstvo finansija i socijalnog staranja, i on će, kako je ranije “Vijestima” saopštio vicepremijer Dritan Abazović, biti spreman do prvog jesenjeg zasjedanja parlamenta.
Kad je riječ o zakonu o lustraciji, taj akt, po svemu sudeći, neće biti usvojen, jer je međunarodna zajednica protiv njegovog donošenja.
Iako je borba protiv organizovanog kriminala predstavnicima vlasti uglavnom služila u marketinške svrhe, jer nemaju pomoć pravosuđa, u četvrtak je ostvaren rezultat vrijedan hvale - policija je zaplijenila u Podgorici 1.400 kilograma kokaina, što je rekordna zapljena te droge u Crnoj Gori...
Bešić smatra da ad hoc odluke u oblasti reforme pravosuđa ne doprinose borbi protiv kriminala i korupcije, uprkos pokušajima predstavnika Vlade.
Bajramspahić kaže da je nova vlast, kao i prethodna, selektivna u izboru krivičnih predmeta, pa su tajkuni i funkcioneri bliski njoj zaštićeni od procesuiranja i krivičnih prijava policije. Dodaje da ni svi kriminalci nijesu pod jednakom pažnjom organa gonjenja.
”Tek ćemo da vidimo da li će reforme tužilaštva da budu ‘oslobađanje’ od političkog uticaja ili novo političko zauzimanje i politički diktat. Dosadašnje aktivnosti protekle su uz brojne greške u koracima i zamjerke međunarodnih partnera”..
Godinu nakon izbora nova vlast nije ispunila ni obećanje o unapređenju izbornog zakonodavstva, iako DF kolegama iz vladajuće većine prijeti novim izborima već do kraja godine. Skupštinski odbor nadležan za izborna pitanja blokiran je nakon što ga je sredinom juna napustila opozicija. Prvobitno je bilo planirano da se do kraja tog mjeseca završi njegov rad.
Bešić upozorava da još nema aktivnosti na polju reforme izbornog zakonodavstva, iako će se uskoro održati lokalni izbori u nekim opštinama.
Lokalni izbori u Nikšiću i Herceg Novom (održani u martu i maju) otvorili su, po ko zna koji put, pitanje “duplih” birača i kupovine glasova. Ministarstvo unutrašnjih poslova je pokrenulo izmjene zakona o registrima prebivališta i boravišta, ali su na čekanju zbog žestokog negodovanja opozicije i dijaspore protiv pomenutog akta...
Skupština je smijenila predsjednika Državne izborne komisije 17. juna, ali njegov nasljednik nije izabran uprkos pozivima Misije OEBS-a da se to učini do kraja prvog redovnog zasjedanja parlamenta. I ne samo to - izbor šefa DIK-a, kako su već pisale “Vijesti”, takođe ostaje u sjenci političke trgovine vladajućih stranaka.
U predizbornoj kampanji govorilo se i o poboljšanju medijskog ambijenta, ali se nova vlast ne može pohvaliti ni rezultatima u toj oblasti. Sagovornice “Vijesti” ukazuju da je sve više napada na novinare.
”Tokom mandata nove Vlade nastavljeni su intenzivni napadi na novinare - tokom prvih osam mjeseci 2021. bilo je 14 slučajeva napada i prijetnji novinarima. Kvalitet javnog dijaloga je na niskom nivou, uz radikalizaciju na oba pola. Govor mržnje i uvredljiv govor široko su rasprostranjeni. Retorika vlasti prema kritičarima njenih spornih politika je da su DPS-ovci, kriminalci, gubitnici privilegija, i ona se ne usteže da s pozicije moći etiketira neistomišljenike i medije koji im se ne sviđaju”, ističe Bajramspahić.
Bešić kaže da je, zbog sve učestalijih napada na novinare, potrebno više od suštinskog zalaganja na izmjenama zakonskih propisa u oblasti slobode govora i medija, posebno Krivičnog zakonika.
Vladajuće partije su i u kampanji i nakon izbora u vrh svojih prioriteta stavljale “oslobađanje” Javnog servisa - koji su optuživali da služi DPS-u - ali su kadrovske promjene u toj medijskoj kući krenule tek početkom ovog mjeseca, izborom novog generalnog direktora.
Djelimično ispunjena obećanja o minimalcu i naknadama za majke
Nova vlast djelimično je ispunila neka predizborna obećanja iz oblasti ekonomije. Naime, Demokrate su u kampanji obećale povećanje minimalne zarade sa 222 na 300 eura. Izmjenama Zakona o radu - koje su usvojene krajem maja - iznos minimalne zarade je povećan s 222 na 250 eura. Novi iznos minimalca primjenjivaće se od 1. oktobra.
Djelimično je takođe ispunjeno i obećanje o vraćanju naknada za majke troje i više djece. Skupština je početkom jula, uz protivljenje Vlade, usvojila amandman na budžet kojim se obezbjeđuje 25 miliona eura za naknade.
Međutim, da bi majke opet imale primanja potrebne su izmjene Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, ali i poseban akt koji bi predstavljao direktan pravni osnov za isplatu naknada.
Bajramspahić: Eksperti podbacili, svaka nova vlada biće politička
Bajramspahić smatra da je ekspertska vlada model koji se sigurno neće ponoviti uskoro u Crnoj Gori.
”Svaka naredna vlada biće ‘politička’. Nažalost, zasad je propuštena prilika da se iz ekspertskog modela izvuče ono što je njegova prednost u odnosu na druge. Ovaj ogled je imao smisla samo da su ‘eksperti’ imali petlju i znanje da naprave presedan i donesu teške, dugoročne, strateške odluke u interesu svih građana, a ne samo partikularnih interesa vladajućih. Trebalo je da raskrste s lošim praksama - posebno partitokratskim, klijentelističkim, nepotističkim, revanšističkim - i postave sistem na potpuno novim osnovama”.
Ona kaže da su se sve javne politike svele na “naši protiv njihovih” i da su tu podbacili ministri-eksperti.
”Pokazalo su da su uglavnom podložni uticajima, da su preosjetljivi na populističke kritike, da nijesu dosljedni, da se udvaraju javnom mnjenju i da robuju svojim sujetama i ličnim agendama, umjesto stručnim principima. Većina njih pravi neprincipijelne kompromise s političarima, ‘kupuju’ mir i najmanje drže od visokih profesionalnih standarda (uključujući evropske) čija su kičma morali da budu. Bez toga, oni nemaju komparativnu prednost u odnosu na ministre-političare, koji bi, za razliku od njih obezbijedili barem stabilniji odnos sa Skupštinom i prohodnost zakonodavnih inicijativa, koja je sad na najnižem nivou”.
Ekspertska Vlada bila je predizborno obećanje liste “Crno na bijelo” i premijera Krivokapića. Ipak, mnogi dovode u pitanje njen ekspertski karakter zbog toga što u njoj sjedi i jedan političar - vicepremijer Abazović, koji je bio nosilac liste “Crno na bijelo”.
Bešić: Ideološki različiti ne obećavaju stabilnost
Bešić kaže da formiranje bilo koje postizborne koalicije nije moglo garantovati stabilnost aktuelne vlasti. Već tada je, prema njenim riječima, bilo očigledno da ideološki različite partije, koje imaju stalne nesporazume o ključnim društvenim pitanjima, ne obećavaju političku i institucionalnu stabilnost.
Ona navodi da trenutna politička situacija ne iznenađuje, ali da zabrinjava, te da su moguća tri scenarija raspleta krize.
”Prvi je opstanak vladajuće koalicije uz stalne političke nestabilnosti kao do sada, bez konkretnih rezultata na bilo kom nivou. Drugi je rekonstrukcija Vlade koje može rezultirati ostvarivanjem preduslova za sprovođenje reformi i napredak ka EU ili izostankom podrške međunarodnih partnera zbog većeg učešće predstavnika DF-a. Treći je održavanje vanrednih parlamentarnih izbora koji neće drastično uticati na aktuelnu konstelaciju političkih snaga u zemlji”.
Bonus video:
