Zapadni Balkan sa zebnjom iščekuje rezultate današnjih izbora u Njemačkoj, jer je neizvjesno da li će novi kancelar nastaviti politiku Angele Merkel prema regionu i zalaganje za njegovu integraciju u EU.
Sagovornici “Vijesti” saglasni su da se Merkelova dosta zalagala za regiju, ali da je njen uticaj oslabio posljednjih godina.
Za vrijeme kancelarskih mandata Merkelove, tokom 16 godina, EU se proširila na Hrvatsku, Crna Gora je otvorila pregovore o pristupanju, kao i Srbija, dok je otvaranje pregovora sa Albanijom i Sjevernom Makedoniju još na čekanju.
Na njen račun se čuju i kritike da je tolerisala stabilokratske režime - Janeza Janše u Sloveniji, Viktora Orbana u Mađarskoj, Ive Sanadera u Hrvatskoj, Aleksandra Vučića u Srbiji, Mila Đukanovića u Crnoj Gori...
Stabilokratija je naziv za podršku koju zapadne demokratske države pružaju režimima perifernih zemalja koji sprovode nedemokratske prakse, ali ipak obezbjeđuju određenu stabilnost u unutrašnjem i spoljnopolitičkom smislu.
Viši saradnik Savjeta za politiku demokratizacije (DPC) iz Berlina Bodo Veber za “Vijesti” kaže da na zapadnom Balkanu (ZB) vlada određena nervoza oko kraje ere kancelarke Angele Merkel.
”Ljudi se pitaju da li će biti kontinuiteta u njemačkom angažmanu u regiji i za proširenje EU na ZB. Mora se reći da je kancelarka Merkel tu preduzela vodeću ulogu unutar Unije, da gura EU naprijed poslije evrokrize, protiv raširenog zamora od proširenja. Međutim, posljednjih par godina to vođstvo je dosta oslabilo. Prema tome, mislim da bi sa novom vladom trebalo da oživi njemačko vođstvo u politici EU prema ZB. U tom pogledu dosta je neizvjesna politika buduće vlade”, objašnjava Veber.
U trci za nasljednika Merkelove su njen partijski kolega Armin Lašet, lider Hrišćansko-demokratske unije (CDU), Olaf Šolc, ministar finansija iz Socijaldemokratske partije (SPD) i Analena Baerbok iz stranke Zeleni, kojoj ankete daju male šanse.
Veber kaže da, generalno, sve relevantne parlamentarne stranke i svi kandidati za naslijednika Merkelove podržavaju politiku proširenja.
”Ali, jedino Zeleni u svom izbornom programu stavljaju značajan naglasak na ZB. Zato treba čekati ishod ovih, zaista poprilično neizvjesnih izbora”.
Njemački novinar Keno Versek smatra da novom kancelaru ZB neće biti prioritet.
”Ni Lašet ni Šolc nemaju poseban interes i znanje o ZB i to im neće biti prioritet”, kaže Versek koji prati situaciju u centralnoj i istočnoj Evropi, a piše za “Špigl”, “Dojče vele”, FAZ, ARD, BBC...
Dodaje da je Lašet dao neke zabrinjavajuće “prokremaljske” izjave i zalagao se za takozvani dijalog sa režimom Vladimira Putina “uprkos sve većoj militantnoj agresivnosti i represiji u Rusiji”.
”Isti prokremaljski stav važi i za SPD uopšte. Ovo bi moglo uticati i na ZB jer Lašet i SPD neće djelovati odlučno protiv ruskih igara destabilizacije na ZB. ZB takođe nije glavna tema za Zelene, ali oni imaju neke važne političare sa otvorenim glasovima koji podržavaju demokratizaciju, vladavinu prava i građansko društvo na ZB, poput Manuela Saracina ili Viole fon Kramon. Ako Zeleni dobiju Ministarstvo spoljnih poslova, to bi takođe bio dobar signal jer su prilično protiv Kremlja”, ocijenio je Versek.
Srđan Cvijić iz briselskog Instituta otvorenog društva za evropsku politiku kaže za “Vijesti” da u slučaju da Socijaldemokrate dobiju mjesto kancelara, ne treba očekivati revolucionarnu promjenu odnosa prema regionu “jer će bilo koja njemačka vlada biti osuđena da sarađuje za izabranim predstavnicima balkanskih država”.
Očekuje, međutim, nešto oštriju retoriku kada je riječ o daljem zarobljavanju države i gušenju demokratije i da Njemačka zauzme odlučniji stav u podršci proširenju EU, pogotovo kada je Crna Gora u pitanju.
”Prije svega, očekujem, u kombinaciji sa Zelenima i trećim partnerom u novoj koalicionoj vladi u tom scenariju, da Njemačka zauzme odlučniji stav u podršci proširenju. Optimista sam ako bude uspostavljena nova koaliciona vlada u kojoj prevlađuju Zeleni i SDP, pogotovo kada je Crna Gora u pitanju”, rekao je Cvijić.
Podsjeća da Crna Gora poput drugih zemalja na ZB, nema ozbiljne probleme u odnosima sa susjednim državama.
”Javna mnjenja i najskeptičnijih zemalja članica (kao npr. Francuske) više su ambivalentna ili podržavaju njen ulazak u EU nego što mu se protive, te očekujem da bi nova vlada u Berlinu bila spremnija da se kod ostalih članica EU (pogotovo kod onih skeptičnih prema proširenju) aktivnije založi za ubrzavanje čitavog procesa. Ne treba zaboraviti ni da su određeni djelovi demohrišćana i njihovi partneri iz bavarske Hrišćansko-socijalne unije (CSU), i sami bili skeptični prema ubrzavanju članstva zemalja ZB u EU, te bi nova vlada u kojoj ovi politički krugovi imaju nešto slabiji uticaj, mogla da bude politički ‘slobodnija’ u podršci ZB”.
Merkelova je često govorila da ZB treba da bude dio EU, ali i upozoravala da je korupcija veliki problem regiona.
Nakon onlajn samita Berlinskog procesa 5. jula, posljednjeg pod njenim vođstvom, Merkelova je rekla da “proces pristupanja država regiona EU traje duže i napreduje sporije nego što su mnogi očekivali i da ima još mnogo toga da se uradi u borbi protiv korupcije”.
Berlinski proces je diplomatska inicijativa koju je ona pokrenula 2014. kako bi pomogla integraciju ZB u EU.
Merkelova je pred sam kraj mandata ovog mjeseca posjetila Beograd, zatim i Tiranu gdje se sastala sa liderima regiona.
Poručila je da joj “srce kuca za ovu regiju”, iako više neće biti na dužnosti.
”Možda će me sunce namamiti da se vratim i vidim napredak ovih nacija”, kazala je u Tirani i poručila da će svaki njemački kancelar biti prijatelj regiona.
Na pitanje da li je Merkelova uspjela da ZB približi EU, Versek odgovara da nije.
”ZB je mnogo dalji od EU nego u 2013/14, iako to nije samo greška Merkelove. Da je zavisilo od Njemačke, Sjeverna Makedonija i Albanija bi pregovore o pristupanju započele prije dve godine”.
Versek smatra i da je Berlinski proces - ako se mjeri prema samoproglašenim ciljevima - skoro potpuni promašaj.
Navodi da je stanje demokratije i vladavine prava mnogo gore u Srbiji i Albaniji od 2013/14. i da je režim sprskog predsjednika Aleksandra Vučića “postao najopasniji u regionu i najnedemokratičniji u Evropi poslije Rusije i Bjelorusije”.
”U Bosni i Hercegovini je stanje nepromijenjene ili je još gore, demokratske promjene i procesi reformi u Makedoniji, na Kosovu i Crnoj Gori su u svakom slučaju postigli njeni građani, a ne EU, Berlinski proces ili strani političari i diplomate”, kaže Versek.
Smatra da je samo u Sjevernoj Makedoniji, EU i njemačka diplomatija odigrala određenu ulogu u promjeni režima, ali sve u svemu “Šarena revolucija” je srušila režim premijera Nikole Gruevskog 2016.
”Berlinski proces takođe nije uspio implementirati još jedan važan i samoproglašen cilj - podrška i dijalog sa građanskim društva. S druge strane, Berlinski proces je posredno doprinio ekonomskim koristima za Njemačku jer je zagarantovao priliv jeftine i kvalifikovane radne snage iz ZB u Njemačku”.
Veber kaže da je Merkelova u prvom dijelu svog angažovanja uspjela da gura regiju ka EU i da obavezuje države članice da perspektivu članstva država regiona drže otvorenom.
”Međutim, poslije raznih kriza 2015-16. godine njen uticaj ja dosta oslabio, a time i kredibilitet Unije u regiji i perspektiva članstva - prije svega zbog stupanja na scenu francuskog predsjednika Emanuela Makrona, koji je intimno protiv daljeg proširenja. Taj razvoj je dosta podrivao prvobitne uspjehe Merkelove na zapadnom Balkanu - od političkog dijaloga Kosova i Srbija do Berlinskog procesa kroz osnivanje konkurentskog projekta, tzv. Mini-šengena, odnosno Otvorenog Balkana, koji se djelimično može posmatrati kao reakcije zemalja regije (Albanija i Sjeverna Makedonija) na francusko blokiranje otvaranja pretpristupnih pregovora. Tako da je kancelarka na kraju svoje vladavine ostale poprilično praznih ruku što se tiče njenog angažmana na zapadnom Balkanu”.
Neophodan pritisak na Vučića i Đukanovića, moguć i novi rat
Komentarišući kritike o blagom odnosu odlazeće kancelarke prema autokratama, od Vladimira Putina, preko Viktora Orbana do Aleksandra Vučića i odgovarajući na pitanje da li je vrijeme za drugačiji pristup Njemačke Balkanu, Cvijić kaže da se odnosi između Njemačke i tih zemalja grade prije svega prema interesima Njemačke.
”Uzmimo primjer Srbije. Njemačkoj pod Angelom Merkel je u Srbiji bio potreban partner koji će da omogući dalje širenje i zaštitu njenih ekonomskih interesa i koji će da zaustavi dolazak velikog broja izbjeglica na njenu teritoriju. Za ovo je potrebna tijesna saradnja sa vlastima u Beogradu. Dokle god režim Vučića ne pređe crvenu liniju i sklizne u otvoreni i nasilni autoritarizam, kao recimo režim Aleksandra Lukašenka u Bjelorusiji, ili krene da ugrožava stabilnost regiona, vlade u Njemačkoj će podržavati izabrane vlasti na Balkanu, ma koliko režimi zemalja u regionu bili korumpirani ili populistički nastrojeni. Naravno, činjenica da je Vučićev SNS dio zajedničke porodice sa demohrišćanima Angele Merkel sigurno je donekle doprinosila da ovakav odnos bude blagonaklon”.
Versek kaže da postoji mnogo faktora zašto su sve te autokrate i “ponekad kriminalci” mogli ostati na vlasti, ali Merkelova nikada nije otvoreno izjavila neslaganje sa njima i tako ih je pomogla.
”Neki tvrde da ih je Merkelova iza zatvorenih vrata otvoreno kritikovala, ali čak i da jeste, to nije imalo nikakvog efekta. Vučićev režim sada je najopasniji za ZB, a takođe i za Evropu. Vučić i njegovi saveznici, Srpska pravoslavna crkva, Demokratski front, itd. takođe su dobra prilika za Đukanovićevo igranje sa vatrom. Dakle, sa ove tačke gledišta podrška za tzv. stabilokratiju dokazala je pogrešan diplomatski koncept jer stabilokrate ne oklijevaju da ‘postave dinamit’ u svojim zemljama kada su u opasnosti od gubitka moći”.
Smatra da je ne samo sa moralnog stanovišta već i sa stanovišta stabilnosti, bio bolji dugoročni koncept koji podržava demokratizaciju, čak i ako je to “džombast put” u početku kakav sada ima Crna Gora.
”Ako sada njemačka diplomatija ne izvrši zaista jak pritisak na Vučića i Đukanovića i pokuša da ih zaustavi, biće saučesnik za veoma opasne razvoje na ZB, za sve više nestabilnosti i nasilja na kratki rok i možda dugoročno novi rat”, upozorava Versek.
Milo malo naš, a malo i nije
Veber kaže da nije siguran da je spisak stabilokratskih režima, zbog kojih se Merkelova kritikuje, fer prema njoj.
”Sanader je na kraju bio uhapšen i osuđen za korupciju. Problem iliberalnih država članica EU nije rezultat politike Angele Merkle kao takve, mada vladajući njemački konzervatici nose značajnu odgovornost za to što se EU nije na vrijeme ozbiljno protivila autoritarnoj transformaciji Mađarske pod Orbanom. Ni Berlin ni EU u cijelini nikad nisu našli diferencirani pristup prema Crnoj Gori i Đukanovićem režimu koji je na jednoj strani bio naš zbog prozapadne orijentacije, a na drugoj po stanju demokratije i vladavine prava naš baš i nije bio”.
Smatra da najdirektniju odgovornost Merkelova nosi za dramatičnu autoritarnu-autokratsku transformaciju Srbije pod Vučićem.
”Može se reći da je Merkelova napravila Vučića. Ali ne kao ciljani proizvod, nego kao kolateralnu štetu gubitka strateške direkcije političkog dijaloga Kosovo-Srbija, koji je počeo kao istorijski, a onda je dopušteno da pada u duboku krizu, pa se guranjem sporazuma o razmjeni teritorije neko vrijeme čak pretvorio u svoju suprotnost. To teško nasljeđe odgovornosti za tmurno stanje današnje Srbije pašće na nasljednika Merkelove ili nasljednicu”, kazao je Veber.
Navodi da je pojam “stabilokratija” pomalo neprecizan, jer ostavlja utisak da su one cilj zapadne politike, politike EU.
”Prije se radi o proizvodu odsustva strateške politike prema ZB, te o nedovoljnoj političkoj volji da se Unija ozbiljno bavi regijom. U takvoj situaciji, u takvom vakuumu, prioritet postaje da regija ostane makar naizgled stabilna - jer svaka destabilizacija bi natjerala Brisel i zapadne prestonice da se ozbiljno bave regijom”.
Bonus video:
