Stvaranje slike da iz Srbije dolazi svako zlo i opasnost pomaže predsjedniku Crne Gore i lideru Demokratske partije socijalista Milu Đukanoviću da u takvoj atmosferi može da pobjeđuje na izborima, “mobilišući sve antisrpske političke krugove, koje je prethodno upravo takvim manipulacijama i kreirao”, smatra bivši predsjednik Srbije i lider jedne od tamošnjih vanparlamentarnih stranaka Boris Tadić.
”Biće potrebno vrijeme da se međunacionalni odnosi u Crnoj Gori stabilizuju i da se smanje tenzije koje su direktna posljedica Đukanovićeve vladavine”, rekao je, između ostalog, u intervjuu Vijestima, u kome govori i o opasnosti Vučićevog stvaranja “srpskog sveta”:
”Srpski svet je svakako opasan konstrukt Vučićevog režima, koji najmanje ima veze sa očuvanjem legitimnih interesa srpskog naroda i to je model koji je zamišljen da bi Vučić bio proglašen predsjednikom svih Srba”.
U junu 2006. godine, mjesec nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore, boravili ste, kao predsjednik Srbije, u zvaničnoj posjeti Podgorici, i tada poručili da je za vašu državu od vitalne važnosti kakve odnose ima s Crnom Gorom. Od tada do danas ti odnosi prošli su više turbulentnih faza, koje su, između ostalog, uključivale optužbe za miješanje u unutrašnja pitanja i “rušenje” države, protjerivanja ambasadora, protestne note... Kako ocjenjujete trenutne srpsko-crnogorske odnose i šta mislite da je ključni razlog dugogodišnjih međudržavnih nesporazuma?
Kao i sve vrijeme od 2012. godine, i trenutni odnosi Srbije i Crne Gore su u potpunosti zavisni od ličnih odnosa dvojice autokrata na vlasti u objema državama - Vučića i Đukanovića. Pošto je sada nivo nepovjerenja i njihovih loših međusobnih odnosa na vrhuncu, takvi su i odnosi Srbije i Crne Gore. Za razliku od Vučića, Đukanović je konstanta bilateralnih odnosa Srbije i Crne Gore u prethodnim decenijama i u tom smislu sada svjedočimo jedinstvenom procesu promjene crnogorskog vladaoca prvi put demokratskim putem u istoriji Crne Gore.
U suštini, Đukanović je taj koji diriguje bilateralnim odnosima Srbije i Crne Gore, a u njegovom političkom djelovanju, pored opstanka na vlasti, ključan je aspekt finansijske koristi. Kada god je u Srbiji imao partnera za opstanak na vlasti i ostvarivanje nove finansijske koristi, za Đukanovića su odnosi sa Srbijom išli uzlaznom linijom. Kada god to nije bilo tako, on je i bilateralne odnose sa Srbijom tretirao ne samo kao problem za Crnu Goru već i za čitav region, optužujući Srbiju da se miješa u unutrašnje stvari susjednih zemalja i za destabilizaciju Balkana.
Podsjećam Vas da kada su Vučić i Nikolić došli na vlast, on ih je na sva usta hvalio i zajedno sa njima se hvalio nikada boljim bilateralnim odnosima u istoriji, da bismo u protekle dvije godine doživjeli istorijsko dno tih odnosa, opet zahvaljujući odnosu Vučića i Đukanovića. Podsjećam Vas da sam i tada upozoravao da se ne radi o stvarnom rješavanju pitanja koja tište odnose Srbije i Crne Gore, već o odnosima baziranim na ličnim interesima. Đukanović o Vučiću danas govori da je dio političke zavjere protiv njega i nosilac šovinističke velikosrpske politike, bez ikakvog kritičkog osvrta na svoje ranije hvalospjeve upućene istom tom Vučiću.
Početkom 2020, u jeku litija koje je Mitropolija crnogorsko-primorska organizovala zbog izmjena Zakona o slobodi vjeroispovijesti, saopštili ste da Srbi u Crnoj Gori imaju razloga da protestuju, između ostalog i zato što nisu proporcionalno zastupljeni u organima vlasti. Kako, kao čovjek porijeklom iz Crne Gore, vidite trenutni položaj Srba u njoj?
Srbi su sada svakako mnogo više zastupljeni u organima vlasti, nakon izbornog poraza DPS-a. Međutim, ne radi se u Crnoj Gori samo o položaju srpskog naroda, nego i svih drugih etničkih zajednica, čije učešće u institucijama mora biti izbalansirano, prije svega kroz zakonska i ustavna rješenja. Biće potrebno vrijeme da se međunacionalni odnosi u Crnoj Gori stabilizuju i da se smanje tenzije koje su direktna posljedica Đukanovićeve vladavine.
Kao što sam uvijek smatrao da je Đukanovićeva politika nametanja “crnogorstva” i poništavanja srpskog identiteta iz crnogorske istorije apsolutno neodrživa, jednako smatram da bi danas politika nametanja srpstva i negiranja crnogorskog identiteta takođe bila neodrživa, po istim kriterijumima. Politička situacija u Crnoj Gori se ne može nikada stabilizovati dok se ne uspostavi balans između ta dva identiteta. Do tada na stvaranju vještačkog raskola profitiraće samo političari koji zagovaraju jednu ili drugu stranu, manipulišući nacionalnim osjećanjima građana, dok će cijenu za to plaćati svi građani u Crnoj Gori.
Izbor Lekića za mandatara se čini najracionalnijim rješenjem, ne samo zbog njegovog velikog diplomatskog iskustva i znanja, već i zbog toga što sam uvjeren da njegov karakter jeste garancija da će nakon nekoliko decenija autokratije Crna Gora postati konačno stabilna demokratija. Potreban je određen i lični, a ne samo politički, karakter lidera koji može riješiti zaplete i konflikte, koji su na crnogorskoj političkoj sceni nastali nakon poraza DPS-a i u tom smislu imam puno povjerenje u Lekića.
Predsjednik Đukanović u više navrata Vas je optuživao za uplitanje u crnogorska unutrašnja pitanja, a prošle godine je rekao da ste radili “isto što danas radi aktuelni srpski predsjednik - ruši suverenost susjednim državama polazivši od lažne premise da su prava Srba ugrožena”. Kako tumačite Đukanovićevu ocjenu, i koje mislite da su suštinske razlike između Vašeg i Vučićevog odnosa prema Crnoj Gori?
Kada je Đukanović optuživao mene, izgovarao je očitu laž, koja mu je služila da primijeni matricu i stereotipije antisrpske koalicije, koja ga je matematičkom preciznošću održavala na vlasti. Vučićeva i moja politika su u svemu, pa i po pitanju odnosa sa Crnom Gorom, potpuno različite. Svako poređenje Vučićevog i mog odnosa prema Crnoj Gori ima za svrhu samo pokušaj stvaranja utiska građanima Crne Gore da iz Srbije, bez obzira na to ko je na vlasti, za Crnu Goru uvijek dolazi samo zlo i opasnost. A Đukanović samo u takvoj atmosferi može da pobjeđuje na izborima, mobilišući sve antisrpske političke krugove, koje je prethodno upravo takvim manipulacijama i kreirao.
Ključna razlika između moje i Vučićeve politike u odnosu prema Crnoj Gori je u tome što je moja politika bila usmjerena na stvarno uspostavljanje dobrih odnosa, zasnovanih na balansiranom odnosu i međusobnom uvažavanju i srpskog i crnogorskog identiteta, dok je Vučićev odnos prema Crnoj Gori upotrijebljen samo kao instrument za zaštitu ličnih političkih i drugih interesa. Za razliku od moje politike, koja je bila usmjerena na zaštitu identitetskih prava Srba u Crnoj Gori, Vučić je prenaglašenim kvazipatriotizmom maskirao interese jačanja svoje lične vlasti i saradnju kriminalnih struktura u Srbiji i Crnoj Gori.
Da li, deset godina nakon odlaska s predsjedničke funkcije, smatrate da ste nekim svojim potezima ipak doprinijeli zaoštravanju srpsko-crnogorskih odnosa?
Malo je aspekta u kojima sa distancom od deset godina ne pronađete grešku ili nešto što biste drugačije uradili, ali što se tiče odnosa sa Crnom Gorom zaista ne vidim nijednu grešku, a svakako ne lošu namjeru. Jedino što bih možda sada drugačije uradio je da bih prihvatio predlog DPS-a koji su ponudili prije referenduma, a koji sam tada odbio. Taj predlog se odnosio na formiranje zajednice nezavisnih država, koja bi zadržala neke značajne atribute državnog zajedništva.
Iako bi i to vjerovatno u krajnjem vodilo potpunoj nezavisnosti Crne Gore, u međuvremenu bismo pod daleko povoljnijim okolnostima imali priliku da riješimo ne samo značajna pitanja koja se tiču odnosa Crne Gore i Srbije, a koja nas opterećuju i danas, nego i pitanja koja se tiču i naših pojedinačnih država. Jedno od takvih pitanja je i odnos prema nezavisnosti Kosova, koji je ne samo teret u našim odnosima danas, već je i zvanični stav Crne Gore o tom pitanju problem za značajan dio i crnogorskog društva.
I Vi ste optuživali Đukanovića za miješanje u dešavanja u Srbiji, navodeći da postoji duga istorija njegovog uplitanja u izbore i da je njegov režim bio “logistički centar” za podršku Vučićevom SNS-u na izborima 2012. Na koji tačno način je bio logistički centar, i u kom poslu su, kako takođe tvrdite, Đukanović i Vučić bili (poslovni) partneri?
Dva su markantna događaja definisala odnos Đukanovića i Vučića. Prvo, finansijsko-politički sastanak u hotelu Ric u Parizu u prisustvu Stanka Subotića, koji je u to vrijeme bio krivično gonjen u Srbiji. Tada je očigledno dogovorena strateška saradnja i logistička pomoć Đukanovićeve Crne Gore Nikoliću i Vučiću na izborima 2012. godine, kao i Subotićeva finansijska podrška naprednjačkoj kampanji. Ishod pokazuje da su u toj trgovini Vučić i Nikolić kupovali pomoć za dolazak na vlast, Đukanović konačno partnera u Srbiji za sve vrste saradnje koje su mu bile potrebne, a u kojima svakako nije u meni mogao imati partnera, a Subotić slobodu. Zanimljivo je pogledati koje sve strukture su imale interes da se promijeni vlast u Srbiji i način na koji su se udruživali sa tim ciljem. Dio te strategije je bio i organizacija bijelih listića, koji većinom nisu shvatili da su bili samo korisni idioti Đukanovićevog režima.
Druga tačka se tiče odnosa prema Šarićevom klanu. Šarićeva volšebna odluka da se preda odmah po dolasku naprednjaka na vlast, način na koji se u prethodnim godinama odvija sudski proces protiv njega, kao i način funkcionisanja derivata Šarićevog klana i u Srbiji i u Crnoj Gori poput škaljarskog i kavačkog klana, Belivukove grupe i slično, način na koji se taj organizovani kriminal prelivao preko srpsko-crnogorske granice, kao i Vučićeve i Đukanovićeve vlasti najbolje ilustruje odnose Srbije i Crne Gore u protekloj deceniji. Kada bi o toj deceniji bio snimljen film, vjerovatno bi počeo scenom u kojoj avion švajcarske registracije dolijeće iz “nepoznatog” pravca, a u stvari po scenariju tog filma kruži iznad Podgorice, nakon što je putnika pokupio vjerovatno iz istog tog grada, a potom po slijetanju iz njega izlazi nasmijani i preplanuli Šarić koji se dobrovoljno predaje pun povjerenja u nove srpske vlasti i pravično suđenje, koje još uvijek traje. Sa epizodama naizmjeničog oslobađanja i osuđivanja, kućnog pritvora i zatvora, dok derivati njegovog klana nesmetano operišu i u Srbiji i u Crnoj Gori, švercuju kokain, ubijaju i melju ljude u mašinama za mljevenje mesa.
Ne dovodeći u pitanje to da jedna država ima pravo da štiti interese svog naroda u drugoj, da li ipak mislite da se Vučićev režim vrlo otvoreno miješa u unutrašnje stvari Crne Gore? Šta je Vučićev politički cilj u Crnoj Gori, kako ocjenjujete njegove odnose s Demokratskim frontom, i da li je realna opasnost od tzv. “srpskog sveta”, kojim prijete pojedinci iz Vučićeve vlasti?
Srpski svet je svakako opasan konstrukt Vučićevog režima, koji najmanje ima veze sa očuvanjem legitimnih interesa srpskog naroda i to je model koji je zamišljen da bi Vučić bio proglašen predsjednikom svih Srba. Dio te ideje je i ideja o formiranju tzv. srpskog bloka, koji bi predstavljao nadstranačku organizaciju svih “patriotskih” stranaka u Srbiji. Nije isključeno da o svojoj ostavci na mjestu predsednika SNS-a Vučić govori upravo sa idejom da postane predsjednik tog bloka. Nije potpuno nerealna opasnost od tzv. srpskog sveta, ali tačnije je reći da je malo vjerovatna. To vidim više kao produkt megalomanskih ličnih ambicija, nego nekog realističnog političkog plana.
Vučić se apsolutno miješa u unutrašnje stvari Crne Gore, ali ništa manje nego Đukanović tokom mog mandata u unutrašnje stvari u Srbiji. Tako da Đukanović nema pravo da se žali na ono što je i sam radio i u čijem kreiranju je učestvovao. Vučićev politički cilj u Crnoj Gori je da preko svojih političkih izvršilaca tamo povećava svaku vrstu svoje moći u toj zemlji i da i kroz taj proces gradi kult vlastite ličnosti. Što se tiče njegovih odnosa sa Demokratskim frontom, tu se radi o organskoj saradnji.
Čime objašnjavate veoma dobre relacije Beograda s Vladom Dritana Abazovića, a loše s Vladom Zdravka Krivokapića, prvom formiranom poslije smjene trodecenijske vlasti Đukanovićevog DPS-a?
Još uvijek nemam odgovor na to pitanje. Pogotovo u kontekstu činjenice da je upravo Abazović pokrenuo borbu protiv organizovanog kriminala u Crnoj Gori, što je za svaku pohvalu i ima moju punu podršku.
Šarićeva volšebna odluka da se preda odmah po dolasku naprednjaka na vlast, način na koji se u prethodnim godinama odvija sudski proces protiv njega, kao i način funkcionisanja derivata Šarićevog klana i u Srbiji i u Crnoj Gori poput škaljarskog i kavačkog klana, Belivukove grupe i slično, način na koji se taj organizovani kriminal prelivao preko srpsko-crnogorske granice, kao i Vučićeve i Đukanovićeve vlasti najbolje ilustruje odnose Srbije i Crne Gore u protekloj deceniji
Srbija protiv Kosova u međunarodnim organizacijama, a zove ga u Otvroreni Balkan
Kakvo je Vaše mišljenje o regionalnoj inicijativi Otvoreni Balkan, čiji je jedan od stvaralaca Vučić, i da li mislite da bi Crna Gora trebalo da joj se pridruži?
Podržavam svaku regionalnu inicijativu koja ruši barijere i povezuje građane i privredu. Međutim, pitanje je koliko su disfunkcionalni paralelizmi u svim sličnim regionalnim inicijativama koje već postoje, poput CEFTA. Umjesto da započete inicijative dovršimo do kraja, započinju se nove, pa djeluje da je bitnije ko je započeo, nego šta je stvarni efekat. Samo se nadam da ideja Otvorenog Balkana neće za posljedicu imati otvaranje Balkana za saradnju i u oblasti organizovanog kriminala. Takođe, način na koji se sprovodi inicijativa Otvoreni Balkan problematična je i u kontekstu kosovskog pitanja, jer dok se Srbija zvanično protivi učešću tzv. nezavisnog Kosova u međunarodnim organizacijama, formira regionalnu organizaciju nezavisnih država u kojoj se sve vrijeme otvoreno i naglašeno upućuje poziv Kosovu da se priključi toj inicijativi.
Kako gledate na sveukupne odnose država na Balkanu, i da li strahujete od nekih nestabilnosti, posebno imajući u vidu trenutnu krizu na sjeveru Kosova?
Danas su odnosi među državama na Zapadnom Balkanu neuporedivo nestabilniji nego u vremenu mog mandata i svaka, pa i najmanja, kriza poput ove posljednjih dana na sjeveru Kosova prijeti mogućim novim eskalacijama. Postojeće okolnosti zahtijevaju posebnu pozornost, imajući u vidu brutalni i bestijalni rat na teritoriji Ukrajine, koji budi agresivne ambicije kod svakog autokrate na evropskom kontinentu.
Sve u svemu, situacija je ponovo veoma kompleksna i opasna. To nesumnjivo govori da su zamrznuti konflikti ideje kratkog daha i da bi konflikte trebalo rješavati na održiv način, uspostavljajući pravedne kompromise, a ne nametanjem rješenja u kojima jedna strana gubi sve, a druga dobija sve, kao što je Zapad želio da nametne rješenje na KiM, a neke države Balkana su takvo rješenje, nažalost, prihvatile priznajući kosovsku nezavisnost.
Bonus video:
