Manipulisanje javnim mnjenjem metodama poput orkestriranih kampanja botova i lažnih anketa o rejtingu partija, čime se građanima pokušava nametnuti iskrivljena slika političke stvarnosti, sve je učestalije kako se bliže izbori u Podgorici.
To je za “Vijesti” ocijenio glavni i odgovorni urednik portala “Raskrinkavanje.me” Darvin Murić, govoreći o tzv. koordinisanim astroturfing kampanjama političkih aktera koje sprovode botovi u komentarima na portalima i društvenim mrežama uoči izbora u glavnom gradu zakazanih za 29. septembar.
Cilj takvih kampanja je stvaranje lažnog utiska, bilo pozitivnog ili negativnog, o pojedincima, događajima, fenomenima... Njih sprovode tzv. bot nalozi, odnosno automatizovani ili lažno kreirani profili koji se koriste za masovno objavljivanje komentara. Zadatak je manipulacija javnim mnjenjem kroz veličanje političkih ili komercijalnih interesa, napadanje suprotstavljenih stavova ili širenje dezinformacija, uglavnom po unaprijed zadatim uputstvima.
Darvin Murić kaže da je matrica takvih naloga u suštini svugdje ista.
“Vidite da neki korisnici komentarišu bukvalno od jutra do mraka, svaku moguću temu, i jasno je da je komentarisanje postalo profesija. Praktično je nemoguće da jedna osoba, bez obzira na životne navike, (ne)zaposlenost, bioritam, komentariše u tri sata poslije ponoći, osam ujutru, četiri popodne...”, navodi sagovornik.
On kaže da gotovo sve partije to rade, neke s više, neke s manje uspjeha.
“Rječnik botova je otprilike sličan, rečenice imaju sličnu formulaciju, uvijek se potežu iste teme bez obzira da li se komentariše članak o sportu, muzici, politici...”, objašnjava sagovornik.
Pozivi na glasanje, slogani, kritike...
Analizom komentara na portalu “Vijesti”, na oko 150 tekstova u vezi sa izborima, u periodu od 11. do 18. septembra, uočeno je postojanje botova gotovo svih lista koje će izaći na birališta u Podgorici, i njihova aktivnost je sve veća kako se bliži datum izbora.
Liste “Evropa sad - Demokrate - Još jače - prof. dr Saša Mujović”, “DPS - I riječju i djelom - dr Nermin Abdić”, “Jakov Milatović - Za bolju Podgoricu”, “Preokret - Ovako više ne može - Srđan Perić” i “Vrijeme je za red - Stranka evropskog progresa - Duško Marković” imale su, prema analizi “Vijesti”, najveću podršku botova u navedenom periodu.
Aktivnost njihovih “podržavalaca” uglavnom se ogledala u veličanju dosadašnjih dostignuća tih lista i ljudi koji ih predove, kao i planova za razvoj Podgorice koji su ti akteri predstavili u izbornim programima, uz napade i kritike političkih protivnika.
Komentari na tekstovima pisani su, u najvećem broju slučajeva, u vremenskim intervalima od 15 do 45 minuta, koji su se ponavljali više puta u toku dana. Što se tiče broj komentara botova, on je varirao od nekoliko do više desetina.
Botovi Preokreta djelovali su drugačije od naloga koji su podržavali ostale političke opcije. Korisnici “Sneki”, “Floki”, “Han”, “Kal”, “Ljiki”, “Sansa”, “Laki”, “Gilly”, “Party”, “Atilla” i drugi dominatno su se pojavljivali u člancima nevezanim za Preokret, odnosno u saopštenjima drugih lista.
Uglavnom bi u prvom dijelu rečenice kritikovali rad neke od tih partija/koalicija, a potom naveli da je Preokret “jedina opcija”, pozivajući nosioca liste tog pokreta Srđana Perića da, između ostalog, “obuzda partitokratiju”.
Korisnici “Ledeni Viking”, “AlanDelon1”, “malanevjesta”, “BarkestBarker”, “Registrator123” i još nekolicina njih podržavali su Milatovićevu listu tako što su kritikovali rad Pokreta Evropa sad (PES) i Demokratske partije socijalista (DPS), ističući kako je kandidat za gradonačelnika te liste Luka Rakčević “pravi izbor” i kako jedini ne gleda Podgoricu “kao odskočnu dasku”.
Nalozi kao što su “pg cg”, “velle”, “cile mile”, “pg”, “Podgorica Montenegro” i drugi navodili su kako kandidat DPS-a Nermin Abdić ima njihov i glas njihove porodice, hvaleći rad Abdića kao ljekara i kritikujući vladajuće stranke.
Korisnici “represija”, “Branislav Radicevic”, “Nole_legenda”, “poljoprivrednikizkuca”, “DjeJePecat”, “MrgudMarkov”, “DrzavnikCG” i slični podržavali su kandidata liste PES-a i Demokrata Sašu Mujovića. Isticali su njegove reference kao bivšeg dekana Elektrotehničkog fakulteta Univerziteta Crne Gore, kao i njegov rad kao ministra energetike.
Konstantno su ponavljali dostignuća aktuelne Vlade čiji je Mujović dio, odnosno povećanje minimalne zarade penzionerima i ostalim građanima, napredak u pregovorima o ulasku u Evropsku uniju (EU), konstatujući da je glas za DPS - “glas za vraćanje minimalne zarade na 222 eura”.
Branislav Radičević je odbornik PES-a u Skupštini glavnog grada, ali nije jasno da li on stoji iza naloga s tim imenom.
Komentatori “Senad”, “krivi”, “Lepe-tane”, “Nikolina” i drugi hvalili su rezultate Duška Markovića kao nekadašnjeg premijera i navodili kako je nosilac liste Stranke evropskog progresa (SEP) Ilija Mugoša “pravi izbor”, uz ponavljanje partijskog slogana - “vrijeme je za red”.
Hvale, ali i lažu
Murić kaže da je i na Fejsbuk stranici “Vijesti”, kao jednoj od najpopularnijih u Crnoj Gori na toj mreži, registrovana velika aktivnost botova. Objašnjava da je takve korisnike lako uočiti.
“Imaju generičke profilne fotografije koje se pokupe s bilo kojeg sajta, a tzv. ‘cover’ ili naslovna fotografija im je, po pravilu, neki prelijepi dio Crne Gore, dodaju gomilu prijatelja, dijele sadržaj vezan za stranku kako bi povećali vidljivost... Imamo i one s lažnim imenima, koji kroz loš humor izvršavaju komande partija”, navodi Murić.
On kaže da je tim nalozima zadatak jasan - hvale partiju i njenog predsjednika, a napadaju protivnike. Dodaje, međutim, da takvi korisnici često kreiraju i lažne vijesti.
“U šta se uvjerila i redakcija ‘Raskrinkavanja’ kad su se upravo s takvih naloga puštale dezinformacije da je (funkcioner Građanskog pokreta URA) Miloš Konatar potvrdio da će Nebojša Šofranac biti na listi URA, da je (poslanik DPS-a) Andrija Nikolić obećao da će Adem Jašari dobiti ulicu u Podgorici, da je (kandidatkinja za odbornicu) Nađa Liljanić rekla da će lista Jakova Milatovića sarađivati sa DPS-om...”, naveo je.
Govoreći o kampanjama u kojima učestvuju botovi i njihovom potencijalnom uticaju na izbore, Murić ocjenjuje da je problem u Crnoj Gori što je većina takvih vrsta manipulacija zakonita, tj. što nije zabranjena.
“Vidimo neka nerealna obećanja, koja nemaju veze s lokalnom upravom, aktivnosti botova, gomile dezinformacija, a sve to je, u suštini, kad pogledamo zakone, dozvoljeno. Građani sud treba da donose na osnovu tačnih informacija i tako odluče za koga će glasati”, kaže sagovornik, poručujući da svaki glas dobijen dezinformacijom ili bilo kojom drugom manipulacijom - štetno utiče na izborni integritet, iako nužno ne predstavlja kršenje zakona.
Murić: Građane obmanjuju i anketama
Murić kao vid manipulisanja građanima, koji je, kaže, postao karakterističan za Crnu Goru, ističe objavljivanje lažnih i sumnjivih istraživanja javnog mnjenja.
Ona se, prema njegovim riječima, pred izbore slivaju sa svih strana, kako s botovsko-partijskih naloga, tako i s portala za koje je, tvrdi, jasno da otvoreno podržavaju određene izborne liste, odnosno partije.
Murić navodi da pojedine partije rade i ankete na ulicama, pa to objavljuju bez pristanka anketiranih. Kazao je da su neki od intervjuisanih potvrdili portalu “Raskrinkavanje” da nisu znali da je u pitanju partijska anketa, već da su mislili da je u pitanju medijska.
“Dakle, partije pokušavaju da nam predstave stvarnost onakvom kakvu žele da je vidimo, i vrlo su spremne na manipulacije”, konstatuje urednik “Raskrinkavanja”.
I najveće države na udaru
Da botovi i njihove aktivnosti mogu značajno uticati na političke i društvene prilike, pokazuje i primjer iz SAD. Nakon tamošnjih predsjedničkih izbora održanih 2016. godine, na kojima je pobijedio kandidat republikanaca Donald Tramp, svjedočenjima u Kongresu ukazano je na uplitanje ruskih "farmi" botova u izborni proces. Botovi su, kako je rečeno tada, širili dezinformacije i podsticali podjele u američkom društvu.
Uglavnom su dijelili "zapaljivi" sadržaj, a najpoznatiji primjer iz tog perioda je afera "Pizzagate" - lažna vijest da je njujorška policija otkrila pedofilski prsten u koji su bili umiješani visoki zvaničnici američkih demokrata, a koji je bio vođen iz picerija širom SAD.
Grupa političkih aktivista u Ujedinjenom Kraljevstvu je u ljeto 2017. otkrila kako da zloupotrijebi dejting aplikaciju "Tinder" za privlačenje glasača. Oni su kreirali bota koji bi automatizovao flertovanje sa stvarnim ljudima, a nakon određenog vremena, flert bi prelazio na isticanje politika britanske Laburističke stranke.
Na francuskim predsjedničkim izborima 2017. udio "saobraćaja" na tadašnjem Tviteru (današnjem Iksu) generisan botovima udvostručio se između prvog i drugog kruga glasanja.
Studija prestižnog britanskog univerziteta Oksford iz 2019. utvrdila je postojanje organizovanih kampanja za manipulaciju javnim mnijenjem putem onlajn platformi u 70 zemalja.
Bonus video:
