To što je u Crnoj Gori mnogo više birača nego na popisu stanovništva registrovanih punoljetnih crnogorskih državljana i onih koji uz to imaju i strano državljanstvo, znači da Uprava za statistiku (MONSTAT) nije popisala sve državljane koji žive u inostranstvu (SAD, zapadnoj Evropi, Srbiji...) a imaju biračko pravo u Crnoj Gori. Međutim, to ne mijenja činjenicu da je u biračkom spisku značajno više ljudi nego što bi trebalo da bude, i njih bi odatle trebalo “obrisati”, ali isključivo u zakonitoj proceduri.
Tako stručnjak za imigraciono pravo koji je želio da ostane anoniman, tumači za “Vijesti” ogromnu diskrepanciju između broja birača i punoljetnih državljana, odnosno to što je prvih gotovo 90 hiljada više. To je pokazalo poređenje biračkog spiska za parlamentarne izbore održane u junu 2023. godine i podataka o broju punoljetnih državljana na popisu održanom krajem te godine, koje je MONSTAT dostavio “Vijestima” u utorak.
Na popisu, čiji su konačni rezultati predstavljeni prošle sedmice, prikupljani su podaci od crnogorskih državljana koji imaju prebivalište ili boravište u Crnoj Gori, bez obzira da li su privremeno van nje, te stranaca koji imaju odobren stalni ili privremeni boravak u Crnoj Gori, kao i stranaca kojima je ona “uobičajeno mjesto boravka”.
MONSTAT je juče objavio podatke o popisanim državljanima koji žive u inostranstvu, i saopštio da se oni ne “ne odnose na kontingent iseljenika/dijaspore, već predstavljaju samo jedan njen dio koji je bio prisutan tokom popisa ili je imao prisutnog člana domaćinstva koji je dao podatke za odsutne članove domaćinstva”.
S druge strane, u biračkom spisku nalaze se crnogorski državljani koji imaju biračko pravo, a njega imaju oni koji su navršili 18 godina života i imaju najmanje dvije godine prebivališta u Crnoj Gori.
U biračkom spisku bilo je 541.670 birača (ne računajući 798 birača upisanih na izdvojenim biralištima UIKS - I, UIKS - II i UIKS - III), dok su na popisu registrovana 451.942 punoljetna crnogorska državljanina i ona koja uz to imaju i državljanstvo druge zemlje.
Sagovornik “Vijesti” rekao je da se nesrazmjernost u broju birača i punoljetnih državljana može “peglati” isključivo na zakonit način i uz poštovanje međunarodnih standarda, i da taj postupak može trajati godinama.
On tvrdi da bi shodno njegovim istraživanjima i podacima iz registara prebivališta i crnogorskih državljana, u biračkom spisku trebalo da bude između 70 hiljada i 90 hiljada birača manje. Odnosno - između 450 hiljada i 470 hiljada ukupno.
Zvaničnik Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) saopštio je u maju 2021. godine da je u registru državljana tada bilo 780.174 crnogorska državljanina, a u registru prebivališta 676.923 osoba, odnosno da 102.251 državljanin nema prebivalište u Crnoj Gori.
Ekspert s kojim su razgovarale "Vijesti" je kazao da bi prilikom “čišćenja” spiska, fokus trebalo da bude na onima koji uz crnogorsko imaju još neko državljanstvo. Objašnjava da bi te osobe, ako su drugo državljanstvo stekle nezakonito (nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore 3. juna 2006), po sili zakona trebalo da izgube crnogorsko, a samim tim i biračko pravo i da nestanu iz biračkog spiska.
Sagovornik je naveo da je komplikovano doći do toga da li je drugo državljanstvo stečeno nezakonito, jer je malo vjerovatno da će te druge zemlje dostaviti te podatke.
Međutim, kazao je da postoje drugi modeli da se utvrdi da li neki crnogrski državljanin, bez obzira na to ima li dvojno državljanstvo, zaista živi u Crnoj Gori.
“Postoji mogućnost uparivanja baza podataka koje postoje kod nas. U evropskoj statistici postoji termin ‘signs of life’ (znaci života). Uparivanjem odgovarajućih baza - MUP-ovih, Poreske uprave, Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja, registra prelazaka državne granice... moglo bi se utvrditi da li te osobe daju ‘znake života’, odnosno da li stvarno žive u Crnoj Gori”, poručio je ekspert.
Kad je riječ o crnogorskim državljanima koji žive u inostranstvu a nemaju drugo državljanstvo, sagovornik je kazao da bi uprkos tome što oni nisu u zemlji, njihovo “brisanje” iz registra prebivališta bilo vrlo problematično. Tu ideju zagovarali su neki politički akteri.
“Jer bi ti ljudi, ako nemaju biračko pravo u drugoj državi, izgubili to ustavno pravo u Crnoj Gori... Ovo pitanje mora se rješavati u zakonitoj proceduri, da ne dođemo u situaciju da se to radi preko koljena, da policija popisuje građane, izlazi na teren i sl. Jer to moglo da dovede do toga da od procjene policajca zavisi nečije biračko pravo i ostala prava koja se crpe iz prebivališta”, upozorio je on.
Međutim, sagovornik je napomenuo da u slučaju te kategorije državljana postoji etička dimenzija, u smislu da li je u redu da oni koji ne žive u Crnoj Gori odlučuju o prilikama u njoj. On je naveo da bi te ljude možda trebalo pozvati da ne glasaju u domovini.
“Da ne uzimaju sudbinu Crne Gore u svoje ruke, i da to pitanje ipak prepuste građanima, crnogorskim državljanima koji zbilja žive u Crnoj Gori i koji su svoj život i sudbinu vezali za nju”, ocijenio je on.
Analizom biračkog spiska i podataka MONSTAT-a, vidi se da je u 24 od 25 opština više birača nego punoljetnih državljana. Jedina opština u kojoj to nije slučaj je Danilovgrad, u kom je punoljetnih državljana 1.090 više nego birača (14.266 prema 13.176).
Pravnik i bivši ministar unutrašnjih poslova Sergej Sekulović, kazao je “Vijestima” da bi Zakon o registrima prebivališta i boravišta trebalo da bude izmijenjen ili da se donese novi. Rekao je da je osnovna ideja oko koje mora postojati konsenzus, a u skladu s ustavnim odredbama, da pravo glasa imaju državljani kojima je Crna Gora, odnosno neka od opština u njoj, centar životnih aktivnosti.
“Ovo ne znači mehanističko povezivanje činjenice da je neko privremeno odsutan, jer brisanje iz registra prebivališta ne povlači samo gubitak biračkog prava, već ima i druge važne posljedice, kao je što su poništenje lične karte, nemogućnost registracije vozila i sl. Dakle, mora se biti oprezan”, podvukao je on.
Sekulović je saopštio da su oni građani koji su dobili državljanstvo druge države, koji u njoj žive i glasaju, nesporno vezali centar životnih aktivnosti van Crne Gore. Kako, prema njegovim riječima, prebivalište može biti samo jedno, a vezano je za državljanstvo, potrebno je, poručio je, to utvrditi kroz terenske provjere, provjere baza podataka, ali i omogućiti ljudima u dijaspori da mogu da dokažu svoj status na način koji će njima biti najmanje opterećujući.
“Tu prvenstveno mislim na diplomatsko-konzularnu mrežu, korišćenje IT mogućnosti, itd. Naravno, rokovi ne smiju biti kratki i mora se ostaviti mogućnost za naknadno ispravljanje grešaka. Osnovni cilj mora biti ažurnost evidencija, od kojih je ona vezana za prebivalište osnovna za koncipiranje javnih politika. Vezani cilj je i pravljenje, prvi put, baze podataka naših iseljenika koji su i dalje vezani za Crnu Goru. Ukoliko bismo uspjeli u ovome, barem u procentu iznad 90 odsto, to bi bio veliki uspjeh za Crnu Goru”, ocijenio je Sekulović, dodajući da bi svaki drugi pristup koji bi bio motivisan diskriminacijom i političkim kalkulacijama bio destruktivan.
Najveća diskrepanca između broja birača i punoljetnih državljana je u Podgorici, gdje je glasača 15.319 više (143.841 prema 128.522), u Baru ih je 9.884 više (39.875 prema 29.991), a u Bijelom Polju 9.422 više (39.368 prema 29.946).
Najmanja razlika u broju birača i punoljetnih državljana je u Šavniku, gdje je prvih 417 više (1.727 prema 1.310), u Plužinama ih je 491 više (2.336 prema 1.845), u Žabljaku 619 (3.003 prema 2.384), u Kolašinu 688 (6.044 prema 5.356), u Andrijevici 775 (3.845 prema 3.070), a u Zeti 837 (12.554 prema 11.717).
Slovenija izgubila u Strazburu zbog “brisanja” iz registra
Govoreći o ideji o “brisanju” crnogorskih državljana iz registra prebivališta, ekspert za imigraciono pravo podsjetio je da je Slovenija početkom devedesetih godina prošlog vijeka, nakon proglašenja nezavisnosti, “obrisala” iz registra ljudi sa stalnim boravkom preko 25 hiljada osoba kojima je odbijen zahjtev za državljanstvo ili ga nisu predali, a imale su državljanstvo Jugoslavije.
Naveo je da su ti ljudi tužili Sloveniju Evropskom sudu za ljudska prava u Strazburu i pobijedili.
“Slovenija je morala te ljude ponovo da upiše u registar, i čak da im plati novčanu naknadu”.
Bonus video:
