Elita nedorasla da rješava probleme: Zašto se tokom gotovo svakog značajnijeg političkog konflikta "prizivaju" stranci

To što međunarodna zajednica posreduje u rješavanju gotovo svakog značajnijeg političkog pitanja u Crnoj Gori, od referenduma o državnoj nezavisnosti 2006. godine do prošlonedjeljnog sporazuma premijera Milojka Spajića s dijelom opozicije, znak je, tvrde sagovornici ‘’Vijesti’’, inferiornosti i nedoraslosti političke klase, koja nije u stanju da sama rješava probleme.

Glavna i odgovorna urednica nedjeljnika “Monitor” Milena Perović, ocjenjuje da, umjesto saradnje s relevantnim međunarodnim institucijama ili zemljama regiona, crnogorski politički akteri nerijetko imaju zavisnički ili nekritički odnos prema tim adresama. Jedan dio vlasti tako je, prema njenim riječima, pod direktnom kontrolom “sprskog autokrate (predsjednika Srbije) Aleksandra Vučića”, dok, kaže, istovremeno simulira nezavisnost i kritikuje uplitanje stranih ambasada u domaću politiku.

S druge strane, navodi Perović, nerijetko se dešava da se ignorišu zahtjevi Brisela kad su u pitanju stvarne reforme i demokratizacija države, iznalaze se načini da se zaobiđu neki od neophodnih koraka kako bi se zemlja suštinski reformisala, dok se, napominje, paralelno posredovanje briselskih funkcionera nerijetko koristi u rješavanju političkih kriza, koje bi, tvrdi, ovdašnje klase mogle i morale same riješiti da se vode javnim interesom.

’’To sve skupa samo govori o nedoraslosti političke klase’’, konstatuje Perović.

Diplomata i bivši ministar spoljnih poslova Miodrag Lekić (Demos), ocjenjuje da se u “odavno internacionalizovanim prilikama” pojedinačne države, pa i Crna Gora, ne smiju zatvarati, već aktivno učestvovati u međunarodnom životu. Međutim, podvlači da u svemu tome treba “naći mjeru”.

“S jedne strane, između otvorene i korisne međunarodne saradnje, i s druge - zadržavanja svog glasa, interesa, identiteta, i u krajnjem - dostojanstva’’, rekao je Lekić, dodajući da smatra da Crna Gora tu mjeru “gubi u novijoj istoriji i pored nekih pozitivnih rezultata”.

Referendum, vlada izbornog povjerenja, Ustavni sud...

Jedan od najupečatljivijih primjera posredovanja stranaca u rješavanju unutrašnjih pitanja Crne Gore, je slučaj referenduma o nezavisnosti države, koji je održan 21. maja 2006, nakon što je međunarodna zajednica dala ‘’zeleno svjetlo’’ za njega. Prvo je Venecijanska komisija dala preporuku da se, u cilju što veće legitimnosti ishoda glasanja, odredi kvalifikovana većina za odluku o nezavisnosti, dok je Evropska unija (EU) posredovala pri određivanju uslova referenduma.

“Posrednik” je bio izaslanik evropskog komesara za spoljnu politiku i bezbjednost Havijera Solane, slovački diplomata Miroslav Lajčak, koji je odigrao je jednu od ključnih uloga u utvrđivanju potrebne većine za validnost referenduma (55 odsto glasova za izglasavanje nezavisnosti), dok je njegov zemljak František Lipka u ime EU imenovan za predsjednika Republičke referendumske komisije.

Deset godina nakon referenduma, međunarodna zajednica posredavala je, ne tako direktno i ne u istoj mjeri kao 2006, i u rješavanju tadašnje političke krize, što je rezultiralo formiranjem tzv. vlade izbornog povjerenja, u koju su ušli predstavnici tadašnje opozicije.

Skupština je u maju 2016. usvojila predlog o rekonstrukciji Vlade i lex specijalis kojim se pravno reguliše formiranje “prelazne vlade izbornog povjerenja”, odnosno vlade koja će stvoriti fer uslove za izbore. Tome su prethodili teški pregovori između tada vladajuće Demokratske partije socijalista (DPS) i opozicione “trojke” koju su činili Demos, Socijaldemokratska partija i Građnski pokret URA, koje su pratili EU i međunarodna zajednica.

Povod za stvaranje uslova za fer izbore bile su snažne sumnje opozicije i dijela nevladinog sektora da je DPS dolazio do dominantne podrške na izborima zloupotrebama državnih resursa i pritiscima na građane. Iako su zvaničnici EU govorili da Crna Gora mora sama da riješi problem izbornog povjerenja, tadašnje nezvanične informacije su govorile da je tadašnji premijer Milo Đukanović na vladu izbornog povjerenja pristao pod pritiskom “spolja”. Taj model izvršne vlasti trajao je svega nekoliko mjeseci...

EU uticala je i da se izaberu nedostajuće sudije Ustavnog suda početkom 2023, do kad je ta institucija bila u gotovo polugodišnjoj blokadi, jer nije imala kvorum za odlučivanje. S obzirom na to da je za izbor sudija potrebna dvotrećinska većina u Skupštini, vlast i opozicija nijesu mogli da se dogovore o kandidatima, sve do oštrih upozorenja zapadnih partnera i EU, koji su poručival Ida ukoliko pokušaj dogovora ne uspije, može doći do stopiranja pristupnih pregovora Crne Gore sa EU.

Lekić: Izuzeci postaju pravilo

Najsvježiji slučaj posredovanja stranaca je dogovor Spajića i dijela opozicije da se uputi zahtjev Venecijanskoj komisiji za mišljenje o dešavanjima u vezi Ustavnog suda, koja su proizvela političku krizu. Sporazumu je “kumovao” šef Delegacije EU u Podgorici, Johan Satler.

Skupština je 17. decembra prošle godine konstatovala prestanak sudijske funkcije Dragani Đuranović u Ustavnom sudu, uz oštro protivljenje opozicije. Te stranke su onemogućavale održavanje sjednica, tvrdeći da je Ustav pogažen zbog toga što je, bez obaveznog obavještenja Ustavnog suda, konstatovan prestanak funkcije Đuranović zbog sticanja uslova za penziju po aktu o penzijskom i invalidskom osiguranju. Nakon sklapanja sporazuma sa Spajićem, opozicionari su se vratili u poslaničke klupe.

Miodrag Lekić navodi da odgađanje i seljenje problema na arbitraže van zemlje, “čak i onog nevjerovatnog - da li je jedna sutkinja ispunila uslove za penziju” - nije rješenje, te da još manje stvara sliku ozbiljne, zrele države i njenih institucija.

Kaže i da su poslije 30. avgusta 2020, kad je pala trodecenijska vlast DPS-a, dvije vlade sastavljane “ne prema domaćem Ustavu, već spolja”, da je u pravljenju jedne od njih učestvovao “neki prevarant s lažnim diplomatskim pasošem’, dok su vladu “s povratkom DPS-a - sastavljale druge vaninstitucionalne osobe”.

’’Ne mislim da blokade u finkcionisanju ustavno-pravno-političkog sistema treba razriješavati na međunarodnim instancama. Možda ponekad, nikada kao pravilo, što kod nas uzima maha. Ako je tako, onda i Šavnik (u kom izbori traju dvije i po godine prim. aut) kao konkretan zaplet, ali i kao mataforu za crnogorske blokade, traba poslati negdje u svijet na neku analizu. Kad je već tako, onda vjerovatno i sve nas, zajedno sa Šavnikom’’, poručio je Lekić.

Većina parlamentranih partija nije odgovorila na pitanja ‘’Vijesti’’ zašto se u Crnoj Gori krupna pitanja ne rjaševaju kroz institucije, već uz uključivanje međunarodne zajednice.

Iz Socijalističke narodne partije (SNP) ocjenjuju da je to posljedica “dugogodišnje političke polarizacije, naslijeđa jednostranačke vladavine i nedostatka demokratske kulture dijaloga”.

Kažu da je međunarodno posredovanje potrebno katkad da bi se osigurala stabilnost, omogućio kompromis i ubrzao proces donošenja odluka “od suštinskog značaja za evropski put Crne Gore”. Međutim, dodaju da je poželjno da se ključna pitanja rješavaju u okviru crnogorskih institucija, navodeći da pozdravljaju “svaki konstruktivan doprinos međunarodnih partnera koji pomaže demokratskom sazrijevanju naše zemlje”.

Poslanik Force Ilir Čapuni navodi da je problem što su institucije Crne Gore slabe ili paralisane da bi odlučno rješavali krupna pitanja koja generišu političke krize.

Na pitanje da li akteri na taj način unižavaju svoj i integritet crnogorskih institucija, odgovorio je “uglavnom ne”, dodajući da to ponajviše zavisi od toga ko je facilitator razgovora.

“U konkretnom slučaju sporazuma između PES-a (Pokret Evropa sad) i dijela opozicije, facilitator je predstavnik EU u Crnoj Gori - posrednik kog Crna Gora na evropskom putu može samo da poželi. Pregovori su evropski način rješavanja kriza”, poručio je.

Poslanik Albanskog foruma i potpredsjednik Skupštine Nikola Camaj, kazao je da je predlog o najnovijem angažovanju Venecijanske komisije nešto što je od samo početka bilo ponuđeno opoziciji, ali što oni tada nisu prihvatili.

’’Sve što je uslijedilo poslije toga bila je isključivo odluka opozicije, i bojkot i ometanje sjednica. Tako da bi ova pitanja prije svega trebalo uputiti njima”, naveo je.

On je rekao da nema ništa protiv “konstruktivnih asistencija”, posebno ako dolaze od evropskih partnera.

Milatović: Imamo institucije, nisu nam potrebne ambasade

Šef države Jakov Milatović rekao je u ponedjeljak, govoreći o sporazumu Spajića i dijela opozicije, da nije dobra praksa to što je dokument potpisan “opet u jednoj stranoj ambasadi.”

“Imamo naše državne institucije, nisu nam valjda više potrebne strane ambasade da se prave određeni dogovori, koliko god da te strane ambasade, uključujući u ovom slučaju i evropsku, bile dobronamjerne...”, naveo je.