Kako je tradicionalno maskulinocentrično društvo standardizovalo supremaciju muškarca nad ženom u različitim aspektima realnog života to je ona, na neki način, projektovana i u simboličkoj ravni. “Sukob” između muške i ženske supkulture je ostavio brojna religijsko-mitološka, ali i romantična, značenja u domaćem folkloru. Naročito su ženski, posebno izmišljeni likovi, bili kontroverzno interpretirani. U isto vrijeme i obožavani i demonizovani, u simboličkom smislu.
Inače, ženski princip je u svim, naročito u patrijarhalnim društvima i predmodernim, srednjovjekovnim životnim konceptom, spajao i “provocirao” životnom snagom, ali i bolom koji može da uzrokuje zbog neukroćene hipertrofirane, posebno seksualne, energije, te božanskom ljepotom, ali i nadprirodnim silama koje se vezuju za njega. Stoga se kroz tzv. rodnu simboliku, na neki način, personifikovalo i Dobro i Zlo. Obje kategorije su mogle biti “oličene” u ženi ili djevojci, počev od blagorodne vile preko zanosne rusalke do zle vještice ili joj značenjski srodne naporne more. Upravo je vjerovanje u postojanje natprirodnih bića (poput vila, rusalki, mora i dr.) ili obrnuto, stvarnih žena sa pripisanim posebnim sposobnostima (vještice i čarobnice), imalo za cilj da sujevjernoj ličnosti “objasni” uvijek intrigantne odnose među polovima i naizgled neobjašnjive situacije i pojave. Sujevjerje je ujedno bio najkraći put do onostranog za vjerujućeg, u cilju da umilostivi, izbori za naklonost ili pobijedi demonske, zle sile. Plejada ženskih imaginarnih likova u našoj tradiciji koje sublimiraju najrazličitije osobine i preko kojih se stalno ogleda sukob tzv. pozitivnog i negativnog, nije ništa drugo do nastavak vjerovanja u drevne ženske kultove (kult zemlje, kult majke, kult plodnosti i sl.), ali i opšteg poimanja ženskih osobina u širokom spektru njihovog značenja (stvaranje novog života, izazivanje i pružanje emocija, zadovoljstva, ali i bola i patnje itd.).
Nadrealnim ženskim likovima se, takođe u mitološkoj ravni, može pridružiti i jedan animalni - zmija. Oko ove životinjske vrste se splelo mnogo različitih vjerovanja, legendi i pripovijedanja prožetih gotovo uvijek i izvjesnom dozom nelagodnosti sa kojom je, i inače, obilježen odnos čovjeka prema zmiji. Ona simbolizuje, u prvom redu, plodnost (i otuda najveća veza sa ženskom supkulturom), besmrtnost, regeneraciju, ali i zlo. Zmija promjenom svoje kože asocira i na ponovno rađanje, transformaciju, libido zbog čega je u mnogim religijama i mitologijama povezivana sa boginjom Zemlje i odredima plodnosti, još u najstarijim ljudskim zajednicama. Slično se zmija, u mnogim mitovima, povezuje sa zemljinom utrobom, što je u dijalektičkom smislu stavlja u negativni kontekst nasuprot Sunca i pozitivne svjetlosti koju ono proizvodi.
I u različitim kultovima, upravo poput solarnog i lunarnog, se ogleda simbolička veza između dva naizgled opoziciona principa, muškog i ženskog, ali čija je komplementarnost upravo nužna za ostvarenje konačnog sklada. Tako su Sunce i Mjesec antropomorfizovani u muški princip, a zvijezda Danica (Sjevernjača, Venera) u ženski. Stereotipizacija feminiteta kao obično drugog, time i inferiornog, principa može se prepoznati, pored vjerovanja i ritualnih radnji i kroz pojedine apstraktne pojmove. Najbolji primjer su desna i lijeva strana u prostornom tj. poziciono-relacionom smislu, od čega je prva bila muška tj. jača i srećna, a druga slabija, nesrećna, tj. ženska strana. Simbolika lijeve i desne strane se ogledala u mnogim običajima koji su diktirali kakav položaj treba da zauzme ljudsko tijelo u određenoj ritualnoj radnji (na primjer, u svadbenim obredima mladoženja stoji na “jačoj” desnoj, a mlada na tzv. slabijoj lijevoj strani, badnjak se nosi desnom rukom, položajnik zakoračuje u kuću prvo desnom nogom, obredne povorke, kao i narodne igre kretale su se na desnu stranu i sl.).
I pojedine pojave i materije iz prirode su “rodno” interpretirane, poput vatre koja je zbog svoje snage i toplote važila više za muški princip. Ona je zbog lustrativnih svojstava uzimana i kao simbol transformacije, promjene, pa i nestalnosti, nepredvidivosti. Kao i vatra, i voda se smatrala materijom koja posjeduje životnu, obnoviteljsku energiju, ali sa suptilnijom “ženskom” posredničkom ulogom u tom revitalizujućem procesu, koji je, i inače, zahtijevala komunikacija između ovostranog i onostranog svijeta (svijeta ljudi i svijeta duhova) koji je voda sa svojim posebnim svojstvima mogla povezati. Slično vatri i vodi je i krv figurirala kao supstanca u kojoj je koncentrisana životna energija.
Ove i druge materije su, zbog svoje vitalnosti, iz prirode prešle u duhovnu sferu društvenog života prerastajući u duboko poštovane i složene kultove, kao što su i neke životinjske (poput pomenute zmije ali i drugih) i biljne vrste kodirane kroz ljudsku, posebno rodnu, dimenziju odnosa. Biljke su osim upotrebne svrhe, simbolizovale zdravlje, blagostanje, ljubav, ali i bolest, nesreću, grijeh itd. Posebno je asocijacija na plodnost činila da žene, više nego muškarci postanu ne samo subjekat (koji sprovodi prikupljanje biljaka i upotrebljava ih u kićenju prostora, kulinarstvu, medicini, ritualima) već i objekat magične intervencije. To nije slučajno, naročito kada se ima u vidu i da je biljni svijet u gotovo svim religijama i mitologijama spadao u praksu i interesnu sferu žena, kao i “kontrolu“ ženskih božanstava (Demetra, Persefona, Kora, Ištar, a kod Slovena Vesna, Živa, Lada i dr).
Bonus video:
