Izdig

Prije oko trideset godina, pitala je učiteljica jedne osnovne škole u, tada, Titogradu, đaka u trećem osnovne: Šta je to guvno (gumno). Dječak je odgovorio da je to ravna površina na kojoj se obavljala vršidba. Ne, rekla je učiteljica.

To je mjesto gdje su se ljudi u Crnoj Gori okupljali radi razgovora i dogovora. Dječak je došavši kući ispričao roditeljima, valjda da bi provjerio šta je pogriješio. Naravno, dijete je tačno odgovorilo, ali primarna funkcija guvna se već zaboravljala, a učiteljica je, vjerovatno u Gorskom vijencu, pročitala o vijećanju na guvnu, te ovu funkciju proglasila jedinom.

Ako bi se napravila anketa među populacijom u gradovima u Crnoj Gori, mlađoj od četrdeset, pretpostavljam da preko polovine ne bi znalo šta je to izdig. A planinama nigdje broja...

I oni koji ne bi odgovorili na pitanje šta je izdig rado ljeti odu na Durmitor, Pivsku planinu, Bjelasicu, Komove, Prokletije, Lovćen, Orjen. Neki i na katune, doduše ne u izdig već da zarone u nepatvorenu prirodu, rašire čula (i krila), očiste mentalni smog, budu blizu zvijezda.

Ja izdižem, nažalost, tek u avgustu, na Durmitor. Kao kakvo mistično biće, Durmitor vas privuče i ne pušta. Ko dođe jednom, možda i odoli, ko dođe dvaput, sigurno se vraća stalno. Razgovor o Durmitoru uvijek je tema koja me vraća na najljepše osjećanje ispunjenosti, snage i sreće.

A onda dođe skupštinska rasprava o Prostornom planu posebne namjene za Durmitorsko područje.

S jedne strane, dugo iskustvo u planiranju stavlja me u ulogu planera koji ima razumijevanja za sve teškoće u ovome poslu. S druge strane, neka stručno-lična posesivnost kada je Durmitor u pitanju, opterećivala me je pri razmatranju ovoga dokumenta.

Poznato mi je sporo, često mukotrpno, prikupljane dokumentacione osnove. Kada po kazivanju tragate za važnim studijama koje su negdje sklonjene i zaboravljene. Dobro je ako nije bilo poplave ili požara.

Zatim, proučavanje prethodnih planova, mnogobrojnih studija, monografija. Onda analiza dokumentacije, analiza postojećeg stanja, ocjena postojećeg stanja. Pitanje definisanje potencijala, prednosti, ograničenja, konflikata je često paradoksalno. Nekada najveća prednost indukuje i najveće ograničenje. Obično se negdje u ovoj fazi rada desi da je neophodno uraditi još koju studiju, anketu i sl. Zatim izrada varijantnih rješenja, po pravilu jedno sa bržim povratom investicija, ali kojim se najviše opterećuje priroda, jedno sa maksimalnom zaštitom prirode, ali često obeshrabrujućim uslovima za investitore i Srednji put. Odnosno izbalansirano rješenje kojim se obezbjeđuje i razvoj i zaštita prirode.

A ovim Planom je obuhvaćeno ukupno 1.118,2km2 prostora na teritoriji pet opština: Žabljak, Pljevlja, Plužine, Šavnik i Mojkovac. Oko trećine ukupne površine otpada na Nacionalni park Durmitor. Pri tome, u većini navedenih opština, ako ne i u svima, skoro da nema stručnih službi koje su u kontinuitetu pratile primjenu postojećih prostornih (razvojnih) i urbanističkih (regulacionih planova). Mnogo šta je planerskom timu za izradu ovoga plana otežavalo posao. Koji je sam po sebi zahtjevan i bez otežavanja.

Odluka o izradi plana donesena je februara 2009. sa nevjerovatnom procjenom da se plan uradi za godinu dana! U idealnim uslovima: postojanja kvalitetnih stručnih službi za urbanizam u svih pet opština čiji su djelovi u zahvatu plana (a nema ih ni u jednoj), permanetnog praćenja promjena u prostoru i tendencija koje praktično ni jedan plan ne može u potpunosti da predvidi, pouzdanih ekonomskih i demografskih projekcija do kraja planskog perioda (a nema ih), sigurnih razvojnih projekata itd. - rok od dvije godine za izradu ovakvog plana bio bi najkraći mogući.

Plan je urađen sa projekcijama (planski horizont) do 2020. Naravno, ovo ne znači da je to „rok trajanja“ Plana (iako je ovakvo apsurdno tumačenje postalo dominantno - dokaz da u opštinskoj i državnoj upravi o prostoru često odlučuju ljudi neopterećeni stručnim znanjem). Ali, 2021. će biti popis stanovništva i stanova, što ukazuje da će planske projekcije pretpjeti provjeru, vjerovatno i korekciju. A takođe, štošta (dobro ili manje dobro) može da se dogodi do kraja planskog perioda, imajući u vidu veliku geopolitičku uzburkanost u Evroaziji. Naravno, planeri se ne bave geopolitikom, ali iskustvo Crne Gore iz devedesetih ukazuje na veliki oprez pri stavljanju velikih (investicionih) uloga na turizam.

A sada sa geopolitike, opet dolazim na temu izdiga u Ivan do. Dobra je odluka planera da se za ovu zonu uradi regulacioni plan kao državna studija lokacije. Još od kad je bila, u proljeće 2013, široka javna rasprava o Prostornom planu posebne namjene za durmitorsko područje, razmatrala sam model turističkog naselja Ivan do i Pitomine. Kao transponovanje arhaičnog obrasca stočarskog katuna - u turistički katun. Ulaganjem u kvalitetnu komunalnu infrastrukturnu opremljenost Ivan dola i Pitomina (moguće i izgradnja toplovoda) i davanjem stotinak povoljnih mikrokredita kredita stvorila bi se dva turistička naselja sa oko 150 apartmana tri i četiri zvjezdice. Dva autokampa već postoje i dobro rade. Sve to na 10-15 minuta lagane šetnje do Crnog jezera.

I sad se vraćamo na naslov. Izdig! Najveći broj vlasnika kuća u Ivan dolu i Pitominama živi u Podgorici, Beogradu, Novom Sadu, Dubrovniku, Bijelom Polju i vjerovatno bi našli interes u turizmu, od maja do oktobra. Šest mjeseci ljetnje predsezone, sezone i podsezone. Za sada država i lokalna uprava od ovih preko stotinu kuća za odmor prihoduje pretežno oporezivanjem nekretnine. A ove kuće mogu stvoriti prihod i radna mjesta, te poreze i doprinose od toga.

Imam dosta primjedbi na predloženi Plan. Uz nastojanje da izbjegnem zamku Radovana III (kada zabrani neudatoj kćeri da se porodi). Sa Planom je, ipak, moguće nešto postići na uređenju i zaštiti durmitorskog područja. Uz uslov da se odmah formira referentna stručna grupa za primjenu Plana.

Autorka je vanredna profesorica u penziji na Građevinskom fakultetu UCG i poslanica u Skupštini CG