U renoviranom prostoru pljevaljskog Doma kulture otvorena je izložba “Municipijum S prošlost i sadašnjost”, na kojoj su prvi prvi put izloženi brojni predmeti pronađeni na lokalitetu Municipium S u Kominima tokom arheoloških istraživanja, šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka.
Direktor Zavičajnog muzeja u Pljevljima dr Branko Banović, kaže da među brojnim vrijednim eksponatima nije izložena diatreta - staklena čaša (pehar) iz 4. vijeka, jedan od najvrednijh eksponata Zavičajnog muzeja i pokretnih dobara Crne Gore.
Banović ističe da još ne postoje fizički i tehnički uslovi za njeno bezbjedno izlaganje, te da će taj posao biti najveći izazov za Zavičajni muzej u narednom periodu.
Diatreta je pronađena 1975. godine prilikom arheoloških iskopavanja nekropole II na rimskom antičkom lokalitetu Municipium S… u selu Kominima kod Pljevalja.
„Diatreta, prestavlja vrstu luksuznog staklenog pehara, izgrađenog od kristalnog bezbojnog stakla, reljefno ukrašenog. Diatreta je korišćena u svečanim prilikama i bila je kao kraljica večeri za trpezom moćnog gospodara, ili samog cara, a napravljana da pokaže ljepotu koja svjedoči o raskoši. Osim svoje primarne praktične namjene, ovaj skupocjeni pehar bio je i odraz pripadnosti određenom staležu. Nakon mnogih pirova na kojima je predstavljena diatreta je sahranjivana zajedno sa svojim vlasnikom“, ističe Banović za “Vijesti”.
Podsjeća da Kominska diatreta pripada grupi mrežastih diatreta koje se smatraju estetskim najsavršenijim i kod kojih dekor u vidu fine mreže obuhvata cijeli sud.
Visina diatrete je 14.9 centimetara, prečnik otvora 13.3 i baze 3.7 centimetara.
„Zvonoliki pehar je od prozračnog bezbojnog stakla, kobaltno plave mreže koja u tri reda prstenova sasvim slobodno obavija pehar. Natpis koji se sastoji od 19 slova nije povezan sa mrežom, već stoji slobodno. Slovo O je oštećeno a poslednje slovo koje nedostaje je najvjerovatnije slovo M (emoria). Natpis, na čaši ‘VIVAS PANELLENI BONA’ se može prevesti kao poruka - u slavu Panelenija. Potiče iz četvrtog vijeka nove ere, a izgrađena je u jednoj od čuvenih kelnskih radionica. Smatra se da su mreža i pehar izrađivani iz jednog komada stakla. Osnova jezgra se umakala u obojenu staklenu masu i nakon hlađenja brusila se točkićima razlih oblika i dimenzija. Tako da se dobijala mreža koja je za osnovu vezana staklenim stubičima. Majstori diatreta bili su pod posebnom zaštitom rimskih careva i imali su povlašćen tretman. Za života, mogli su napraviti samo jednu do dvije diatrete“, priča dr Banović.
Pronalazak kominske diatrete, kao jedne od malobrojnih potpuno sačuvanih u svijetu, ističe on, bio je senzacija u naučnim krugovima.
U naučenoj literaturi ime antičkog naselja u Kominima poznato pod imenom Municipijum S, jer još nije okriven ni jedan spomenik koji nosi njegovo ime.
„O gradu u Kominima kao jednom od najvažnijih u ovom dijelu Dalmacije, i njegovom ekonomskom usponu značajne podatke, pružaju i bogati nalazi oktriveni prilikom istraživanja dvije velike nekropole. Brojni predmeti od stakla svjedoče o razvijenim trgovinskim vezama sa drugim dijelovima Carstva dok ekonomsku moć stanovništva grada, najbolje dokumentuju nalaz skupocjene diatrete. Skupocjeni primjerci zlatnog i srebrnog nakita... kao i srebrne i boronzane fibule različitog tipa potiču iz bliže ili dalje okoline grada i pretpostavlja se da su posredstvom trgovine kasnije dospjeli u untrašnjost. Nadgrobni spomenici, od kojih većina ima odlike provincijske umjetnosti, prožete, ilirsko-keltskom tradicijom, monumentalne grobnice i sandučići za pepeo, izrađivani od kamena sa obližnjeg brada, ukazuju na veoma razvijen kamenorezački zanat na području grada, dok nalazi brojnih urni pehara i zdjela svjedoče o keramičkoj proizvodnji u Kominima“, rekao je Banović.
On dodaje i da su začajne rezultate proučavanju ovog lokaliteta donijela sistematska arheološka istraživanja obavljena u periodu od 1964. do 1967. godine i u periodu od 1970. do 1975. godine.
„Već prva istraživanja su pokazala da se radi o dvije velike nekroplole. Nekropola I obuhvatala je 390 grobova spaljejnih pokojnika koji su gusto ukopavani bez određenog reda, na malom, rastojanju jedan od drugog. Grobovi su u obliku uglavnom kružne jame bez urni ili sa keramičkim urnama okružena vijencem od kamena. Dio grobova sa kamenim urnama za pepeo spaljenih pokojnika grupisan je na jednom mejstu sa skupocjenim prilozima poput zlatnog i srebrnog nakita. Na osnovu epigrafskih spomenika, i otkrivenog arheološkog materijala može se pretpostaviti da je nekropola I nastala u toku I vijeka od strane neromanizovanog domorodačkog stanovništva, dok okriće jedne grobnice na perifeiji ukazuje na to da je sahranjivanje na ovoj nekropoli nastavljeno i u prvoj polovini trećeg vijeka. Nekropola II obuhvatala je 295 grobova, od kojih je jedan dio sa spaljenim pokojnicima bez značajne razlike u odnosu na grobove iz nekropole I, dok su grobovi, sa inhumiranim pokojnicima otkriveni u deset monumentalnih grobnica i grobnih konstrukcija sa nadogradnim spoemenicima različitih oblika i ukrasa“, ističe direktor Zavičajnog muzeja.
Nakon u potpunosti istraženih gradskih nekropola, arheološka istraživanja na ovoj lokaciji obustavljena su 1975. godine. Prva arheološka istraživanja na samom gradu obavljena su tek 2007. i 2008. i izvedena su u saradnji zavičajnog muzeja, Arheološke zbirke Filozofskog fakulteta u Beogradu i Republičkiog zavoda za zaštitu spomenika kulture sa Cetinja.
„Ova areheološka istraživanja praćena dodatnim geofizičkim istraživanjima potvrdila su pretpostvavku da se na ovom prostoru nalaze ostaci rimskog grada. Najnovija istraživanja na samom gradu započeo je Centar za konzervaciju i arheologiju CG 2017. i 2018. godine.
Tom prilikom ukazale su se gradske zidine i ostaci više građevina. Realna su očekivanja da će se u narednim fazama istraživanja, ukazati ostaci građevina smještenih u centru grada, kao i da će se uz adekvatne konzervatorske radove steći uslovi za postepeno, prezentaciju lokaliteta i njegovu dalju turističku valorizaciju“, smatra Banović.
Bonus video:
