Drago mi je da ste reagovali na moj tekst o konkursu za hotelski rizort „Miločer“. Iako mi nije sasvim jasna pozicija iz koje nastupate, iskreno se radujem bilo kakvoj vrsti spremnosti na javnu debatu na temu arhitektonsko-urbanističkih konkursa. Ne sporim da mi možete odgovoriti i kao arhitekta, i kao neko ko se zalaže za crnogorsku arhitekturu i prostor, i kao član žirija, i kao neko iz grupe ljudi spremnih da mijenjaju arhitektonsku scenu u Crnoj Gori, i kao osnivač i programski direktor Kotor APPS/DVARP, i kao neko ko mi stoji na raspolaganju za bilo kakvu pomoć. Duboko cijeneći sva ova svojstva u kojima mi se obraćate, ipak biram da Vam odgovorim kao rukovoditeljki Odjeljenja za razvojne projekte u urbanizmu i arhitekturi unutar Ministarstva održivog razvoja i turizma. Obzirom da u opisu djelatnosti ovog Odjeljenja razvoj arhitektonskih konkursa stoji na prvom mjestu, držim da Vas baš ta pozicija (koju, ne znam zašto, niste pomenuli), preporučuje kao idealnog sagovornika za ovu priliku, čineći naš dijalog smislenim i, nadam se, konstruktivnim.
Nakon što sam proučio Anekse ugovora o zakupu hotela ”Kraljičina plaža”, “Sveti Stefan” i “Miločer”, o kojima će se u Skupštini Crne Gore raspravljati naredne nedjelje, stvari su mi postale još jasnije. Nikad usvojeni detaljni urbanistički plan „Chedi Kraljičina plaža“, neplanirani troškovi i gubici usljed obnove crkve na Svetom Stefanu, globalne neprilike u sektoru turizma i dosadašnja štedra ulaganja, dali su investitoru za pravo da od Vlade zahtijeva da mu, pored izgradnje hotela sa 60 soba i pratećih komercijalnih i ugostiteljskih sadržaja, odobri i izgradnju 66 stanova i (totalnu!) rekonstrukciju vila, koje će moći da prodaje, sa prenosom prava vlasništva, a zemlju ispod njih da zakupi na 90 godina. Tako to biva kada se predugo tolerišu urbanistički i drugi nestašluci opštine Budva. I pored toga principijelno smatram da Član 60a Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata ozbiljno ugrožava Ustavom zagarantovano pravo na samostalnost ne samo ove, već i svake druge opštine (čl. 117 Ustava CG). Ali, neka o tome odlučuju pravnici. Ono što mi izaziva nelagodu kao arhitekti i građaninu jesu baš ti stanovi ili, ako hoćete manje bolan sinonim - apartmani. I to baš u kraljevskom, Miločerskom parku. Vjerujem da makar donekle razumijete moju nelagodu jer znam da ste se prije dvije godine, u ovom istom dnevnom listu zalagali protiv takvog trenda. Kazali ste da je „Inauguracija apartmana kao osnovne turističke smještajne jedinice u velikoj mjeri uticala na razvoj primorskog grada, i to negativno uglavnom“. Ipak će, dakle, biti da je ovaj konkurs usko vezan za pitanje zakupa, a da su programski sadržaji prije posljedica jasne želje investitora, nego vizije bilo koga iz Ministarstva u kojem radite ili arhitekata pozvanih da učestvuju na konkursu. To nije pitanje osjećaja, već notorna činjenica.
Želeći da simbolički označe kraj Atinske civilizacije, Rimljani su to učinili upravo gradeći, i to na praznom prostoru Agore koji je bio simbol demokratije. Iako arhitektonski impozantne, zgrade Agripinog Odeona, Aresovog hrama i gimnazije, označile su kraj jedne kulture. Plašim se da će sa našom kulturom to učiniti stanovi. Neko je naprosto odlučio da u Miločeru može da se ruši i gradi, i to bez prethodnog utvrđivanja kulturne vrijednosti dvorskog kompleksa Karađorđevića ili hotela „Kraljičina plaža“, zaslužnog crnogorskog arhitekte Milana Popovića, čiji opus lagano nestaje.
Ono što bi javnost morala da zna, ako ne ovaj, a ono makar sljedeći put, jeste - ko je stručni autoritet koji je u kontekstu ovog konkursa stao iza takve odluke. Prema članu 24 Pravilnika o načinu i sprovođenju javnog konkursa, raspis konkursa mora da sadrži ime i prezime ovlašćenog lica raspisivača ili sprovodioca koji bi, pored ostalog, trebalo da bude zadužen za pripremu konkursnog materijala, a posebno konkursnog zadatka. U raspisu konkursa za hotelski rizort „Miločer“ nema imena ovlašćenog lica raspisivača. Nisu to, niti mogu biti, ni kontakt osobe, ni članovi žirija. Ova osoba, čije se ime objavljuje da bi javnost bila upoznata sa njenim stručnim kompetencijama, mora izuzetno dobro da poznaje ne samo arhitektonsku i urbanističku praksu, već i zakone i podzakonska akta. Mora, nadasve, odlično da poznaje Pravilnik o načinu i sprovođenju javnog konkursa, u kome jasno piše da u slučaju pozivnog konkursa raspis sadrži: broj predviđenih ili pozvanih učesnika, kriterijum za izbor učesnika, ime i prezime pozvanih učesnika, rok za podnošenje zahtjeva za učešće, rok za donošenje odluke o priznavanju kvalifikacije (Čl. 24). Od svega ovog, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, objavilo je samo imena i prezimena pozvanih učenika, i to sa zakašnjenjem. Ne, kako tvrdite, na dan raspisivanja konkursa, već nakon pritiska javnosti i pojedinih učesnika konkursa. Prvi put od kad organizuje konkurse.
Da stvar bude gora, prenebregli ste činjenicu da Pravilnik o načinu i sprovođenju javnog konkursa garantuje pravo SVIMA (!) koji to žele da se prijave da učestvuju na pozivnom konkursu, pod uslovom da ispunjavaju prethodno objavljene kriterijume za izbor učesnika. Imajući u vidu navedeno, smatram da je pravna valjanost raspisa i dosadašnjeg načina organizacije ovog konkursa, najblaže rečeno, veoma upitna.
Shodno članu 30 istog Pravilnika, učesnik svojom izjavom potvrđuje da prema uslovima konkursa ima pravo učešća i dostavlja dokaze o profesionalnoj kvalifikaciji, sposobnosti i ovlašćenju za dalji rad na izradi planske i tehničke dokumentacije. Ovo u slučaju Miločera znači da su svi pozvani takmičari morali imati licence odgovornih projektanata i odgovornih planera. Kako će neko bez iskustva u izradi urbanističkih planova izraditi plan namjene površina, plan parcelacije i urbanističko-tehničke uslove, i kako će to učiniti inostrani takmičari bez podrške lokalnog planera? Valjda je to trebalo da bude minimalan preduslov za njihovo učešće na konkursu. Proizvoljnosti ove vrste ne bi smjele da se ponove na budućim konkursima.
U evropskim zemljama uobičajena je praksa da raspisivač i sprovodilac konkursa nisu ista institucija. Raspisivač za sprovođenje konkursa angažuje sprovodioca kojem on nije osnivač niti vlasnik. Najčešće su to nacionalni ili gradski savezi arhitekata. Prema Članu 3 Pravilnika o načinu i sprovođenju javnog konkursa, Ministarstvo održivog razvoja i turizma ima mogućnost da sprovođenje konkursa povjeri „i drugom licu koje ispunjava uslove u pogledu stručnih i tehničkih kvalifikacija i referenci u organizaciji konkursa“. Ustupanje dijela ingerencija Savezu arhitekata, a time i dijela zarade koji se odnosi na troškove sprovođenja konkursa, organizacije izložbi, vođenje arhive i dr. bio bi izvanredan potez koji bi nas približio dobroj evropskoj praksi. U vremenu koje je pred nama ostaje nam da vidimo da li za takav čin postoji dobra volja.
Ključni mehanizam koji imate na raspolaganju (član 24 tačka 18) a koji konačno treba da aktivirate, jeste da arhitektima omogućite pravo realizacije projekta ili supervizije nad izradom projekta koji se radi na osnovu njihovog nagrađenog konkursnog rada. Primjer Miločera i ogromne većine prethodnih konkursa ne doprinosi punoj afirmaciji arhitekata. Naprotiv, zatvara ih u fioke i od njih pravi playback stvaraoce čije se djelovanje završava na papiru. To je jedan od ključnih razloga zašto u Crnoj Gori nemamo kvalitetne arhitektonske realizacije i zašto ozbiljno kasnimo za arhitektonskom produkcijom u razvijenim evropskim kulturama.
Poznajem mnogo arhitekata u Crnoj Gori koji imaju nadu da su promjene neizbježne i da će se ubrzo desiti. Vi, draga koleginice Vučinić, imate veliku šansu da budete nosilac tih promjena. Nemojte je propustiti.
Bonus video:
