„... I odvede ga na goru vrlo visoku, i pokaza mu sva carstva ovog svijeta i slavu njihovu, i reče mu: Sve ovo daću tebi ako padneš i pokloniš mi se...“ (Jevanđelje po Mateju, 3, 8)
Poštovani, Organizujete konkurs, pozivajući se na član 60a Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, i pored činjenice što ni u lokalnoj skupštini Budve, ni u nacionalnom parlamentu ne postoji politički konsenzus, niti podrška Vladi da aneksima ugovora o zakupu riješi budući status prostora i objekata koji su predmet konkursa. Nepotrebno i prije vremena pozivate arhitekte da djeluju, ne znajući da li će i koji ustupci biti odobreni investitoru. Na taj način pokazujete nedostatak sluha za političku dimenziju slučaja a, plašim se, i za elementarni redosljed stvari, rizikujući da investitora izložite nepotrebnim troškovima, u slučaju da mu promjena rokova zakupa i izgradnja objekata ne budu odobreni.
Zapostavljate činjenicu da Prostorni plan opštine Budva raspisivanje javnog konkursa eksplicitno uslovljava donošenjem Odluke u lokalnoj skupštini, za sve prostorne cjeline osim za Buljaricu, Drobni pijesak, Jaz, Lučicu i Kamenovo. Umjesto takve odluke u budvanskoj skupštini se ovih dana intenzivno razmatra potpisivanje deklaracije o zabrani gradnje u Miločerskom kompleksu.
Upotrebom termina „rizort“ prejudicirate status Svetog Stefana i Miločerskog parka, pokušavajući da bez osnova komercijalizujete njihov ogromni kulturno-istorijski značaj. Obzirom da takva terminološka odrednica predmeta konkursa nema uporište u političkoj realnosti, nemate pravo da nastupate proaktivno. Pokušavate da stanove i vile za prodaju, sakrivene iza abolirajuće riječi „rizort“, proglasite objektima od opšteg interesa, u trenutku kada se, makar deklarativno, zalažete za zabranu gradnje stanova u pojasu 1000m od obale. Koga žurite da preduhitrite?
(I ovaj) konkurs organizujete kao pozivni, bez prethodno definisanih kriterijuma učešća, na šta vas obavezuje Pravilnik o načinu i postupku sprovođenja javnog konkursa, i bez javno objavljene liste pozvanih učesnika, na šta bi trebalo da vas obavezuju pravila dobrog ukusa. Insistiranje na takvom načinu selekcije i obavještavanja krajnje je nedemokratsko, čak autoritarno. Stručna javnost treba da zna koje „prethodne stručne kvalifikacije“ učesnici moraju da imaju da bi mogli učestvovati na konkursu.
Ne sumnjam da ste u leksičkoj travestiji budvanskih urbanističkih planova mogli naći osnov za izgradnju u Miločerskom parku. Nejasno je, međutim, na osnovu čega ste definisali bruto izgrađenost od preko 40 hiljada kvadrata, od kojih oko 13 hiljada u zaštićenoj okolini kulturnog dobra nacionalnog značaja, ostrva Sveti Stefan. Nije jasno ni na osnovu čega ste pojedine lokacije opredijelili za izgradnju iako se nalaze van građevinskih zona definisanih Izmjenama i dopunama Prostornog plana opštine Budva i Generalnog urbanističkog plana Priobalnog pojasa Opštine Budva.
Da bi glamur bio potpun nedostaju vam još samo arhitekti kojima se nude naizgled visoke novčane nagrade, ukupne neto vrijednosti 68 hiljada evra. Obeštećenje obećavate svakom učesniku koji makar formalno zadovolji propozicije konkursa. Planirate da investitora, nakon isplate nagrada, oslobodite svih obaveza prema nagrađenim autorima i da mu njihove radove predate u trajno vlasništvo. Nagrađenima potom dajete rok od svega 14 dana da urade skraćenu verziju regulacionog plana, kako biste tako dopunjeno pobjedničko rješenje proglasili sastavnim dijelom planova širih teritorijalnih cjelina, na osnovu kojeg će se izdavati urbanističko-tehnički uslovi za izradu tehničke dokumentacije. Ovakav modus operandi zaista jeste „najefikasniji i najcjelishodniji“, ali isključivo za investitora, kojem omogućavate da na jeftin način zaobiđe proceduru izrade i usvajanja regulacionog plana.
Drugim riječima, pozivate arhitekte da postanu instrument u službi precizno definisanog investicionog plana, i to u prostoru koji je, i u fizičkom i u simboličkom smislu, posljednji void u kome tinja nada da možda još uvijek nismo bespovratno uništili našu obalu. Pozivate ih da se svrstaju u krug privilegovane ćuteće klijentele koja radi isključivo za novac, srozavajući svoju struku na nivo uslužne djelatnosti. Možda vam dosadašnja utilitaristička tišina i intelektualna atrofija crnogorske arhitektonske scene i daju za pravo da se tako ponašate, ali je način na koji arhitekte, već duže vrijeme, pozivate da služe interesima privatnog kapitala postao isuviše vulgaran. Zato vam zahvaljujem na pozivu. Ne želim da glumim u lošoj simulaciji arhitektonskog nadmetanja. Lično vjerujem da arhitekti nisu pozvani da grade samo zgrade već ljepši i pravedniji svijet.
Da ste zaista željeli da u demokratskoj atmosferi dođete do najboljeg rješenja za Miločerski park, mogli ste organizovati anketni konkurs, sa višednevnom debatom u kojoj bi učestvovali svi zainteresovani pojedinci. Mogli ste, prije konkursa, organizovati i radionicu na kojoj bi se analizirala konkursna rješenja iz 1965. čiji su autori neki od najboljih jugoslovenskih arhitekata tog vremena. Tokom takve radionice investitora ste mogli upoznati sa projektima Vladimira Bjelikova, Marjana Debelaka i Braca Mušiča, Edvarda Ravnikara i drugih, kako bi bolje razumio da je praksa planiranja i konkursa na ovom prostoru duga. Uporedo ste mogli analizirati i primjere gradnje u zaštićenim graditeljskim cjelinama investitorove rodne Grčke, u kojoj postoji visok nivo svijesti o zaštiti kulturnog nasljeđa. Bilo bi zanimljivo čuti kako se gradi u blizini istorijskih jezgara Krfa, Rodosa, Patmosa i drugih lokacija koje za Grčku znače makar koliko za Crnu Goru Miločer i Sveti Stefan. U takvoj atmosferi ne samo da biste afirmisali struku, već bi istinski pomogli investitoru da njegove ideje budu dobro prihvaćene u lokalnoj zajednici. Niste uradili ništa od toga.
Krajnje je vrijeme da prekinete sa praksom naručenih konkursa u kojima se arhitekti takmiče zavezanih usta, ruku i nogu, i u kojima na kraju svi gube, a ponajviše naš prostor. Ubijeđen sam da učešće na takvim konkursima više nikom ne služi na čast. Morate konačno da shvatite da modele centralizovanog odlučivanja naslijeđene iz vremena socijalističkog državnog uređenja, ne možete primjenjivati u kontekstu neoliberalne ekonomije. Potrebni su vam novi oblici donošenja odluka. U suprotnom, rizikujete da prekomjernom kontrolom ingerencija doprinesete ne samo atrofiji strukovnih udruženja, već i dubokim podjelama u struci i društvu. Tolika koncentracija moći, po riječima Rudolfa Bićanića - „obezbjeđuje dodatno mnoge mogućnosti za koruptivnu praksu“.
Želim da vjerujem da to nije reputacija kojoj težite. Arhitektima morate ukazati više poštovanja, garantujući im pravo realizacije nagrađenih konkursnih radova. Tako ćete najbolje afirmisati struku, a naše gradove i obalu oporaviti od godina gramzivosti, neznanja i demokratskog autizma...
U nadi da će Miločerski park ipak biti pošteđen neprilične gradnje i da ćete me uskoro obradovati pozivom na neki novi, drugačije organizovan konkurs, srdačno vas pozdravljam.
(Autor je diplomirani inženjer arhitekture, i student doktorskih studija na Arhitektonskom fakultetu Beogradskog Univerziteta)
Bonus video:
