(Nastavak iz prošlog broja)
Snažan polemički nagon, koji nameće egzaltirana pravila svakoj semantičkoj igri, obilježio je kompletno Brkovićevo stvaralaštvo, prodirući čak i u poeziju, pri čemu je nastao osobeni žanrovski amalgam - polemička lirika. Njegove polemike pratile su traumatična zbivanja u crnogorskom društvu i uticale na profilisanje vrednosnih stavova, posebno o dubrovačkom ratištu i crnogorskim identitetskim modelima, a Brković je dokazao da je majstor opore, oštre, polemičke riječi-noža, koja sasijeca verbalnog i ideološkog protivnika. Polemički duh, koji je po svojoj strukturi vrlo osoben, presudno utiče na pjesnikov odnos prema svijetu, pri čemu definiše ključne koordinate njegove poetike:
Sklonost polemici izraz je temperamenta, znak posebne konstitucije i strukture pojedinih duhova koji su u svom odnosu prema svetu uvek na izvesnom borbenom odstojanju, u protivstavu i otporu prema svemu što se ne slaže s njihovim uverenjima i što smatraju da je pogrešno, rđavo i nazadno; pri tom je polemika sastavni deo i rezultat njihove neposredne angažovanosti u javnom i kulturnom životu (Bandić 1986: 575).
U polemički kodiranoj lirici Jevrema Brkovića modeluje se lirsko Ja veoma osobene strukture, čija je komunikacija usmjerena na disensne činove, što rezultira izgradnjom cinične, podrugljive, ironične i arogantne instance, izuzetnih perlokucijskih moći. Lirsko-polemički subjekat je tako superioran i narcisoidan, sam protiv njih - kučkinih sinova. Polemička lirika je osobeni lirski diskurs u kojem je Brković izbrusio svoju polemičku vokaciju i podredio je lirskom kodiranju, što je u estetskom smislu veoma produktivno. U tom kombinovanom, hibridnom žanru formira se poseban komunikativni kanal, mnogo složeniji nego u slučaju intimne lirike: Ja koje šalje poruku, lirski i polemički kodiranu, i čitalac koji poruku prima, ali se u komunikaciju uključuju i polemički objekti, instance kojima su namijenjeni žaoka i cinizam. Na taj način usložnjava se primanje poruke, a struktura recipijenta se udvaja: naime, razlikujemo instancu koja nije emotivno pogođena polemičkim arsenalom, veoma ubojitim oružjem, već ga tretira kao element iskaza koji pojačava stilogenost; ali tu je i instanca koja je i te kako pogođena polemičkim sredstvima, osjeća da je upravo on(a) objekat polemičke žaoke u tekstu, što je praćeno i pojačanim perlokucijskim efektom, jer poruka izaziva negativne emocije, najčešće gnijev i mržnju. U tom žanru, kao posljedica specifičnog kodiranja, grade se polemičke ideologeme kao posebna vrsta ideološke supstancije, čiji je dijaloški potencijal izuzetno pojačan, i to disensnom energijom. Što je bliže nožu a dalje od kašike, to je polemička ideologema estetski kvalitetnija i stilski efektnija. Polemičke ideologeme pjesnik pretače u lirske sekvence, pri čemu sredstva stilske figuracije i energija stiha unose u njih lirsku komponentu. Brković je polemički majstor koji i u ovom žanru zadržava žaoku polemike, ali je umotava u liriku, tako da je iskaz dvostruko kodiran, lirski i polemički, što rezultira ubojitom i disperzivnom semantikom. Naime, lirika koliko ublažava oštricu polemike, ona istovremeno pojačava efektnost iskaza, njegovu upečatljivost, što doprinosi snažnijem perlokucijskom učinku, odnosno djelovanju na zamišljenog sagovornika. Ovaj tip pjesničkog iskaza dostiže estetski vrhunac u antologijskoj pjesmi, u remek-djelu polemičke lirike - Kučkini sinovi.
Situaciona nadmoć (zavisi od funkcija neke instance u trenutku artikulisanja diskursa) pjesnika u odnosu na sve sagovornike, neka vrsta pjesničke prepotencije kojom je obilježena komunikcaija s “kučkinim sinovima” svjedoči o veoma jakoj ilokuciji, to jest namjeri govornika da udari tamo gdje najviše boli, jer se “kučkini sinovi” prepoznaju i uvrijede, ponekad i pucaju. U ovoj pjesmi je posebno naglašena opozicija između kombinovane instance lirsko-polemičkog Ja i Njih, čiji je semantički supstrat cinična metafora - “okot džukelasti”. Selekcija verbalnih jedinica, u odnosu na intimnu liriku Jevrema Brkovića, bitno se mijenja i usmjerava na agresivnu, disensnu leksiku, pa su riječi iz ovog lirsko-polemičkog diskursa veoma zajedljive, cinične, sarkastične, provokativne, agresivne i pune disensnog naboja - to su riječi koje proždiru džigerice toj mileti psećoj, a jači ilokucijski efekt ne može se ni zamisliti.
U polemički kodiranom diskursu na ulančavanje verbalnih jedinica presudno utiče afektivno načelo polemičkih instanci, na čijim se emotivnim egzaltacijama zasniva interakcija, usmjerena na disensne govorne činove. Polemika je nefikcionalni žanr čije utemeljenje u stvarnosti može biti veoma opasno, pa i pogubno za polemičke instance, što pokazuje i izgnanička sudbina najznačajnijeg i najoštrijeg crnogorskog polemičara - Jevrema Brkovića. Apodiktička organizacija njegove polemičke lirike izuzetno je zanimljiva sa stanovišta komunikacije, jer se nadmetanje između lirskog Ja i “kučkinih sinova” organizuje kao naglašeno disensni, agonalni tip dijaloga, pri čemu se moćnim rugalačkim strategijama izgrađuje superiorni diskurs lirskog subjekta. Disensni dijalog zasnovan je na nekooperativnosti koja podrazumijeva kompetitivnost, nadmetanje ili nadgornjavanje, što ga čini idealnim sredstvom za realizaciju sukoba.
Osobenosti polemičke semioze odražavaju se kako na organizaciju, tako i na djelovanje emotivnog diskursa, definišući njegovu ekspresivnu i apelativnu funkciju, pri čemu se emocija stilizuje i podređuje organizacionim principima polemičkog žanra i njegovoj logici. Po mišljenju nekih semiotičara, pojedine verbalne jedinice same po sebi su nosioci emotivnog, to jest evokativnog naboja:
...reči su, dakle, u stanju da vrše dubinski uticaj, sasvim neovisno od sudelovanja u tome nekakvih naročitih strasti, potreba, želja, ili okolnosti kod slušaoca. I kao da nema granica mogućnom evokativnom domašaju reči, kako se to, uostalom, u prošlosti već toliko puta bilo pokazalo (Ogden/Ričards 2001: 205).
Dakle, bez obzira na namjere govornika, u samim riječima je sadržan određeni emotivni potencijal djelovanja, što posebno važi za riječi subjektivne ocjene, jer sistem vrednovanja, odnosno određeni aksiološki parametri u polemičkom diskursu nameću i odgovarajuću selekciju verbalnih jedinica.
Polemički kodirana emocionalnost neraskidivo je povezana sa ideologijom, a sredstva kojima se modifikuje i podešava emocionalni diskurs u polemici naglašeno su disensnog i subverzivnog tipa, zbog čega ideološka (vrednosna) tačka gledišta postaje dominantna u organizaciji polemičkog iskaza. Dezintegracijska, razgrađivačka energija polemičkog žanra podrazumijeva razaranje argumenata protivničke strane, a agresivan odnos prema sagovorniku uspostavlja se kao osnovno načelo polemičke interakcije u koju je uključen i postupak hiperbolizacije.
Polemičke instance su po pravilu egzaltirane, stoga je njihov frazeološki idiom organizovan na principu indeksnog znaka, odnosno naglašeno emocionalnog diskursa. Na povišen stepen emocionalnosti u polemičkom diskursu ukazuju i frazemi imenovanja (neurotična kučad, nesoji pseći, štenad zagrižena), koji otkrivaju izrazito subjektivan stav govornika prema objektu vrednovanja, i u kojima se često odražavaju subverzivne polemičke strategije poput ironije, karikature, parodije, persiflaže i crnog humora:
VIDIŠ LI DA KIDIŠU Kidišu, U jatima i rojevima kidišu. Još su posni i balavi, A znaju da kidišu, Znaju i zašto, Sve znaju, Imaju osnovne pojmove o kidisanju. ........................................................ Je li te strah? To su tvoja djeca! Zar ih ne prepoznaješ po kidisanju?
Bonus video:
